Sản xuất vaccine thú y: Vẫn đang chờ... cơ chế

Theo ông Hoàng Thanh Vân, Cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ NN&PTNT), trong năm nay, ngành chăn nuôi phát triển mạnh mẽ, có thể đạt kết quả tăng trưởng cả năm khoảng hơn 6%, cao nhất trong khoảng 10 năm trở lại đây. Một trong những lý do chính góp phần tăng trưởng ngành như vậy chính là việc kiểm soát được dịch bệnh trên gia súc, gia cầm nhiều năm trở lại đây.

Tuy nhiên để giữ được đà tăng trưởng này và giá trị ngành được nâng cao hơn thì phải giảm được chi phí vật tư đầu vào như thức ăn chăn nuôi và vaccine phòng các bệnh dịch. Trong khi đó, việc sản xuất vaccine trong nông nghiệp hiện vẫn còn nhiều khó khăn từ cơ chế.

TS. Trần Đức Hạnh, Tổng Giám đốc Công ty Marfarmvet cho biết đơn vị này chuyên sản xuất thuốc thú y nhưng khi đầu tư sản xuất vaccine lại thiệt hại nhất.

“Để có được hệ thống nghiên cứu và sản xuất vaccine, từ năm 2010 đến thời điểm này công ty đã bỏ ra đến hơn 1 nghìn tỷ rồi nhưng trừ khấu hao cũng không đủ tiền trả lãi ngân hàng”, ông Hạnh cho biết. Ông cũng khẳng định, với 10 dây chuyền nghiên cứu và sản xuất đạt chuẩn quốc tế, nhân sự và năng lực chuyên môn của cán bộ, công ty hoàn toàn có thể sản xuất nhiều loại vaccine khác nhau. Và khi ra sản phẩm, đơn vị này sẵn sàng gửi sản phẩm ra nước ngoài để kiểm tra một cách khách quan về tính hiệu quả, ngoài gửi Cục Thú y của Bộ NN&PTNT để kiểm tra và cấp phép.

TS. Hạnh chia sẻ: “Hiện chúng tôi đang có 6 loại vaccine được lưu hành trên thị trường, còn đến 10 loại dù nghiên cứu ra đã lâu nhưng vẫn đang trình xin cấp phép. Cứ mỗi lần có dịch trên gia súc, gia cầm chúng tôi sốt ruột lắm vì mình có vaccine nhưng chưa được lưu hành, có loại vaccine phù hợp cấp phép xong thì dịch đã qua rồi. Nhiều khi nghĩ có khi chuyển hướng nhập khẩu còn hiệu quả hơn sản xuất”.

Theo ông Đàm Xuân Thành, Cục phó Cục Thú y (Bộ NN&PTNT), hiện nay Việt Nam đã sản xuất được 107 loại vaccine cho động vật từ 7 nhà máy trong nước đạt chuẩn GMP-WHO. Các vaccine sản xuất được chủ yếu để phòng các bệnh dịch thông thường trên động vật. “Với những bệnh được đánh giá là phức tạp, hiện nay Việt Nam mới chỉ sản xuất được một số loại như: Vaccine phòng bệnh cúm gia cầm (của công ty Navetco, sản xuất năm 2012); Vaccine phòng bệnh tai xanh (của công ty Hanvet, sản xuất năm 2015). Đến thời điểm này Việt Nam vẫn chưa sản xuất được vaccine bệnh lở mồm long móng và bệnh dại -  hai bệnh gây thiệt hại rất lớn cho chăn nuôi”, ông Thành cho biết.

Hơn trăm tỷ... chỉ có 1 vaccine lưu hành

Thống kê của Cục Thú y cho thấy hiện Việt Nam phải nhập tới 517 loại vaccine từ 20 nước khác nhau. Trong những năm gần đây, các vaccine cho 3 bệnh quan trọng là cúm gia cầm, lở mồm long móng và tai xanh vẫn phụ thuộc phần lớn vào nhập khẩu. Tổng lượng nhập khẩu vaccine cho động vật mỗi năm vẫn lên tới hàng chục triệu USD.

