Phát triển giáo dục theo hướng “4 hóa”

Ảnh minh họa

Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI nêu rõ: “Phát triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý là khâu then chốt”.

Chuẩn hóa nền giáo dục

Đổi mới giáo dục theo con đường chuẩn hóa cần có những quyết định quyết liệt đầy bản lĩnh và giải pháp thực hiện cần kiên định và kiên trì, không làm theo kiểu “phong trào”, “mì ăn liền” và cũng không thể làm theo kiểu “bắt chước, dập khuôn thuần túy” của các nước có nền giáo dục phát triển.

Sau 25 năm đổi mới với những thành tựu đã đạt được trong giáo dục, cần lựa chọn những giải pháp nào cho sự tiếp tục khắc phục những yếu kém, bất cập trong phát triển giáo dục, để đưa giáo dục lên tầm cao cả về cách nghĩ và cách làm.

Chuẩn hóa ở đây nhất thiết yêu cầu toàn diện về thầy, trò, nội dung, chương trình, điều kiện dạy và học… và quan trọng hơn cả là cần nhanh chóng chuẩn hóa quản lý giáo dục; có chuẩn hóa được quản lý giáo dục mới tạo ra được tiền đề, điều kiện và cũng là cơ sở để có thể thực hiện được hiện đại hóa, xã hội hóa và dân chủ hóa trong phát triển giáo dục.

Thành công nhiều hay ít đều nằm trong tầm tay của các nhà quản lý giáo dục. Quản lý toàn diện phải chịu trách nhiệm toàn diện. Người quản lý giáo dục cần có tầm nhìn và tư duy mới về giáo dục, cần là những con người tâm huyết và tài năng vì đây là nhân tố cốt lõi để quản lý có thể đưa chuẩn hóa giáo dục có được nhiều thành tựu. Tư duy khoa học, thực tiễn và đổi mới sẽ tạo ra tầm nhìn sâu rộng và đúng hướng cho giáo dục phát triển.

Hiện đại hóa nền giáo dục

Thành tựu của khoa học- kỹ thuật đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền thống từ cuối thế kỷ 20 và những năm gần đây đã tạo ra cơ hội lớn cho tiến trình hiện đại hóa giáo dục. Cuộc cách mạng khoa học- kỹ thuật và công nghệ mới vừa là một thách thức, vừa là một cơ hội cho hiện đại hóa giáo dục.

Sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng đang bước vào 10 năm cuối để đến năm 2020, Việt Nam trở thành nước công nghiệp và hiện đại hóa. Mục đích cuối cùng của hiện đại hóa giáo dục Việt Nam chính là hạnh phúc của con người Việt Nam.

Hiện đại hóa giáo dục phải gắn liền với giữ gìn, bảo tồn truyền thống giáo dục của dân tộc. Hiện đại hóa giáo dục cũng không có nghĩa là bắt chước, dập khuôn hoặc mô phỏng mô hình giáo dục của Mỹ, của châu Âu, hoặc của các nước phát triển.

Thực tiễn giáo dục Việt Nam cũng như phát triển giáo dục trên thế giới những năm qua đã minh chứng rằng một quốc gia có truyền thống văn hóa, giáo dục và độc lập chủ quyền, nếu chỉ bắt chước, tiếp nhận mô phỏng mô hình giáo dục của nước khác thì sẽ thất bại.

Như vậy, hiện đại hóa giáo dục nước ta hàm nghĩa phát huy truyền thống giáo dục Việt Nam với sự sáng tạo mới, mang lại sức sống mới cho nền giáo dục. Đó là một nền giáo dục thu hút tiếp nhận được những tư tưởng giáo dục mới, nội dung giáo dục, hình thức giáo dục mới đa dạng, phong phú tiên tiến, hiện đại… của nhân loại; kết hợp hài hóa vời nến giáo dục Việt Nam truyền thống một mặt vốn đang tích trữ và lưu giữ lịch sử 4.000 năm dựng nước và giữ nước, mặt khác cũng đang là sự tồn tại của hiện thực.

Xã hội hóa nền giáo dục

Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 của Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII khẳng định: “Giáo dục- Đào tạo là sự nghiệp của Đảng, của Nhà nước và toàn dân”. Mọi người đi học, học thường xuyên, học suốt đời… Mọi người chăm lo cho giáo dục. Các cấp ủy và tổ chức Đảng, các cấp chính quyền, các đoàn thể nhân dân, các tổ chức kinh tế- xã hội, các gia đình và các cá nhân có trách nhiệm tích cực góp phần phát triển sự nghiệp giáo dục- đào tạo, đóng góp trí tuệ, nhân lực, vật lực, tài lực cho giáo dục- đào tạo. Kết hợp giáo dục nhà trường, giáo dục gia đình và giáo dục xã hội tạo nên môi trường giáo dục lành mạnh ở mọi nơi, trong từng cộng đồng, từng tập thể…”

Đại hội IX nhấn mạnh xã hội hóa giáo dục được coi là một trong những phương thức quan trọng để đẩy mạnh phát triển giáo dục “Tiếp tục  nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học, hệ thống trường lớp và hệ thống quản lý giáo dục’ thực hiện chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa”. Đại hội X, Đảng nhấn mạnh “Việc xã hội hóa giáo dục được thực hiện chậm, thiếu đồng bộ”. Đại hội XI một lần nữa Đảng lại chỉ rõ” nâng cao vai trò của các đoàn thể nhân dân, tổ chức kinh tế, xã hội trong phát triển giáo dục. Khuyến khích, huy động và tọa điều kiện để toàn xã hội tham gia xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh.

