Gỡ vướng mắc quản lý cho vay lại cho chính quyền địa phương

Toàn cảnh Hội thảo. Ảnh:VGP/Huy Thắng.

Tại Hội thảo, Thứ tưởng Bộ Tài chính Trần Xuân Hà cho biết, cơ chế cho vay lại đối với chính quyền địa phương đã được thực hiện từ nhiều năm nay, đặc biệt là từ sau khi Luật Quản lý nợ công năm 2009 được Quốc hội ban hành, đã có nhiều địa phương tham gia thực hiện cơ chế này.
 
Nhờ cơ chế này, các các địa phương đã huy động được nguồn vốn ODA và vay ưu đãi nước ngoài để đầu tư phát triển kinh tế-xã hội của địa phương, đồng thời gắn với trách nhiệm chia sẻ nghĩa vụ nợ đối với Chính phủ Trung ương.
 
Thứ trưởng Bộ Tài chính nhận định, nhiều chương trình dự án đã phát huy kết quả tốt, sử dụng vốn đúng mục đích, đảm bảo khả năng trả nợ. Tuy nhiên, cũng có một số chương trình, dự án có khó khăn do nguồn thu ngân sách ở địa phương tương đối nhỏ, hạn mức vốn vay không được nhiều, mặt khác trình tự thủ tục vẫn còn phức tạp, chưa có nhiều kinh nghiệm trong quản lý.

Việc thực hiện cơ chế hỗn hợp một phần cấp phát, một phần cho vay lại, nên việc giải ngân phụ thuộc bởi kế hoạch đầu tư công trung hạn và dự toán cấp vốn đầu tư hằng năm, vì vậy có ảnh hưởng tới việc cho vay lại.
 
Một trong những nguyên nhân khiến một số việc chưa hiệu quả là tổ chức quản lý của các địa phương, chưa có đầu mối kết nối các cơ quan tham gia như Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính, Ban quản lý Dự án thực hiện phối hợp đồng bộ. Một số vấn đề nữa cũng không kém phần quan trọng là trình tự thủ tục trong việc thẩm định, ký hợp đồng cho vay lại, phối kết hợp với nhà tài trợ trong việc giải ngân vốn.
 
Dưới góc độ địa phương, ông Nguyễn Văn Tuấn đến từ Sở Tài chính Hà Tĩnh cho biết, hạn mức dư nợ vay năm 2019 của tỉnh là 1.030 tỷ đồng. Tính đến 31/5/2019, dư nợ vay của tỉnh là 474 tỷ đồng chưa vượt hạn mức dư nợ vay năm…
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Văn Tuấn vẫn còn một số tồn tại như một số dự án đã được ký kết nhưng đến nay vẫn chưa được giao kế hoạch vốn nguồn cấp phát để triển khai thực hiện. Việc giao kế hoạch vốn chậm sẽ dẫn đến tiếp tục tình trạng không giải ngân được do thủ tục kéo dài. Các dự án này đã được Bộ Tài chính giao dự toán nguồn vốn vay lại nhưng không thể giải ngân vì không được giao kế hoạch vốn cấp phát.
Do đó, ông Nguyễn Văn Tuấn cho rằng cần sớm xây dựng công cụ hỗ trợ việc quản lý vốn vay và trả nợ thống nhất trên toàn quốc.

Ông Nguyễn Văn Tuấn cũng đề nghị ban hành quy chế phối hợp giữa Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Bộ Tài chính đồng thời giao nguồn cấp phát và nguồn vay lại để việc giải ngân được đúng tiến độ theo quy định của Hiệp định. Ngoài ra, đại diện tỉnh Hà Tĩnh cũng đề nghị Bộ Tài chính nghiên cứu quy trình rút gọn thời gian quá trình rút vốn từ nhà tài trợ, giải ngân cho các dự án.