Hiện Bộ KH&CN, đơn vị đầu mối chính được giao nghiên cứu sản xuất vaccine cho động vật, có 18 công trình nghiên cứu về vaccine từ năm 2003 với tổng kinh phí 108,622 tỷ đồng, có 9 dự án đã kết thúc nhưng mới chỉ có 1 vaccine được thương mại hóa là Navet Vifuvax phòng bệnh cúm gia cầm và 1 ứng dụng hoàn thiện quy trình trong sản xuất vaccine tụ huyết trùng trâu bò nhũ dầu chủng P52 được áp dụng (Công ty Navetco nghiên cứu, sản xuất).

Cùng với Bộ KH&CN, Bộ NN&PTNT cũng được duyệt chi 22,970 tỷ đồng từ năm 2003 đến nay cho 5 dự án nghiên cứu sản xuất vaccine phòng bệnh cho động vật. Đến nay đã có 1 dự án kết thúc nhưng vẫn chưa có sản phẩn vaccine thương mại nào được đăng ký lưu hành.

Theo bà Nguyễn Thị Thanh Thủy, Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ NN&PTNT), cần phải tư duy “đặt hàng” trong nghiên cứu vaccine một cách rõ ràng hơn. Không quan trọng đầu mối  nghiên cứu, quản lý, sản xuất vaccine là Bộ nào nhưng phải nhìn vào thực tế ngành nông nghiệp đang cần những vaccine gì trong thú y. Vaccine là một sản phẩm quốc gia, vậy phải tập trung cho những sản phẩm đang có nhu cầu bức xúc nhất.

“Việc đầu tư nghiên cứu vaccine chưa ra được các sản phẩm cuối cùng do việc nghiên cứu đặt hàng chưa chuẩn, vẫn là dạng nghiên cứu từng bước. Thêm vào đó chưa có các quy chế, văn bản quy định việc chia sẻ các kết quả nghiên cứu ban đầu giữa các cơ quan quản lý với các doanh nghiệp nên không nhanh chóng ra được các sản phẩm cuối cùng”, bà Thủy cho biết.

Mới đây, trước yêu cầu bức thiết của ngành nông nghiệp trong công tác thú y, Bộ NN&PTNT đã hợp tác với Bộ Y tế và ký kết quy chế phối hợp công tác quản lý thuốc, nguyên liệu làm thuốc dùng cho nhân y và thú y. Tại buổi làm việc này, ngành nông nghiệp và y tế cũng tạo ra một diễn đàn đối thoại giữa các doanh nghiệp sản xuất vaccine của cả hai ngành để có thể tháo gỡ vướng mắc trong sản xuất vaccine hiện nay cho nông nghiệp.

Tại cuộc làm việc, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Vũ Văn Tám đã đề nghị ngành Y tế chia sẻ kinh nghiệm quản lý và thúc đẩy nghiên cứu sản xuất vaccine cho người. Cùng với đó, Thứ trưởng Tám cũng trực tiếp lắng nghe các phản hồi từ nhiều doanh nghiệp sản xuất vaccine cho động vật. Nhiều sản phẩm vaccine kêu “vướng” do công tác kiểm định tại Bộ đã được Thứ trưởng xem xét và có hướng giải quyết ngay tại cuộc họp.

Thứ trưởng Vũ Văn Tám cũng cho biết tháng 5 vừa qua Bộ NN&PTNT đã thành lập ban chỉ đạo quốc gia về nghiên cứu, sản xuất vaccine phòng chống dịch bệnh gia súc, gia cầm và thủy sản. Từ đó sẽ có những định hướng rõ ràng để hạn chế nhập khẩu vaccine và tạo ra những cơ chế mạnh mẽ thúc đẩy sản xuất vaccine cho gia súc, gia cầm trong nước.

Đỗ Hương