Vì người tiêu dùng hay muốn hạn chế cạnh tranh?

Ảnh chỉ mang tính chất minh họa

Mới đây, góp ý vào dự thảo thay thế Nghị định 107/2009 về kinh doanh khí dầu mỏ hóa lỏng, Hiệp hội Gas Việt Nam đã bày tỏ lo ngại trước việc dự thảo hạ chuẩn điều kiện kinh doanh gas. Theo đó, các doanh nghiệp chỉ cần có 100.000 -150.000 vỏ bình là có thể đủ điều kiện cấp phép hoạt động, thay vì phải có 300.000 vỏ bình như trước đây. Dự thảo còn có các quy định về bồn chứa với dung tích tối thiểu hay số lượng đại lý bán gas tối thiểu… mà mỗi doanh nghiệp phải đáp ứng.

Lập luận của Hiệp hội Gas cùng nhiều “ông lớn” trong lĩnh vực này là số lượng vỏ bình cũng như thương hiệu đang dư thừa, do đó việc tăng thêm các doanh nghiệp trong lĩnh vực này là không cần thiết, sẽ khiến thị trường tiếp tục phân tán, manh mún, thậm chí “tiềm ẩn nguy cơ phá vỡ sự vận hành thị trường đang dần đi vào ổn định”. Hiệp hội này còn cho rằng việc có thêm các doanh nghiệp kinh doanh gas sẽ khiến tình trạng chiếm dụng vỏ bình, hoán đổi sang chiết gas lậu, gas giả sẽ nhiều hơn, khó kiểm soát.

Tương tự, tại một hội thảo mới đây về các điều kiện kinh doanh, đại diện Hiệp hội Vận tải ô tô cũng ủng hộ quy định về số lượng phương tiện tối thiểu mà doanh nghiệp phải có khi kinh doanh vận tải bằng ô tô. Theo đó, vận tải hành khách theo tuyến cố định từ 300km trở lên phải có ít nhất từ 10-20 xe tùy địa phương. Vận tải taxi phải có ít nhất 10 xe, riêng với đô thị loại đặc biệt phải có 50 xe…

Ông Nguyễn Văn Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô nói rằng trong bối cảnh hội nhập sâu rộng như hiện nay, thì số lượng phương tiện phải đủ lớn “thì mới hội nhập được, cạnh tranh được”.

Thế nhưng nhiều chuyên gia kinh tế và luật sư lại phản đối quyết liệt các điều kiện kinh doanh như trên. Không chỉ đề nghị “hạ chuẩn” điều kiện kinh doanh mà các chuyên gia còn đề nghị loại bỏ hẳn những yêu cầu về mức sàn phương tiện hay sản lượng hàng hóa như vậy.

Theo TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng quy định về số lượng bình gas tối thiểu hay dung tích tối thiểu của kho chứa… khiến chi phí gia nhập thị trường trở nên rất lớn, tạo vị trí độc quyền cho các doanh nghiệp lâu năm, trong khi hạn chế các nhà đầu tư mới gia nhập thị trường. Từ đó, ngay cả khi giá gas thế giới giảm rất mạnh, giá gas trong nước có thể không thay đổi hoặc thay đổi rất chậm.

Thực tế cũng cho thấy các quy định cứng nhắc về sản lượng tối thiểu là không phù hợp. Nhiều doanh nghiệp ở Hà Giang cho hay cả tỉnh mỗi tháng chỉ tiêu thụ khoảng 300 tấn gas, nếu doanh nghiệp phải đầu tư các bồn có dung tích 400 m³(chứa 180 tấn gas) như yêu cầu của dự thảo là không cần thiết, tồn trữ lớn khiến việc đầu tư trở thành gánh nặng về tài chính. Số lượng 100.000 vỏ bình cũng là quá nhiều khi doanh nghiệp chỉ cần 60.000 vỏ là đủ đáp ứng nhu cầu người tiêu dùng. Doanh nghiệp buộc phải mua thêm 40.000 bình rồi để trong kho là lãng phí, không đúng với quy luật cung cầu của thị trường. Nói cách khác, quy định như dự thảo có thể khiến người tiêu dùng không có cơ hội sử dụng hàng hóa, dịch vụ, bởi doanh nghiệp không dám đầu tư.

