Ý kiến trái chiều về 20 ngành nghề độc quyền nhà nước

Bộ Công Thương vừa trình Chính phủ cho ý kiến về dự thảo Nghị định về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền nhà nước trong hoạt động thương mại.

Sản xuất vàng miếng là ngành thực hiện độc quyền nhà nước.

Theo dự thảo này, sẽ có 20 loại hàng hóa, dịch vụ thực hiện độc quyền nhà nước.

Bộ Công Thương cho biết dự thảo được xây dựng nhằm mục đích cụ thể hóa quy định tại khoản 4 điều 6 Luật Thương mại 2005: “Nhà nước thực hiện độc quyền Nhà nước có thời hạn về hoạt động thương mại đối với một số hàng hóa, dịch vụ hoặc tại một số địa bàn để bảo đảm lợi ích quốc gia. Chính phủ quy định cụ thể danh mục hàng hóa, dịch vụ, địa bàn độc quyền Nhà nước”.

Tuy nhiên, theo ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, dự thảo chưa thực sự phù hợp với quy định tại Luật Thương mại 2005. Bởi Luật cho phép quy định danh mục độc quyền nhà nước, nhưng phải có thời hạn, trong khi dự thảo Nghị định chưa quy định về thời hạn.

Bên cạnh đó, danh mục 20 ngành nghề cụ thể cũng chưa thuyết phục. “Tôi cho rằng các ngành nghề mà tư nhân không có nhu cầu hay khả năng tham gia thì cũng không nên cấm. Vì có thể đến một lúc nào đó họ sẽ muốn tham gia và quan trọng hơn, họ có tham gia cũng không gây nguy cơ gì”, ông Tuấn phân tích.

Lấy ví dụ cụ thể, ông Đậu Anh Tuấn cho biết có những lĩnh vực trước đây thuộc độc quyền nhà nước như xử lý nước thải, vệ sinh môi trường, nhưng gần đây một số thành phố đã cho phép tư nhân tham gia. Nhà nước có nhu cầu thì đặt hàng, ai làm tốt hơn sẽ được giao. Ngay cả những ngành rất quan trọng và có tác động lớn như ngân hàng hay hàng không thì cũng đã cho phép tư nhân tham gia từ lâu. Vấn đề là cơ quan quản lý có các biện pháp kiểm soát như thế nào.

“Có thể vì những lý do trước mắt, ngắn hạn, trong một thời điểm nào đó có thể cấm tư nhân tham gia, nhưng về lâu dài, không nên cấm tư nhân trong những ngành như vậy. Tôi cho rằng đề xuất này đang đi ngược lại chủ trương chung. Trong danh mục này chỉ nên giữ lại những ngành nghề quốc phòng, an ninh”, ông Tuấn nêu quan điểm.

Chưa thuyết phục

Bình luận trên báo chí, TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng, thời điểm hiện nay, cho ra đời một nghị định hướng dẫn về độc quyền Nhà nước trong lĩnh vực thương mại là phản thị trường, cản trở cạnh tranh, đi ngược lại xu thế cải cách.

“Trong bối cảnh hiện nay, không thể có một nghị định để nói là cái gì Nhà nước độc quyền, bởi như thế là phản logic ngay từ đầu. Những quy định trong Luật Thương mại đã lỗi thời thì phải loại bỏ, phải thay đổi”, vị chuyên gia đánh giá.

“Chúng ta không thể cơ cấu lại nền kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, thúc đẩy khởi nghiệp với các văn bản kiểu như vậy”, ông Cung nói.

Trong khi đó, cũng có những tranh luận khá gay gắt về từng ngành, lĩnh vực đang có tên trong Dự thảo. Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) của Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam đang gửi Dự thảo tới các hội viên để có thêm các ý kiến phản biện, hoàn thiện bản kiến nghị về việc xem xét lại Dự thảo này.

Cũng có nhiều ý kiến cho rằng, việc cấm tư nhân tham gia những ngành như nhập khẩu xì gà, quản lý, khai thác hệ thống công trình thủy lợi, thủy nông liên tỉnh, liên huyện, kè biển trong trường hợp giao kế hoạch... rất khó lý giải.

Ông Trương Thanh Đức, Chủ tịch Công ty Luật Basico cho rằng, những ngành trên đều có thể mở rộng cho các doanh nghiệp tư nhân làm.

“Luật Doanh nghiệp đã quy định 7 ngành nghề cấm kinh doanh. Nghĩa là doanh nghiệp được quyền kinh doanh tất cả ngành nghề còn lại. “Với một số ngành nhà nước cần giữ độc quyền, có thể sử dụng hình thức điều kiện kinh doanh, chứ không cần có văn bản như vậy”, ông Đức bình luận.

Luật sư Trương Thanh Đức cũng cho rằng, quy định của Luật Thương mại nêu trên cần phải được xem lại vì không còn phù hợp với các quy định mới của Hiến pháp cũng như Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư năm 2014 và Bộ luật Dân sự năm 2015.

Khác với Điều 21, Hiến pháp năm 1980 quy định “Nhà nước giữ độc quyền về ngoại thương và mọi quan hệ kinh tế khác với nước ngoài”, Hiến pháp năm 1992 và 2013 không còn bất kỳ quy định nào về việc độc quyền Nhà nước.

Ông Trương Thanh Đức đề nghị không nên tiếp tục ấn định và duy trì kéo dài tình trạng độc quyền nhà nước, mà phải bảo đảm “Kiểm soát doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực độc quyền nhà nước, doanh nghiệp sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích” theo đúng quy định tại Điều 15, Luật Cạnh tranh năm 2004, khi thị trường còn tồn tại độc quyền doanh nghiệp nói chung và độc quyền nhà nước nói riêng. Kinh tế thị trường, cần phải hạn chế và kiểm soát chặt chẽ mặt trái của tình trạng độc quyền.

Thanh Hằng