Ai Cập lại rơi vào vòng xoáy bạo lực đẫm máu

Hàng trăm người đã thiệt mạng trong cuộc trấn áp người biểu tình ở Cairo hôm 14/8.

Số người chết do Bộ Y tế Ai Cập công bố, cho thấy hôm 14/8 vừa qua với hơn 600 người, hơn 4.000 người bị thương, là ngày đẫm máu nhất kể từ khi Ai Cập trải qua phong trào mùa xuân Arập năm 2011, mở đầu một thời kỳ hỗn loạn ở quốc gia đông dân và giàu có ở Bắc Phi. Tuy nhiên tổ chức Anh em Hồi giáo tuyên bố số người chết là 2.600 và khoảng 10.000 người bị thương.

Tình trạng bạo lực lên cao khi vào sáng 14/8, lực lượng của Chính phủ được quân đội hậu thuẫn sử dụng xe tăng, xe ủi, súng hơi cay tiến vào trấn áp khu lều trại của những người biểu tình ngồi đòi tổng thống bị lật đổ Morsi trở lại nắm quyền. Sau khi bị đàn áp và giải tán, những người biểu tình đã đổ ra đường tấn công vào các tòa nhà Chính phủ. Cảnh sát phản công lại cuộc biểu tình, bắt một số người. Những người ủng hộ tổ chức Anh em Hồi giáo ở các thành phố khác biểu thị sự tức giận bằng cách bao vây các tòa nhà Chính phủ hoặc đốt xe công.

Ngay sau đó, Tổng thống lâm thời của Ai Cập, Adly Mansour, đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp và ban hành thiết quân luật, áp đặt lệnh giới nghiêm sau 7 giờ tối, đóng cửa mọi ngân hàng và tạm dừng hoạt động của đường sắt Bắc-Nam. Thông cáo nói rõ biện pháp khẩn cấp này được đưa ra khi "an ninh và trật tự của đất nước đối mặt với nguy hiểm do sự phá hoại có tính toán và các cuộc tấn công vào những tòa nhà công và tư nhân, cũng như việc nhiều người đã bị thiệt mạng bởi các nhóm cực đoan". Tổng thống lâm thời Mansour tuyên bố "đã giao nhiệm vụ cho lực lượng vũ trang, phối hợp với cảnh sát, áp dụng mọi biện pháp cần thiết để duy trì an ninh-trật tự, bảo vệ các tài sản công và tư, cũng như mạng sống của người dân."

Trước áp lực từ vụ tấn công và sự lên án của dư luận quốc tế, Phó Tổng thống Mohamed ElBaradei, người từng được trao giải Nobel Hòa bình và là một nhà lãnh đạo ủng hộ cải cách trong Chính phủ lâm thời, đã quyết định từ chức nhằm phản đối các cuộc đàn áp bạo lực trong bối cảnh giới lãnh đạo được quân đội hậu thuẫn áp đặt tình trạng khẩn cấp và lệnh giới nghiêm ban đêm trong vòng một tháng. Quyết định từ chức của ông ElBaradei là dấu hiệu đầu tiên cho thấy những rạn nứt trong nội bộ chính quyền lâm thời cũng như sự chia rẽ về quan điểm của giới lãnh đạo. Ông ElBaradei, từng là người đứng đầu cơ quan thanh sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc, chỉ vừa mới được bổ nhiệm hồi tháng trước vào vị trí Phó Tổng thống phụ trách đối ngoại. Trong bức thư từ chức, chính khách này đã bày tỏ sự thất vọng khi thừa nhận Ai Cập đang chia rẽ và bất ổn hơn nhiều so với thời điểm ông nhậm chức.

Chính quyền lâm thời, lên lãnh đạo đất nước Ai Cập sau khi ông Morsi bị lật đổ hôm 3/7, nhiều ngày trước đã cảnh báo rằng họ đang lên kế hoạch giải tán các khu cắm trại biểu tình - nguyên nhân chính gây cản trở giao thông tại một số khu vực ở thủ đô Cairo. Chính quyền cáo buộc những người nổi dậy đã dọa dẫm người dân ở các khu vực lân cận, làm bùng phát bạo lực và cản trở giao thông. Chỉ huy trưởng Quân đội Ai Cập, Tướng Abdel-Fattah el-Sisi đã kêu gọi tập hợp lực lượng nhằm phản đối các cuộc nổi dậy. Cuộc tập hợp ngày 26/7 đã quy tụ được hàng triệu người. Sau đó, Chính quyền tuyên bố các nỗ lực ngoại giao đã thất bại và quyết định giải tán các khu biểu tình ngồi là "điều chắc chắn sẽ xảy ra".

Tổ chức Anh em Hồi giáo tuyên bố ủng hộ ông Morsi và khẳng định sẽ duy trì các khu trại biểu tình cho tới khi nhà lãnh đạo này được phục chức. Những người Hồi giáo đã phủ nhận tiến trình chính trị mà  quân đội đề xuất - trong đó kêu gọi sửa đổi bản Hiến pháp được ban hành năm 2012 và tổ  chức các cuộc bầu cử Quốc hội và Tổng thống vào đầu năm tới.

