Đổi mới tư duy văn hóa: Yêu cầu tất yếu!

Ảnh minh họa

Sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam những năm sau đổi mới tuy đã có chuyển biến tích cực nhưng để văn hóa thực sự là động lực thúc đẩy xã hội phát triển thì chưa được như kỳ vọng. Cũng chính từ thực trạng này, dần dần đã xuất hiện những đòi hỏi và quá trình đổi mới về tư duy văn hóa. Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 Hội nghị Trung ương 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước phản ánh trung thực sự đổi mới tư duy văn hoá này.

Qua gần 30 năm đổi mới, tư duy về kinh tế thị trường ngày càng hoàn thiện hơn, tạo điều kiện để có những đổi mới trong tư duy về văn hóa. Thực hiện cơ chế thị trường đã khuyến khích sự làm giàu hợp pháp, tháo gỡ sự kìm hãm sản xuất và lưu thông cũng đã thúc đẩy đến hoạt động sáng tạo của văn nghệ sĩ.

Cơ chế thị trường cũng đã góp phần phát huy lợi thế so sánh giữa các vùng, các khu vực trong nước, giữa thành thị và nông thôn, góp phần vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng có lợi, cải thiện đời sống nhân dân, làm cho nhu cầu tiêu dùng và hưởng thụ văn hóa gia tăng và lan rộng hơn trước.

Sự phá bỏ độc quyền, tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế, các doanh nghiệp phát huy tính năng động, sáng tạo trong hoạt động sản xuất kinh doanh dẫn đến hình thành nền văn hóa doanh nhân và văn hóa doanh nghiệp, làm cho văn hóa trở thành nhân tố kinh tế.

Việc tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy về kinh tế của Đảng đang tạo ra những nhân tố khách quan thúc đẩy sự đổi mới tư duy về văn hóa.

Mặt khác, trong bối cảnh toàn cầu hóa, yếu tố kinh tế thị trường và khoa học, công nghệ có khả năng tạo ra hoặc du nhập những dạng thức văn hóa đại chúng làm thay đổi tiến trình biến đổi bình thường của đời sống văn hóa.

Cụ thể, sự xuất hiện của nền kinh tế tri thức một mặt tạo cơ hội cho chúng ta tiếp cận những thành tựu của nhân loại, mặt khác nó buộc chúng ta phải đổi mới tư duy về nhân tố văn hóa của nền kinh tế này để xử lý những thách thức trong quá trình toàn cầu hóa; sự thay đổi nhanh chóng, mang tính đột phá như công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, mô hình phát triển kinh tế; khoảng cách giàu-nghèo ngày càng lớn, tài nguyên và môi trường bị ảnh hưởng nặng nề... dẫn tới tính phức tạp và biến đổi tiêu cực trong đời sống văn hóa.

Từ đó dẫn đến sự đòi hỏi tất yếu đa dạng hóa thành phần tham gia vào hoạt động văn hóa và từng bước hình thành thị trường văn hóa và nền công nghiệp văn hóa.

Đổi mới tư duy về văn hoá phải bắt đầu từ nhận thức, coi văn hóa là động lực và đòn bẩy thúc đẩy kinh tế phát triển và làm “hài hòa hóa” các mối quan hệ xã hội và “lành mạnh hóa” môi trường xã hội.

Ảnh minh họa

Một trong những nội dung quan trọng trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) thông qua tại Đại hội XI là Đảng ta đã nêu lên định hướng về văn hóa với nội hàm toàn diện, sâu sắc:“Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển toàn diện, thống nhất trong đa dạng, thấm nhuần sâu sắc tinh thần nhân văn, dân chủ, tiến bộ; làm cho văn hóa gắn kết chặt chẽ và thấm sâu vào toàn bộ đời sống xã hội, trở thành sức mạnh nội sinh quan trọng của phát triển”.

Trong cương lĩnh này, Đảng ta đã nêu lên định hướng về văn hóa với nội hàm toàn diện, sâu sắc. Đây là kết quả của một quá trình nhận thức dài trong lịch sử hơn 80 năm của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Thời kì phát triển đất nước dựa vào các “yếu tố cứng” như tài nguyên thiên nhiên, tiền vốn, cơ sở vật chất… đã qua. Bất cứ một quốc gia nào muốn phát triển bền vững thì không chỉ dựa vào các “yếu tố cứng” như tài nguyên thiên nhiên, tiền vốn, cơ sở vật chất… mà còn phải tận dụng, khai thác “yếu tố mềm”, đó chính là nguồn lực con người với tất cả tính năng động, sáng tạo của nó. Đó chính là một “nguồn lực mềm” thúc đẩy kinh tế phát triển và “lành mạnh hóa” môi trường xã hội.

“Sức mạnh mềm” là sức mạnh kết tinh từ trí tuệ, ý chí, tâm hồn, cốt cách, truyền thống lịch sử vẻ vang, tinh thần anh dũng, quật cường, mưu trí, sáng tạo của dân tộc Việt Nam từ hàng ngàn đời nay. Muốn đạt được mục tiêu cao cả đó, chúng ta cần đổi mới tư duy văn hóa. Đổi mới tư duy văn hóa ở đây có nghĩa phải biết đặt phát triển văn hóa ngang tầm với phát triển kinh tế về cả đầu tư nguồn lực tài chính và con người cho văn hoá. 

PGS. Nguyễn Tri Nguyên