Như vậy có thể nói “xã hội hóa giáo dục” không chỉ là cách nghĩ mà đã từ lâu là cách làm của Đảng để đẩy mạnh phát triển giáo dục ở nước ta và để thực hiện nguyên lý giáo dục của Đảng gắn với nhà trường, gắn giáo dục với xã hội, giáo dục luôn đáp ứng nhu cầu xã hội.

Dân chủ hóa nền giáo dục

Trong đổi mới giáo dục, ngành giáo dục coi trọng đổi mới dân chủ hóa trong phát triển giáo dục. Thực hiện dân chủ hóa toàn bộ hoạt động giáo dục và quản lý giáo dục là bước đi quan trọng để đưa đến những thành tựu mới, để tạo ra sức sống mới cho phát triển giáo dục với nhiều sáng kiến, nỗ lực, tâm huyết của các thầy cô giáo, của các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý và tất cả những ai tham gia hoạt động giáo dục vì lợi ích và hạnh phúc của chính mình do giáo dục mang lại và sự giàu có của đất nước.

Có thể nói, thực hiện dân chủ hóa vừa là mục tiêu, vừa là động lực căn bản của công cuộc đổi mới giáo dục. Dân chủ hóa mọi hoạt động giáo dục sẽ làm cho mọi tiềm năng sáng tạo của đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục và học sinh, sinh viên được phát huy, tính tích cực, chủ động tham gia và quá trình dạy và học được tăng lên tạo cho sự nghiệp đổi mới giáo dục ngày càng nâng cao chất lượng và có hiệu quả cao.

Để phát huy tối đa quyền dân chủ xã hội chủ nghĩa trong ngành Giáo dục, thực chất là xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa trong giáo dục, đảm bảo quyền dân chủ của mọi người tham gia hoạt động giáo dục.

Dân chủ trong giáo dục được thực hiện trực tiếp và chủ yếu trước hết thông qua sự lãnh đạo và quản lý bằng các đạo luật và các văn bản pháp quy, bằng xây dựng quản lý nhà nước về giáo dục theo hướng pháp quyền vì nhân dân, của nhân dân, do nhân dân và thực sự vì lợi ích của nhân dân; ngành Giáo dục tạo điều kiện để thầy và trò và những người đang hoạt động giáo dục tham gia vào quản lý nhà nước về giáo dục thông qua kiểm tra, giám sát các cơ quan quản lý nhà nước và các cán bộ quản lý về giáo dục.

Để đối mới căn bản nền giáo dục theo hướng dân chủ còn cần tăng cường vai trò của Công đoàn ngành Giáo dục và vai trò không thể thiếu của các hiệp hội về giáo dục như hội Khuyến học, hội Giáo chức, hội các trường ngoài công lập…

Hội nhập quốc tế giáo dục

Qua 25 năm đổi mới, giáo dục nước ta đã đạt được không ít thành tựu trong thực hiện chính sách mở cửa của Đảng về giáo dục. Với nhận thức chung “nội lực là quyết định, ngoại lực là quan trọng” nền giáo dục nước ta trước đây về quan hệ quốc tế được thực hiện chủ yếu với các nước xã hội chủ nghĩa; 25 năm nay ngành giáo dục đã mở rộng quan hệ theo hướng đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế về giáo dục với tất cả các quốc gia trong khu vực và trên thế giới ở tất cả các cấp độ song phương, khu vực và toàn cầu.

Trong xu thế toàn cầu hóa về giáo dục, các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục ở nước ta, các cơ sở giáo dục cần chủ động và tích cực hội nhập sâu và rộng trong hội nhập giáo dục quốc tế, đặc biệt với các nước có nền giáo dục tiên tiến, hiện đại và nhất là sau khi Việt Nam đã là thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, giáo dục nước ta phần nào cũng đã được nâng lên tầm cao mới và đang có chiều hướng phát triển mạnh. Đây là cơ hội và thời cơ lớn để có điều kiện mở rộng thêm quan hệ hợp tác về giáo dục, mở rộng các dịch vụ giáo dục, tranh thủ thêm nhiều nguồn lực cho phát triển giáo dục giáo dục trong đó có cả tiền của, công nghệ và kinh nghiệm phát triển giáo dục.

Bên cạnh những cơ hội giáo dục Việt Nam cũng đang đứng trước những thách thức to lớn như cạnh tranh quốc tế về giáo dục đang diễn ra rất gay gắt, chất xám giáo dục đang bị thu hút theo dòng chảy từ nước ta đến các nước có nền giáo dục phát triển.

Quản lý ngành cần thực sự giao quyền tự chủ và nâng cao trách nhiệm cho các cơ sở giáo dục trong hợp tác quốc tế về giáo dục theo hướng phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả giáo dục và xây dựng thương hiệu giáo dục trên cơ sở bảo vệ lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc hai bên hoặc nhiều bên cùng có lợi và có bước đi, cách làm hợp lý trong hội nhập quốc tế và xu hướng toàn cầu hóa về giáo dục.

GS. TSKH Vũ Ngọc Hải

(nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo)

>> Bài 2: Giải pháp đột phá phát triển giáo dục