Doanh nghiệp kêu có Bộ “cải lùi” thay vì cải tiến

Đại diện một doanh nghiệp phản ánh bức xúc tại một buổi đối thoại với Hải quan và Thuế TPHCM-Ảnh Thanh Niên

Bà Nguyễn Minh Thảo, Phó Trưởng ban Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương - CIEM) nhận xét như vậy khi trao đổi với phóng viên xung quanh Chỉ thị mới đây của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng về tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan.

Sau hơn một năm triển khai Nghị quyết 19 của Chính phủ, bà đánh giá như thế nào về thực trạng các thủ tục trong lĩnh vực hải quan, nhất là về quản lý chuyên ngành?

Bà Nguyễn Minh Thảo: Phải nói rằng Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan đã rất chủ động, luôn sẵn sàng hỗ trợ các bộ ngành liên quan, nhưng dường như các bộ vẫn chưa thực sự chú trọng nhiều đến việc cải cách thủ tục quản lý chuyên ngành với hàng hóa xuất nhập khẩu, gồm kiểm tra chất lượng, kiểm dịch, kiểm tra an toàn thực phẩm.

Đặc biệt là danh mục hàng hóa xuất nhập khẩu, Nghị định 187 năm 2013 của Chính phủ yêu cầu các bộ ban hành danh mục hàng hóa cấm xuất khẩu, cấm nhập khẩu, hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu theo giấy phép và thuộc diện quản lý chuyên ngành, danh mục hàng phải quy định rõ tên hàng, mã số HS, cách thức quản lý. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có nhiều bộ ban hành danh mục, hoặc đã có danh mục thì hoặc là thiếu mã HS, hoặc là thiếu chế độ quản lý. Mới chỉ có danh mục của NHNN là đủ các nội dung theo yêu cầu, nhưng số lượng mặt hàng do NHNN quản lý lại rất ít.

Điều này khiến Hải quan gặp khó, vì khi các bộ chưa có hướng dẫn, thì hải quan lại phải yêu cầu doanh nghiệp về các cơ quan quản lý chuyên ngành làm thủ tục. Thật khó tin, nhưng hiện cơ quan hải quan vẫn phải áp dụng Nghị định 12/2006/NĐ-CP (một văn bản đã hết hiệu lực từ tháng 2/2014) trong khi chờ các Bộ, ngành ban hành văn bản hướng dẫn theo Nghị định 187.

Thứ hai là quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật. Nhiều bộ chỉ nói là phải kiểm tra, mà không nói là kiểm tra những chỉ tiêu nào, tiêu chuẩn thế nào, thế nào là đạt để doanh nghiệp có thể chuẩn bị, thậm chí có thể làm các chứng nhận trước khi nhập khẩu hàng hóa.

Một vấn đề nữa, các bộ còn triển khai hạn chế việc thừa nhận tiêu chuẩn kỹ thuật của hàng hóa nhập từ các nước có trình độ phát triển cao như Mỹ, Nhật, EU, hay các nhãn hiệu nổi tiếng. Liên đến vấn đề này, hiện Việt Nam mới chỉ có một số cơ sở đánh giá sự phù hợp, trong Chỉ thị 18, Thủ tướng đã yêu cầu phát triển các cơ sở này theo hướng xã hội hóa, để doanh nghiệp có thể lựa chọn nhiều hơn.  

Cuối cùng, cơ chế hải quan một cửa đã được triển khai, nhưng việc kết nối, liên thông vẫn còn hạn chế, lỏng lẻo. Lẽ ra Hải quan chỉ cần vào cổng thông tin một cửa là sẽ biết được doanh nghiệp đã, ví dụ, khai báo hóa chất chưa để cho thông quan, nhưng đến nay doanh nghiệp vẫn phải cầm các bản giấy lên Hải quan. 

Nếu không giải quyết được các vấn đề trên thì mục tiêu kéo giảm thời gian thông quan là rất khó thực hiện. Trong khi đây là vấn đề rất lớn với doanh nghiệp, riêng chi phí lưu kho lưu bãi với một container hàng đông lạnh lên tới 200 USD/ngày.

Các giải pháp, nhiệm vụ cải cách đã được Chính phủ, Thủ tướng chỉ rất rõ, tại sao nhiều nơi vẫn “ỳ ạch” như vậy?

Bà Nguyễn Minh Thảo: Phải chăng họ có rất nhiều việc phải làm, truyền thông lại chưa đủ mạnh để các bộ thấy đây là vấn đề rất cấp thiết, cần phải làm, phải chú trọng?  

Hoặc có thể các cơ quan thấy vẫn phải duy trì cách làm như cũ để bảo đảm yêu cầu quản lý, tức là vấn đề tư duy. Và cũng không loại trừ trường hợp có lợi ích cục bộ trong việc chậm trễ cải cách.

Và cũng có thể là do Bộ KHĐT chưa tập huấn được cho các bộ, họ chưa hiểu được ý nghĩa cũng như cách làm của cải cách thủ tục quản lý chuyên ngành.

