Thách thức cho Ngân hàng mới của nhóm BRICS

Trong khuôn khổ Hội nghị Thượng đỉnh vừa diễn ra tại thành phố Fortaleza của Brazil, nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới BRICS (bao gồm Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil và Nam Phi) đã chính thức ký thỏa thuận thành lập Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) với mục tiêu tài trợ cho các dự án phát triển bền vững của các nước thành viên cũng như các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển khác. Sáng kiến này đã nhận được sự tán dương của giới phân tích, song cũng có những ý kiến bày tỏ sự lo ngại về khả năng hiện thực hóa chức năng của cơ quan tài chính này. 

Theo nhật báo El Nuevo Herald của Mỹ, trước tiên phải khẳng định Ngân hàng này dường như sẽ được sử dụng như là một thể chế đối trọng với Ngân hàng Thế giới (WB) và Qũy Tiền tệ Quốc tế (IMF) với nguồn vốn đóng góp ban đầu vào khoảng 50 tỷ USD. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nhấn mạnh, ý tưởng này là nhằm “cải thiện hệ thống điều hành thế giới và mở rộng vai trò đại diện của các nước mới nổi trong các quyết định quốc tế quan trọng nhất”. 

Một số chuyên gia nhận định, trong bối cảnh WB và IMF vẫn chưa có nhiều thay đổi kể từ khi được thành lập năm 1944 khi Mỹ và các nước châu Âu vẫn nắm quyền chủ đạo thì việc các nền kinh tế mới nổi mong muốn có được tiếng nói có trọng lượng hơn trong thời đại hiện nay là điều dễ hiểu. Ngoài sự thất vọng về việc có quá ít đại diện ở WB và IMF thì nhóm BRICS cũng nhận thấy NDB là công cụ phù hợp nhất để có thể giúp đỡ các nước đang phát triển. 

Một điểm đáng chú ý nữa khiến BRICS quyết định thành lập một ngân hàng cho riêng mình là do những hạn chế của WB trong việc cấp tín dụng cho các dự án cơ sở hạ tầng ở các nước mới nổi bởi những quy định về môi trường. Trong khi đó, thể chế tài chính mới của BRICS linh hoạt hơn mặc dù Ngân hàng này cũng cam kết không gây ảnh hưởng tới môi trường.

Theo nhận định của Hội đồng Quốc tế Canada (CIC), việc BRICS thành lập NDB được xem là cách thức 5 nước thành viên dùng sức mạnh kinh tế và dân số nhằm thay đổi cách thức chi phối thế giới hiện hành. BRICS đang chuyển sức mạnh thị trường và ảnh hưởng địa chính trị từ G7 sang các nền kinh tế mới nổi lớn và đông dân. BRICS quan trọng vì tập hợp được các nền kinh tế lớn có tốc độ tăng trưởng hàng đầu thế giới. BRICS chiếm 2/5 dân số thế giới, 1/5 GDP, 1/7 kim ngạch thương mại và 2/3 tăng trưởng của thế giới. Trong các hội nghị của mình, BRICS thường bày tỏ sự thất vọng với đặc quyền của phương Tây. Tại hội nghị năm 2012 ở New Delhi, BRICS đã phác thảo một mô hình thay thế đồng thời nhấn mạnh tính cấp thiết của việc tăng cường "tiếng nói và đại diện của các thị trường mới nổi và các nước đang phát triển" trong các thể chế tài chính IMF và WB.

Tuy nhiên, theo El Nuevo Herald, có nhiều lý do để đặt dấu hỏi về việc liệu NDB có hoạt động hiệu quả hay không. Theo chuyên gia Andres Oppenheimer, có một số điều cần quan tâm.

Thứ nhất, BRICS quyết định thành lập thể chế tài chính này trong bối cảnh tốc độ tăng trưởng của các nền kinh tế thành viên đều đang chững lại. Trung Quốc dự báo sẽ đạt mức tăng trưởng 7,5% trong năm 2014, tốc độ tăng trưởng của Ấn Độ cũng giảm xuống 5,4%/năm, trong khi hai nền kinh tế Nga và Brazil được dự báo cũng chỉ đạt mức khoảng 1%. Tất cả các nước này đang ở vào giai đoạn tăng trưởng thấp hơn rất nhiều so với thập kỷ trước. 

Thứ hai, sẽ không dễ dàng để giải quyết những bất đồng nội bộ giữa các nước thành viên BRICS. Bất chấp những cái bắt tay thắm thiết tại Fortaleza, song trên thực tế lãnh đạo hai nước Trung Quốc và Brazil đang đứng giữa một cuộc tranh chấp thương mại, trong đó Bắc Kinh than phiền về những chính sách bảo hộ ngày càng tăng của Brasilia, còn nền kinh tế lớn nhất Nam Mỹ lại tỏ ra lo ngại về việc gã khổng lồ châu Á chỉ mua nguyên liệu thô của họ và xâm chiếm thị trường Brazil bằng hàng hóa giá rẻ. 

Ngoài ra, các nhà ngoại giao của BRICS cũng thừa nhận rằng không dễ để cho Ngân hàng mới được thành lập này hoạt động một cách bình đẳng đối với tất cả các nước thành viên. Nền kinh tế Trung Quốc lớn hơn tất cả các nước còn lại trong nhóm cộng lại và Trung Quốc không có thói quen đổ tiền vào các dự án mà họ không phải là người được hưởng lợi nhiều nhất. 

Thứ ba, thực tế từ việc thành lập các thể chế tài chính khu vực Mỹ Latinh, cho dù quy mô nhỏ hơn, chưa thực sự đem lại hy vọng cho các nước mới nổi. Năm 2009, Brazil, Venezuela, Argentina, Bolivia, Ecuador, Paraguay và Uruguay cũng đã công bố quyết định thành lập Ngân hàng phương Nam với nguồn vốn được công bố ban đầu là 20 tỷ USD để thay thế WB và IMF, song đến nay Ngân hàng này vẫn chưa bao giờ hoạt động hiệu quả. 

Báo El Nuevo Herald kết luận, ý tưởng thành lập thể chế tài chính mới để cấp thêm tín dụng ngoài các khoản của WB và IMF thực sự đáng hoan nghênh và cần phải có những bước đi cụ thể để NDB hiện thực hóa vai trò của mình.

Kim Chung