Về phía Bộ Tài chính, ông Trương Hùng Long, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại, Bộ Tài chính phân tích việc cho vay lại đặc biệt với địa phương đang theo quy định của 3 luật: Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Quản lý nợ công và Luật Đầu tư công.
Việc thay đổi liên tục các luật và văn bản hướng dẫn dẫn tới các quy định pháp luật không ổn định. Các dự án sử dụng vốn vay nước ngoài có quá trình dài từ khi đề xuất danh mục tới hoàn chỉnh thủ tục để đàm phán ký kết. Ngoài ra, khâu tổ chức thực hiện dự án lại nằm trong giai đoạn dài tiếp sau. Việc thay đổi liên tục dẫn tới khó khăn cho chủ dự án, địa phương khi triển khai vì họ phải thay đổi theo các quy định mới.
Một vấn đề khác là, việc tăng tính hiệu quả và trách nhiệm trong triển khai dự án đã đặt ra nhiều quy định siết chặt về hạn mức, điều kiện vay, giới hạn với bội chi địa phương... Bởi thế, trong thủ tục, cơ quan chức năng phải thẩm định tất cả các điều kiện trên, từ khi đề xuất dự án, tới khi thực hiện giải ngân. Đó là một điểm các địa phương gặp khó.
Ông Trương Hùng Long cho rằng, vay  nợ địa phương là vấn đề mới đặt ra, ở các nơi trước kia ít được tiếp cận nguồn vốn, chính quyền có nhiều lúng túng từ khâu chủ trương tới triển khai, phối hợp với nhà tài trợ để giải ngân cũng như tổ chức quản lý các kênh thông tin,...
Bộ Tài chính đang cùng các bộ ngành cố gắng thiết lập hệ thống thông tin cũng như quản lý địa phương được xuyên suốt sớm nhất.

Theo các chuyên gia, cần có quy trình, hướng dẫn rõ ràng hơn, phân định rõ thẩm quyền, trách nhiệm từng khâu, nếu không hiệu quả thì đơn vị nào chịu trách nhiệm, có những khâu nghẽn rất lâu nhưng lại không ai chịu trách nhiệm chính, và cuối cùng địa phương sẽ phải chịu trách nhiệm về hiệu quả dự án đầu tư.

Thứ trưởng Trần Xuân Hà cũng cho biết Bộ sẽ tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện cơ chế chính sách, quy trình nghiệp vụ; mặt khác, Bộ Tài chính mong rằng các nhà tài trợ tiếp tục phối hợp với các cơ quan của Chính phủ Việt Nam để hài hòa hóa các thủ tục, tạo thuận lợi cho quá trình thực hiện chương trình/dự án, song vẫn phải đảm bảo công tác quản lý.
Trong bối cảnh những năm gần đây tỉ lệ giải ngân của nhóm 6 ngân hàng có xu hướng giảm, đây cũng là vấn đề Chính phủ quan tâm.
Mới đây, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh - Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia về ODA và vốn vay ưu đãi cũng đã chủ trì cuộc họp giữa Ban Chỉ đạo và nhóm 6 ngân hàng tài trợ cho Việt Nam. Cuộc họp nhằm thống nhất các biện pháp thúc đẩy giải ngân nguồn vốn ODA, vốn vay ưu đãi trong bối cảnh những năm gần đây tỉ lệ giải ngân của nhóm 6 ngân hàng có xu hướng giảm.
Được biết, năm 2018, tổng số vốn cam kết của 6 ngân hàng là 28,9 tỷ nhưng vốn cam kết chưa giải ngân hiện vẫn ở mức cao, khoảng 16,9 tỷ USD, bằng khoảng 7% GDP của Việt Nam.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, tỉ lệ giải ngân tại Việt Nam giảm từ mức cao 23,1% năm 2014 xuống còn 11,2% trong năm 2018, thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu của nhóm 6 ngân hàng, trong đó tỉ lệ giải ngân toàn cầu của ADB và WB năm 2018 lần lượt là 21% và 20,2%. Nguyên nhân của tình trạng giải ngân chậm là do các quy định về thủ tục còn phức tạp, trùng lặp; mức độ sẵn sàng của dự án thấp…