Nhiều Bộ như GTVT, NNPTNT thì Bộ trưởng đều rất quan tâm, rất quyết liệt, rất muốn làm nhưng đi xuống cấp dưới thì lại chưa chú trọng hoặc chưa biết cách làm. 

Theo cảm quan thì những bộ nào là có nhiều vấn đề nhất trong thủ tục quản lý chuyên ngành, thưa bà?

Bà Nguyễn Minh Thảo: Theo cảm quan thì Bộ NNPTNT có nhiều vấn đề nhất. Bởi vì họ có rất nhiều lĩnh vực quản lý, từ kiểm dịch, bảo vệ thực vật, kiểm tra chất lượng, kiểm tra an toàn thực phẩm. Hiện đang có tranh cãi giữa Bộ và Hiệp hội Thủy sản (VASEP) quanh Thông tư 48 của Bộ này về kiểm tra an toàn thực phẩm thủy sản xuất khẩu, bên nào cũng có lý lẽ riêng, nhưng theo đánh giá bước đầu của CIEM thì VASEP có bằng chứng tốt hơn.

Phía Hải quan có nói là các đơn vị thuộc Bộ NNPTNT thời gian qua vẫn chưa tích cực trong việc phối hợp. Rất mừng là Bộ trưởng Cao Đức Phát đã có quyết tâm rất cao, đã chỉ đạo các đơn vị phải liên hệ với Tổng cục Hải quan để xử lý các vấn đề.

Bộ Công Thương, Bộ Y tế cũng có rất nhiều vấn đề. Chẳng hạn, việc khai báo hóa chất trước đây là miễn phí, dù theo phản ánh của doanh nghiệp thì cũng có mất một khoản phí phi chính thức để nhận được giấy xác nhận. Nhưng đến nay thì việc thu phí được chính thức hóa, 200 nghìn đồng mỗi lần chỉ để xác nhận rằng doanh nghiệp đã khai báo. Tôi không biết là như vậy thì doanh nghiệp có mất phí phi chính thức nữa không, nhưng với cung cách như cũ thì rất có thể sẽ có. Trong khi đó, nếu có thể khai báo điện tử sẽ rất tiện lợi cho doanh nghiệp.

Bà đánh giá thế nào về Chỉ thị mới của Thủ tướng? Sắp tới, Bộ KHĐT, Bộ Tài chính sẽ làm gì để thúc ép các bộ ngành triển khai các giải pháp cải cách?

Bà Nguyễn Minh Thảo: Có thể coi Chỉ thị 18 của Thủ tướng là bước thứ hai sau Nghị quyết số 19 ngày 12/3/2015 của Chính phủ, đi sâu hơn, cụ thể hơn vào một lĩnh vực là hải quan, nhất là quản lý chuyên ngành. Và nếu Nghị quyết chỉ nêu mốc thời gian là năm, ví dụ cuối 2015 hay cuối 2016, thì Chỉ thị đã cụ thể hơn rất nhiều, ví dụ 30/9/2015, trong quý IV/2015 hay quý I/2016.

Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan là nơi chủ trì thực hiện cải cách thủ tục trong lĩnh vực hải quan, Bộ KHĐT là nơi giám sát, thúc đẩy làm nhanh hơn. Theo tôi được biết, Hải quan vừa chủ trì một cuộc làm việc suốt 3 ngày với các bộ ngành, chỉ tập trung vào vấn đề quản lý chuyên ngành. Kết quả rà soát sơ bộ cho thấy hiện có khoảng 300 văn bản liên quan, sắp tới họ sẽ tiếp tục rà soát để chỉ rõ văn bản nào cần bãi bỏ, văn bản nào cần sửa đổi.

Về phía Bộ KHĐT, bên cạnh các báo cáo gửi Chính phủ, từ 30/7, chúng tôi sẽ tổ chức tập huấn cho tất cả các bộ ngành và 63 tỉnh thành về phương pháp, cách tính toán và ý nghĩa của các chỉ tiêu đề ra trong Nghị quyết 19, đặc biệt là quản lý chuyên ngành là vấn đề hết sức cấp bách.

Ngoài ra, chúng tôi sẽ tổ chức thêm các hội thảo chuyên về quản lý chuyên ngành, thậm chí một hội thảo chỉ tập trung vào một vấn đề rất cụ thể như formaldehyt, vừa tạo áp lực cho các cơ quan, vừa giúp họ nhận rõ hơn vấn đề cần giải quyết và cách làm. Các nước làm được thì chúng ta cũng làm được.

Đáng mừng là vừa qua, sau khi Bộ KHĐT báo cáo và Chính phủ yêu cầu kiểm điểm trách nhiệm cá nhân về việc chưa ban hành kế hoạch hành động thực hiện Nghị quyết 19, thì đến nay phần lớn các địa phương đã gửi kế hoạch đến Bộ KHĐT.

Xin cám ơn bà đã trả lời phỏng vấn!

Hà Chính