Virus Zika - Những điều cần biết

Virus Zika là một loại virus truyền qua muỗi Aedes (thường đốt vào buổi sáng và sẩm tối/tối), lần đầu tiên được xác định ở Uganda vào năm 1947 ở khỉ Rhesus thông qua một mạng lưới giám sát bệnh sốt vàng sylvatic. Sau đó nó đã được xác định ở người vào năm 1952 tại Uganda và Tanzania. Bùng phát bệnh virus Zika đã được ghi nhận ở châu Phi, châu Mỹ, châu Á và Thái Bình Dương.

Các dấu hiệu và triệu chứng

Thời kỳ ủ bệnh (thời gian từ khi tiếp xúc cho đến các triệu chứng) của bệnh virus Zika là không rõ ràng, nhưng có khả năng là một vài ngày. Các triệu chứng tương tự như bệnh nhiễm trùng arbovirus khác như sốt xuất huyết, bao gồm sốt, phát ban da, viêm kết mạc, đau cơ và khớp, mệt mỏi và đau đầu. Những triệu chứng này thường nhẹ và kéo dài 2-7 ngày.

Trong dịch bệnh lớn ở Polynesia thuộc Pháp và Brazil vào năm 2013 và 2015, cơ quan y tế quốc gia báo cáo các biến chứng thần kinh và tự miễn dịch tiềm năng của bệnh virus Zika. Gần đây ở Brazil, cơ quan y tế địa phương đã quan sát thấy sự gia tăng nhiễm virus Zika trong công chúng nói chung cũng như sự gia tăng trẻ sơ sinh bị tật đầu nhỏ ở đông bắc Brazil. Các cơ quan điều tra dịch Zika đang thấy ngày càng nhiều bằng chứng về mối liên hệ giữa virus Zika và dị tật đầu nhỏ. Tuy nhiên, cần có nhiều cuộc điều tra hơn trước khi chúng ta hiểu được mối quan hệ giữa dị tật đầu nhỏ ở trẻ sơ sinh và virus Zika. Các nguyên nhân tiềm năng khác cũng đang được điều tra.

Truyền bệnh

Virus Zika được lây sang người qua vết đốt của một con muỗi bị nhiễm bệnh từ chi Aedes, chủ yếu là Aedes aegypti ở các vùng nhiệt đới. Đây cũng là loài muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết, chikungunya và sốt vàng da.

Dịch bệnh virus Zika đã được báo cáo lần đầu tiên từ Thái Bình Dương vào năm 2007 và 2013 (tương ứng là Yap và Polynesia thuộc Pháp), và trong năm 2015 từ các nước châu Mỹ (Brazil và Colombia) và châu Phi (Cape Verde).Ngoài ra, hơn 13 quốc gia ở châu Mỹ đã thông báo nhiễm virus Zika lẻ tẻ cho thấy việc mở rộng địa bàn nhanh chóng của virus Zika.

Chẩn đoán

Virus Zika được chẩn đoán thông qua PCR (phản ứng chuỗi polymerase) và phân lập virus từ các mẫu máu. Chẩn đoán bằng huyết thanh  có thể khó khăn vì vi khuẩn có thể phản ứng chéo với flaviviruses khác như sốt xuất huyết, West Nile và sốt vàng da.

Phòng ngừa

Muỗi và nơi sinh sản của chúng là một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với nhiễm virus Zika. Phòng ngừa và kiểm soát dựa trên việc giảm số lượng muỗi bằng cách giảm nguồn (loại bỏ và xử lý các điểm sinh sản) và làm giảm tiếp xúc giữa muỗi và con người.

Điều này có thể được thực hiện bằng cách sử dụng thuốc chống côn trùng; mặc quần áo (tốt hơn là màu sáng) che càng kín cơ thể càng tốt; sử dụng các rào cản vật chất như lưới, đóng kín cửa ra vào và cửa sổ; ngủ có màn chống muỗi. Ngoài ra, cần đổ hết nước và làm sạch các thùng chứa nước như xô, chậu hoa hoặc lốp xe cũ để loại bỏ những nơi muỗi có thể sinh sản.

Đặc biệt chú ý và giúp đỡ những người không có khả năng tự bảo vệ mình đầy đủ, chẳng hạn như trẻ em, người ốm hoặc người già.

Trong thời gian xảy ra dịch, cơ quan y tế có thể tư vấn cho phép thực hiện việc phun thuốc trừ sâu theo khuyến cáo của Dự án đánh giá thuốc trừ sâu WHO để xử lý các vật chứa nước tương đối lớn.

Du khách cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa cơ bản nêu trên để bảo vệ mình khỏi bị muỗi đốt.

Điều trị

Bệnh virus Zika thường là tương đối nhẹ và không cần điều trị đặc hiệu. Người bị bệnh virus Zika nên nghỉ ngơi nhiều, uống đủ nước và điều trị các chứng đau và sốt với thuốc thông thường. Nếu các triệu chứng trầm trọng hơn, họ nên tìm kiếm chăm sóc y tế và tư vấn. Hiện nay chưa có vaccine.

Hiện, tổ chức WHO đang hỗ trợ các nước để kiểm soát bệnh virus Zika qua:

• Xác định và ưu tiên nghiên cứu bệnh virus Zika bằng việc triệu tập họp các chuyên gia và các đối tác.

• Tăng cường giám sát virus Zika và các biến chứng tiềm năng.

• Nâng cao năng lực truyền thông nguy cơ để giúp các nước đáp ứng các cam kết của họ theo quy định y tế quốc tế.

• Cung cấp đào tạo về quản lý lâm sàng, chẩn đoán và kiểm soát vector bao gồm thông qua một số Trung tâm Phối hợp WHO.

• Tăng cường năng lực của các phòng thí nghiệm để phát hiện virus.

• Hỗ trợ các cơ quan y tế để thực hiện các chiến lược kiểm soát vector nhằm giảm quần thể muỗi Aedes như cung cấp larvicide để xử lý các điểm nước đọng mà không thể xử lý được bằng cách khác, chẳng hạn như làm sạch, đổ bỏ và che phủ.

• Phối hợp với các chuyên gia và các cơ quan y tế khác chuẩn bị các khuyến nghị cho chăm sóc lâm sàng và theo dõi những người có virus Zika.

Hiền Minh