Chủ động ứng phó sẽ giảm thiểu thiệt hại do thiên tai, thảm họa

Tổng thống Chile thị sát khu vực bị động đất. Ảnh: Tiền phong Online

Vào lúc 3 giờ 34 phút sáng 27/2/2010 (13 giờ 34 phút giờ Hà Nội), một trận động đất mạnh 8,8 độ richter xảy ra ở miền Trung Chile. Tâm chấn của trận động đất được ghi nhận ở độ sâu 35 km. Sau 30 giờ kể từ khi xảy ra trận động đất này, Cơ quan Địa chất Mỹ thông báo đã ghi nhận được tới 115 dư chấn, trong đó có 5 dư chấn mạnh từ 6 độ richter trở lên.

Theo các nhà địa chấn, trận động đất ở Chile vừa qua là trận động đất lớn thứ 5 trong lịch sử thế giới, mạnh hơn trận động đất ở Haiti hôm 12/1/2010 tới 500 lần. Tuy nhiên thiệt hại do hai trận động đất gây ra lại rất khác nhau.

Tại Haiti, động đất làm khoảng 300.000 người thiệt mạng, trong khi số nạn nhân thiệt mạng tại Chile chỉ khoảng 300 (cộng với hơn 1.000 người chết do sóng thần gây ra bởi động đất). Nhưng thiệt hại vật chất do động đất tại Chile lên đến 30 tỷ USD, cao gấp 10 lần thiệt hại ở Haiti.

Mức độ thiệt hại do động đất ở hai nơi này cho thấy sự quản lý vĩ mô và sự phát triển khác nhau đã đưa đến kết quả khác nhau.

Là đất nước nằm trong vùng động đất, Chile đã chuẩn bị khá tốt cho thảm họa này. Năng lượng mà trận động đất hôm 27/2 ở Chile cao gấp 500 lần trận động đất 7 độ richter ở Haiti trước đó. Nhưng số thương vong về nhân mạng rõ ràng là thấp hơn nhiều so với Haiti, nhờ Chile đã ban hành và thực thi tốt Luật Xây dựng và đã kiến tạo được hệ thống cơ sở hạ tầng rất vững chắc. Trong khi đó, tại Haiti, đất nước được coi là nghèo nhất Tây Bán cầu, việc quản lý chất lượng xây dựng rất lỏng lẻo, cộng với việc thiếu quản lý dân cư, nên số người thiệt mạng do động đất là vô cùng lớn.

Chile có những quy định có hiệu lực trước khi xảy ra trận động đất, trong đó yêu cầu các nhà thầu xây dựng phải sử dụng các tiêu chuẩn chống động đất cho các tòa nhà mới. Không phải mọi công trình đều đáp ứng tiêu chuẩn, nhưng rất nhiều trong số đó đạt chuẩn. Và những người dân ở trong các tòa nhà không đủ tiêu chuẩn sẽ có một vũ khí: ở thành phố Concepción, những người sinh sống trong một tòa nhà mới xây và bị đổ đang dọa sẽ kiện chủ xây dựng. Điều này cho thấy những người sở hữu căn hộ tin rằng họ có một hệ thống tòa án hiệu quả, một hệ thống luật pháp có thể bắt buộc các chủ xây dựng phải đền bù thiệt hại và một hệ thống quy định trong xây dựng được tương đối tôn trọng. Còn ở Haiti, những điều nói trên là “không tưởng”.

Động đất là thảm họa thiên nhiên rất lớn. Tuy nhiên, khả năng của một xã hội trong việc phục hồi sau thiên tai phản ánh văn hóa kinh tế và chính trị của nó. Sẽ có thêm những vụ "hôi của" ở Chile trong tuần này, khi mà người ta vẫn phải cố gắng để sống sót từ đống đổ nát, nhưng quân đội và cảnh sát Chile, chứ không phải Thủy quân Lục chiến Mỹ (như ở Haiti sau động đất) sẽ kiểm soát tình hình. Các tòa nhà chung cư yếu có thể sụp đổ bất ngờ, nhưng sẽ có những thanh tra viên giúp việc đánh giá tòa nhà nào có thể an toàn.

Saroj Kumar Jha, Giám đốc Chương trình “Phương tiện toàn cầu để phòng tránh thiên tai và phục hồi nền kinh tế” nhìn nhận: Chắc chắn là các quốc gia như Chile có thể được chuẩn bị tốt để đối phó với thiên tai vì họ hiểu rất rõ rằng đất nước của họ dễ dàng bị ảnh hưởng bởi rất nhiều thảm họa, trong đó có động đất. Qua số người chết ở Chile, chúng tôi nhận thấy rằng đất nước này đã có sự chuẩn bị sẵn sàng để đối phó. Chile có một hệ thống chuẩn mực kĩ thuật cần thiết được áp dụng trong ngành xây dựng một cách hiệu quả để giúp dự báo, phòng chống thiên tai cũng như ứng phó tốt trong các trường hợp nguy cấp”.

Động đất tàn phá Haiti. Ảnh: BBC

Đã có rất nhiều thảm họa tự nhiên xảy ra trong vòng 6 năm trở lại đây kể từ khi xảy ra sóng thần ở châu Á và các quốc gia đã rút ra được nhiều bài học từ đó. Đối với chính phủ thì bài học quan trọng nhất là phải có các kế hoạch cứu trợ cho người dân, còn đối với người dân là cần chú ý vào vấn đề chuẩn bị và phòng tránh thiên tai. Một bài học quan trọng khác là các quốc gia cần phải xây dựng hệ thống các chuẩn mực xây dựng cũng như có được các kế hoạch sử dụng đất một cách hiệu quả hơn, giúp người dân chuẩn bị tốt hơn để ứng phó với thiên tai.

Cũng đã có những bằng chứng khoa học về diễn biến khó lường của thời tiết và khí hậu. Cần phải đưa dự báo này vào hệ thống thông tin cảnh báo rủi ro ở nhiều quốc gia trên thế giới để đảm bảo rằng, các quốc gia có nguy cơ cao xảy ra thiên tai sẽ được chuẩn bị ứng phó một cách tốt hơn. Do đó, các quốc gia dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai đều có được những dự báo khoa học về thời tiết và khí hậu cũng như có hệ thống thông tin cảnh báo để chuẩn bị kĩ càng hơn khả năng ứng phó với thiên tai.

 Nguyễn Chiến