ASEAN - Hoa Kỳ: Thống nhất một số vấn đề có tính nguyên tắc

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng dự Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ. Ảnh: VGP

Hội nghị Cấp cao Sunnylands diễn ra vào thời điểm Đông Nam Á đang trải qua nhiều biến động về chính trị, kinh tế và an ninh. Các nước ASEAN bước vào năm đầu tiên triển khai Cộng đồng Kinh tế khu vực. Biển Đông có những diễn biến mới phức tạp, tác động sâu sắc tới an ninh khu vực, tới tự do hàng hải trên con đường huyết mạch ngang qua vùng biển này.

Các nước Đông Nam Á giáp Biển Đông chịu áp lực trực tiếp từ tình hình Biển Đông, trong khi các thành viên khác của Hiệp hội chưa có sự thống nhất về quan điểm cũng như cách tiếp cận đối với việc giải quyết cuộc tranh chấp trên vùng biển khu vực.

Cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, trước hết giữa Mỹ và Trung Quốc, tác động đến nhiều vấn đề liên quan đến khu vực và vai trò của ASEAN, cũng như chính sách đối ngoại của các nước Đông Nam Á.

Cuộc gặp gỡ độc lập đầu tiên của Tổng thống Mỹ với các nhà lãnh đạo Đông Nam Á thể hiện sự cam kết mạnh mẽ của chính quyền Mỹ với khu vực Đông Nam Á và với ASEAN.

Việc các nhà lãnh đạo của các nước thành viên ASEAN tham dự Hội nghị Cấp cao đặc biệt tại Hoa Kỳ thể hiện ASEAN đánh giá cao vai trò của Mỹ đối với Đông Nam Á và khẳng định mối quan tâm của các thành viên Hiệp hội củng cố quan hệ với Mỹ. Các cuộc thảo luận đề cập đến những vấn đề thực chất, cũng như tầm nhìn về các vấn đề các bên quan tâm.

Hội nghị Cấp cao đặc biệt Sunnylands có ý nghĩa quan trọng.

Trước hết, các nhà lãnh đạo ASEAN và Hoa Kỳ đã thống nhất được một số vấn đề có tính nguyên tắc liên quan đến quan hệ giữa Mỹ và ASEAN, về lập trường giải quyết các tranh chấp trên biển, cùng cam kết duy trì hòa bình, an ninh và sự ổn định trong khu vực, bảo đảm an ninh và an toàn hàng hải, bao gồm cả quyền tự do hàng hải, hàng không và các mục đích sử dụng biển hợp pháp khác; thương mại hàng hải hợp pháp không bị cản trở, cũng như phi quân sự hoá… Bản Tuyên bố chung của Hội nghị Cấp cao đặc biệt ASEAN-Hoa Kỳ là một văn kiện quan trọng chi phối sự phát triển quan hệ giữa ASEAN và Hoa Kỳ.

Thứ hai, Hoa Kỳ thể hiện sự quan tâm đối với việc tăng cường củng cố đoàn kết của ASEAN; tôn trọng và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN và các cơ chế do ASEAN dẫn dắt trong cấu trúc khu vực đang định hình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Thứ ba, cuộc gặp tổ chức ngay trên lãnh thổ Hoa Kỳ còn là dịp lý tưởng để chính quyền Obama củng cố nhận thức trong nội bộ Hoa Kỳ về chính sách châu Á và làm nổi bật tầm quan trọng của quan hệ ASEAN- Hoa Kỳ vào lúc ở nước này sắp diễn ra sự chuyển giao quyền lực.

Việt Nam được cộng đồng quốc tế nhìn nhận như một thành viên nòng cốt của ASEAN. Việt Nam xác định ASEAN là một thành tố quan trọng của cấu trúc và hoạt động đối ngoại của mình. Từ khi trở thành thành viên, Việt Nam tham gia chủ động, tích cực và xây dựng vào các tiến trình phát triển của Hiệp hội cũng như các chương trình nghị sự của ASEAN, đóng góp vào việc phát huy vai trò của Hiệp hội trong đời sống khu vực và quan hệ quốc tế. Trên cơ sở ấy, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã nhận lời tham gia cuộc gặp cấp cao Sunnylands và có nhiều đóng góp cho thành công của Hội nghị.