Các nỗ lực về mặt ngoại giao của cộng đồng quốc tế, như những cuộc điện đàm và các chuyến thăm của nhiều nhà ngoại giao Mỹ và châu Âu nhằm thúc đẩy hòa giải, đã thất bại. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cùng nhiều quan chức phương Tây và các quốc gia Hồi giáo khác đã lên tiếng phản đối những diễn biến bạo lực vừa qua. Ông Kerry cho rằng điều này  đã "giáng một cú đòn" vào các nỗ lực hòa giải chính trị, đồng thời kêu gọi các nhà  lãnh đạo chính quyền lâm thời kiềm chế và có  biện pháp hợp lý để kiểm soát tình hình.

Trong phát biểu đầu tiên về tình hình bạo loạn tại Ai Cập, Tổng thống Mỹ  Barack Obama ngày 15/8 đã lên án mạnh mẽ hành động bạo lực của Chính phủ lâm thời cùng các lực lượng an ninh tại Ai Cập đối với người biểu tình. Ông Obama nói các diễn biến mới nhất đẩy Ai Cập tới một "tiến trình nguy hiểm hơn", khiến mối quan hệ giữa hai nước thụt lùi hàng thập kỷ. Ông cũng cho biết sẽ tạm hoãn cuộc tập trận chung giữa hai nước vào tháng tới do những bất ổn đang leo thang báo động tại Ai Cập. Nhằm gia tăng sức ép với quân đội Ai Cập, giới chức Mỹ cho biết có thể hủy cuộc tập trận "Ngôi sao sáng" được tổ chức hai năm một lần kể từ năm 1981 sau khi Ai Cập và Israel ký Hiệp ước hòa bình Trại David.

Theo giới quan sát, quyết định này sẽ là tín hiệu mạnh mẽ nhất mà Washington gửi tới Cairo kể từ sau quyết định hôm 24/7 ngừng chuyển giao bốn máy bay chiến đấu F-16 cho quốc gia Bắc Phi này.

Các nhà ngoại giao cho biết Anh, Pháp và Australia ngày 15/8 đã yêu cầu Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc tổ  chức một cuộc họp khẩn cấp để thảo luận về tình trạng bạo lực đẫm máu ở Ai Cập. Theo các nhà ngoại giao, cuộc họp khẩn cấp này sẽ  được tham vấn kín và có khả năng diễn ra vào tối cùng ngày. Ngày 15/8, Tổng thống Pháp Francois Hollande đã triệu Đại sứ Ai Cập tại thủ đô Paris sau khi xảy ra vụ trấn áp người biểu tình ủng hộ Tổng thống bị lật đổ Mohamed Morsi.  Nhiều nước đã ra tuyên bố lên án những hành động bạo lực đang tiếp diễn tại "xứ sở của các Pharaoh", đồng thời kêu gọi các bên kiềm chế để tránh đẩy sự việc đi xa hơn.

Trong tháng Bảy, Ai Cập đã phải trải qua làn sóng biểu tình lớn nhất trong lịch sử quốc gia Bắc Phi này cũng như trong lịch sử nhân loại.

Báo cáo "Chỉ số Dân chủ" do Trung tâm Phát triển Quốc tế (IDC) công bố ngày 2/8 cho biết trong tháng 7 tổng cộng có 1.432 cuộc biểu tình, với trung bình 46 cuộc/ngày và 2 cuộc/giờ. Hơn 30 triệu người đã tham gia các cuộc biểu tình trên toàn quốc phản đối chính quyền của cựu Tổng thống Mohamed Morsi và tổ chức Anh em Hồi giáo (MB), cũng như ủng hộ giai đoạn chuyển tiếp theo lộ trình được quân đội vạch ra sau cuộc chính biến ngày 3/7. Trong khi đó, gần một triệu người Hồi giáo cũng đổ xuống đường tham gia các cuộc biểu tình ủng hộ ông Morsi và phản đối cái mà họ gọi là "cuộc đảo chính quân sự chống lại tính hợp hiến".

Các cuộc biểu tình phản đối ông Morsi hoàn toàn áp đảo về số người tham gia. Tuy nhiên, số lượng các cuộc biểu dương lực lượng của hai phe đối địch gần như không có khác biệt lớn. Các cuộc biểu tình diễn ra dưới 24 hình thức khác nhau, trong đó 3 hình thức phổ biến nhất là tuần hành (582 cuộc, chiếm 40,89%), biểu tình tại chỗ (264 cuộc, chiếm 18,55%) và phong tỏa đường sá (chiếm 8,29%).

Trong bối cảnh như hiện nay, thật khó để dự đoán về tương lai của Ai Cập. Giới quan sát cho rằng Anh em Hồi giáo có thể  sẽ rất chật vật trong việc tái tập hợp lực lượng do những người nổi dậy ủng hộ ông Morsi đang tỏ ra vô cùng sợ hãi. Trong khi đó, quân đội Ai Cập, lức lượng đang thực sự điều hành đất nước, lại tỏ ra kiên quyết trấn áp những người biểu tình. Nhiều người cho rằng tình trạng đối đầu và bạo lực vẫn có thể taí diễn./.

Nguyễn Chiến