“Vũ khí mới” trong điều trị ung thư

TS.BS Đào Duy Tú chia sẻ với báo chí về phương pháp miễn dịch điều trị ung thư hiện nay. Ảnh: VGP/Thúy Hà

Ý tưởng huy động hệ miễn dịch tấn công ung thư được đưa ra lần đầu tiên cách đây hơn hai thập kỷ. Năm 1990, GS. James P. Allison (Mỹ) lần đầu tiên phân lập thành công CTLA-4 - một loại protein hoạt động như điểm kiểm soát trong hệ miễn dịch. Tiếp đó, ông và cộng sự đã tạo ra một loại kháng thể đơn dòng ức chế CTLA-4 và chứng minh được tác dụng sinh học của phương pháp ức chế điểm kiểm soát miễn dịch CTLA-4 trong điều trị ung thư.

Hai năm sau, GS. Tasuku Honjo (Nhật Bản) tìm ra điểm kiểm soát thứ hai là PD-1. Hai nhà khoa học này vừa được trao Giải Nobel Y học 2018 nhờ các phát hiện trên. Đây là cơ sở nghiên cứu, nền tảng để các công ty nghiên cứu, sản xuất ra nhiều loại thuốc là các kháng thể đơn dòng ức chế các thụ thể CTLA-4 hoặc thụ thể PD1/PD-L1.

Các kháng thể đơn dòng kháng ức chế CTLA-4 phổ biến là Ipilimumab, Tremelimumab, còn các kháng thể đơn dòng ức chế PD-1/PD-L1 phổ biến là Pembrolizumab, Nivolumab, Atezolizumab và Durvalumab.

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt thuốc ức chế các điểm kiểm soát miễn dịch đầu tiên điều trị cho bệnh nhân ung thư hắc tố giai đoạn muộn vào năm 2011, trước đó tuổi thọ của bệnh nhân mắc bệnh này vào giai đoạn muộn thường được đo lường bằng tháng, tuy nhiên, liệu pháp miễn dịch mới đã giúp kéo dài thời gian sống thêm theo năm.

Chỉ 3 tháng sau, FDA đã mở rộng chỉ định trong điều trị ung thư phổi giai đoạn muộn. Tính đến nay, các thuốc ức chế chốt kiểm miễn dịch Nivolumab, Ipilimumab, Pembrolizumab, Atezolimumab, Durvalumab đã được FDA phê duyệt trong điều trị một số bệnh ung thư như ung thư hắc tố, ung thư phổi, ung thư biểu mô đường niệu, ung thư dạ dày, u lympho, ung thư gan. Tuy nhiên, mỗi thuốc có chỉ định không hoàn toàn giống nhau về loại ung thư và giai đoạn bệnh có thể điều trị.

TS.BS Đào Duy Tú, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu lâm sàng Viện Ung thư quốc gia, cho biết, ở nước ta, Pembrolizumab là thuốc miễn dịch mới được cấp phép sử dụng trong thực hành lâm sàng điều trị ung thư từ cuối năm 2017 và đang được sử dụng ở một số bệnh viện. Tuy nhiên chi phí cho một chu kì điều trị khá lớn, khoảng 60--120 triệu đồng và mỗi chu kỳ cách nhau từ 3-4 tuần. Các thuốc Atezolizumab, Durvalumab, Tremelimumab cũng đã được cấp phép trong nghiên cứu lâm sàng. Một số cơ sở y tế cũng đang phối hợp với các công ty dược phẩm và trung tâm nghiên cứu lớn trên thế giới tiến hành nghiên cứu các thuốc điều trị miễn dịch trên giai đoạn thử lâm sàng.

BS. Phạm Tuấn Anh, Phó trưởng Khoa Khám dịch vụ, Bệnh viện K cho biết, mặc dù triển vọng về hiệu quả của phương pháp điều trị này rất lớn, nhưng không phải bệnh nhân ung thư nào cũng có chỉ định điều trị phương thức này. Cùng một loại ung thư nhưng không phải bệnh cảnh nào cũng có chỉ định mà tuỳ thuộc chủ yếu vào giai đoạn và đặc điểm khối u.

Hiện nay, thuốc chủ yếu được dùng cho giai đoạn di căn và mức độ biểu hiện của thụ thể PD-L1 trên khối u càng cao thì khả năng đáp ứng với liệu pháp miễn dịch này càng cao. Tại Bệnh viện K đang điều trị cho khoảng chục bệnh nhân từ cuối năm 2017 nên cần thời gian theo dõi thêm để tổng kết, đánh giá hiệu quả nhất định.

Các thuốc ức chế chốt kiểm cũng đang được nghiên cứu rộng rãi trên thế giới từ việc cố gắng mở rộng chỉ định điều trị đối với nhiều loại ung thư khác nhau, nhiều giai đoạn bệnh khác nhau từ giai đoạn khu trú tại chỗ đến giai đoạn di căn, từ sử dụng đơn độc đến kết hợp nhiều thuốc miễn dịch với nhau, hoặc kết hợp giữa điều trị miễn dịch với các phương pháp truyền thống như kết hợp với hóa trị, xạ trị.

Các bác sĩ cũng khuyến cáo, đây không phải là phương thức chữa khỏi ung thư giai đoạn di căn mà chỉ tiêu diệt phần nào và ức chế, kìm hãm sự phát triển của tế bào ung thư, qua đó giúp kéo dài thời gian sống và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ung thư. Hơn nữa trong điều trị ung thư, tuyệt đại đa số các trường hợp để điều trị hiệu quả cần phối hợp đa mô thức và toàn diện, không một phương thức đơn lẻ nào có thể mang lại thành công.

Liên quan đến một số trang mạng xã hội hiện nay có quảng cáo một số loại thuốc cũng có tác dụng miễn dịch như các thuốc theo phương pháp miễn dịch trên, với giá khoảng 62 triệu đồng/liệu trình, BS. Phạm Tuấn Anh, cho biết, chắc chắn những loại thuốc quảng cáo trên một số trang mạng đó là không chính thống, vì các loại thuốc miễn dịch chỉ được điều trị trong các cơ sở y tế. Vì vậy, người dân phải thận trọng khi mua hoặc sử dụng các loại thuốc bán qua internet.

Theo PGS.TS Lê Văn Quảng, Phó Giám đốc Bệnh viện K, tại Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung, gánh nặng ung thư ngày càng trở nên nghiêm trọng. Theo ghi nhận số ca mắc ung thư năm 2018 ở nước ta có khoảng 164.671 ca mới mắc, tỉ lệ mới mắc trên 100.000 dân là 151,4, đứng thứ 87/186 quốc gia có báo cáo số liệu ung thư và ghi nhận 114.871 ca tử vong do ung thư. Phần lớn người bị bệnh ung thư đến khám và điều trị ở giai đoạn muộn nên việc điều trị càng khó khăn và tốn kém.

Các phương pháp điều trị ung thư phổ biến hiện nay như: Phẫu thuật, hoá trị, xạ trị và chăm sóc giảm nhẹ. Trong vài năm gần đây, phương pháp miễn dịch trong điều trị ung thư được xem là thành tựu mới nổi bật nhất. Khái niệm điều trị miễn dịch là dùng thuốc kích hoạt hệ thống miễn dịch của cơ thể để tấn công ung thư.

Thúy Hà