Tại hội nghị, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã tham dự phiên thảo luận về chủ đề bảo vệ hòa bình, thịnh vượng và an ninh ở châu Á-Thái Bình Dương.

Bên cạnh đó, Thủ tướng đã có các cuộc tiếp xúc song phương quan trọng với một số nhà lãnh đạo Đông Nam Á, trong đó có Tổng thống Indonesia Joko Widodo, Thủ tướng Thái Lan Prayuth Chan-ocha...

Tại cuộc hội kiến kéo dài gần 40 phút với Tổng thống nước chủ nhà ông Barack Obama, hai nhà lãnh đạo đã trao đổi về việc Tổng thống Obama thăm Việt Nam vào tháng 5/2016 cũng như các lĩnh vực hợp tác quan trọng giữa hai nước.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bày tỏ quan ngại của Việt Nam trước tình hình Biển Đông ngày càng diễn biến phức tạp, đe dọa thực sự hòa bình, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không do những hành động đơn phương bồi đắp quy mô lớn các đảo chiếm đóng trái phép và xây dựng trên quy mô lớn các đảo nhân tạo từ những cấu trúc nửa nổi nửa chìm, làm thay đổi nguyên trạng, kể cả việc tăng cường quân sự hóa dưới các hình thức khác nhau.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đề nghị Hoa Kỳ có tiếng nói mạnh mẽ và những hành động thiết thực hơn, hiệu quả hơn để yêu cầu chấm dứt mọi hoạt động làm thay đổi nguyên trạng ở Biển Đông, đặc biệt là việc xây dựng các đảo nhân tạo với quy mô lớn, chấm dứt ngay việc quân sự hóa ở Biển Đông; tôn trọng và thực hiện nghiêm túc, đầy đủ Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm thỏa thuận thực chất Bộ Quy tắc về ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC).

Tổng thống Obama khẳng định Hoa Kỳ lo ngại về tình hình Biển Đông và ủng hộ mạnh mẽ những nỗ lực ngoại giao và tiến trình pháp lý nhằm giải quyết vấn đề tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển 1982 và DOC.

Trong quan hệ song phương, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đề cập đến vấn đề xuất khẩu các mặt hàng cá tra, ba sa của Việt Nam vào Hoa Kỳ, cho rằng việc xuất khẩu các mặt hàng này sẽ gặp khó khăn rất lớn nếu không có biện pháp xử lý phù hợp, kim ngạch xuất khẩu sẽ giảm mạnh và ảnh hưởng đến đời sống và việc làm của hàng chục triệu người lao động nghèo của Việt Nam. Thủ tướng cũng đề nghị Hoa Kỳ dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm bán vũ khí sát thương, coi đây là biện pháp quan trọng để củng cố lòng tin chính trị giữa hai nước; đề nghị Hoa Kỳ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam trong vấn đề tăng cường năng lực thực thi pháp luật trên biển, hỗ trợ kỹ thuật cho lực lượng cảnh sát biển Việt Nam.

Tổng thống Obama nhất trí với các đề nghị của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và khẳng định sẽ chỉ đạo các cơ quan chức năng liên quan của Hoa Kỳ phối hợp với phía Việt Nam để đề xuất các giải pháp xử lý phù hợp cho từng vấn đề nhằm tăng cường lòng tin, hiểu biết lẫn nhau và làm sâu sắc, thực chất hơn quan hệ đối tác hợp tác toàn diện Hoa Kỳ-Việt Nam.

Tiến sỹ Nguyễn Ngọc Trường

Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Phát triển quốc tế