Quyền tự do lựa chọn quy mô kinh doanh

Về điều kiện số lượng phương tiện vận tải tối thiểu, theo ông Vũ Phương Đông, Giảng viên Đại học Luật Hà Nội, việc doanh nghiệp có nhiều hay ít phương tiện phụ thuộc vào quy mô kinh doanh của doanh nghiệp. Đảm bảo quyền tự do kinh doanh của nhà đầu tư là phải bảo đảm quyền tự do lựa chọn quy mô kinh doanh. Ông Đông đề nghị phải loại bỏ điều kiện này.

Ông Phan Đức Hiếu, Trưởng Ban Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của CIEM cho rằng nếu người dân bắt đầu kinh doanh với 1 xe ô tô cũng rất tốt, miễn sao bảo đảm an toàn và nếu phát triển được thì nâng lượng xe lên. “Nếu tôi có 1 xe ô tô mà không cho tôi kinh doanh taxi thì tôi chỉ có cách là chạy taxi dù”, ông Hiếu nói.

TS Nguyễn Đình Cung gọi chung những điều kiện kinh doanh như trên là những “biến tướng” về vốn pháp định – khái niệm đã được loại bỏ từ năm 1999. Những quy định như vậy đặt ra rào cản gia nhập thị trường, gây thiệt thòi cho các doanh nghiệp nhỏ; làm thui chột sáng tạo kinh doanh, loại bỏ những cách làm mới vì chúng bị coi là vi phạm pháp luật, làm cho thị trường trở nên kém cạnh tranh. “Nhiều khi các hiệp hội cũng nhìn từ góc độ lợi ích của hiệp hội, của các doanh nghiệp trong hiệp hội, chứ không phải vì lợi ích của toàn bộ nền kinh tế”, ông Cung lưu ý.

Lý giải về tình trạng các doanh nghiệp “thờ ơ” khi góp ý về điều kiện kinh doanh, Thứ trưởng Bộ KHĐT cũng cho rằng một trong những lý do là chính một số doanh nghiệp đang thấy rằng các điều kiện kinh doanh như hiện hành là có lợi cho họ - dù điều kiện ấy có bất hợp lý - nên họ không muốn thay đổi.  

Kinh doanh gas hay vận tải ô tô là những ngành nghề có nguy cơ ảnh hưởng đến tính mạng, sức khỏe con người, do đó, rất cần các điều kiện kinh doanh. Nhưng rõ ràng nguy cơ tai nạn giao thông rõ ràng không phụ thuộc vào việc doanh nghiệp có bao nhiêu phương tiện, vấn đề là từng chiếc xe có bảo đảm an toàn không và trách nhiệm của lái xe. Tương tự, nguy cơ cháy nổ gas không liên quan đến việc doanh nghiệp có bao nhiêu bình gas hay kho chứa gas rộng bao nhiêu, mà do từng bình gas hay kho chứa gas có bảm đảm an toàn cháy nổ hay không. Nói cách khác, những nguy cơ này phụ thuộc trách nhiệm kiểm tra, giám sát của các cơ quan quản lý.

Mặt khác, việc đặt ra “sàn” sản lượng hay phương tiện với mục đích để có doanh nghiệp lớn, có sức cạnh tranh cũng không phù hợp. Nền kinh tế rất cần các doanh nghiệp lớn, nhưng đó phải là những doanh nghiệp lớn lên qua cạnh tranh lành mạnh chứ không phải do những yếu tố phi thị trường.

Những lý do để áp đặt các điều kiện kinh doanh như trên rõ ràng là không thuyết phục. Không ít ý kiến đã cảnh báo, nếu không thay đổi tư duy làm chính sách, Việt Nam sẽ khó mà có được một đội ngũ doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh với thế giới, bởi ở trong nước, họ không quen cạnh tranh đúng nghĩa.

Hà Chính