Quản lý chặt chẽ hiệu quả sử dụng vốn ODA tại các địa phương

Hình ảnh tại buổi họp báo chuyên đề ngày 31/5. Ảnh: VGP/Huy Thắng

Đây là nội dung trao đổi tại buổi họp báo chuyên đề về Nghị định số 52/2017/NĐ-CP ngày 28/4/2017 của Chính phủ về cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương do Bộ Tài chính tổ chức ngày 31/5.

Bà Nguyễn Xuân Thảo, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết, trong giai đoạn 2004-2015, trong tổng số vốn ODA, vay ưu đãi được ký kết (khoảng 45 tỷ USD), số vốn vay dành cho các chương trình dự án thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách Trung ương khoảng 15,51 tỷ USD (chiếm 35%). Trong tổng số vốn vay cho chương trình dự án của địa phương, tỉ trọng vốn cấp phát còn lớn (92,2%); tỉ trọng cho vay lại còn hạn chế (7,8%).

Thực trạng này xuất phát từ đặc điểm của giai đoạn trước là các địa phương có nhu cầu đầu tư lớn để xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế-xã hội nhưng phần lớn các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách, Trung ương phải trợ cấp. Sau đó, tính đến năm 2015, mới chỉ có 13 địa phương tự cân đối được thu chi và điều tiết về Trung ương, các địa phương khác còn nhiều khó khăn, một số địa phương đặc biệt khó khăn. Đồng thời, nguồn vốn huy động được trong giai đoạn này có tính ưu đãi cao (chủ yếu là vốn ODA, lãi suất trung bình khoảng 1%, kỳ hạn dài đến 40 năm).

Đại diện Bộ Tài chính đánh giá, cơ chế cấp phát cũng bắt đầu bộc lộ một số hạn chế, chưa bảo đảm sự hỗ trợ đồng đều của Trung ương tới các địa phương. Một số địa phương lớn được hỗ trợ nhiều, địa phương nhỏ khó khăn hơn được hỗ trợ ít (do quy mô của dự án nhỏ hơn). Cơ chế cấp phát chưa khuyến khích các địa phương phát huy tối đa tính chủ động để đạt được hiệu quả sử dụng vốn tối ưu.

Trong khi đó, từ năm 2010, Việt Nam đã trở thành nước thu nhập trung bình. Mức độ ưu đãi của các khoản cho vay của các đối tác phát triển dành cho Việt Nam giảm rõ rệt, Việt Nam phải chuyển sang sử dụng chủ yếu là nguồn vay ưu đãi và tiến tới vay toàn bộ theo điều kiện thị trường.

Về mặt pháp lý, Luật Ngân sách Nhà nước 2015 (có hiệu lực thì hành từ năm ngân sách 2017) đã chính thức quy định quyền vay nợ của địa phương (thông qua các quy định về bội chi, hạn mức nợ...). Nhằm tăng cường quản lý và nâng cao hiệu quả sử dụng nợ công, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị 02/CT-TTg ngày 14/2/2015 trong đó chỉ đạo giải pháp tăng cường cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với chính quyền địa phương. Bộ Tài chính đã phối hợp với các bộ, ngành và địa phương xây dựng Nghị định của Chính phủ về cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với UBND cấp tỉnh.

Để đáp ứng yêu cầu của pháp luật Việt Nam và đòi hỏi của tình hình mới, Chính phủ đã giao Bộ Tài chính nghiên cứu, trình Chính phủ ban hành Nghị định số 52/2017/NĐ-CP ngày 28/4/2017 của Chính phủ về cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương để quy định rõ về cơ chế cho vay lại đối với chính quyền địa phương. Việc cho vay lại ngân sách địa phương phải tuân thủ quy định của Nghị định này và các quy định pháp luật liên quan. Vốn vay lại phải được trả nợ đầy đủ, đúng hạn từ nguồn ngân sách địa phương hoặc các nguồn vốn hợp pháp khác theo quy định của pháp luật. Khi UBND cấp tỉnh đề xuất chủ trương đầu tư chương trình, dự án sử dụng vốn vay ODA, vay ưu đãi, tỉnh phải xác định được cơ chế tài chính, tỉ lệ cho vay lại, hiệu quả dự án, khả năng trả nợ. Việc cho vay lại nguồn vốn vay ODA, vay ưu đãi đối với UBND cấp tỉnh bảo đảm công khai, minh bạch, phù hợp với khả năng tài chính của ngân sách địa phương.

Đối với cho vay lại chính quyền địa phương, tỉ lệ cho vay lại các dự án đầu tư phát triển kinh tế-xã hội của địa phương được xác định theo điều kiện của nguồn vốn (vay ODA và vay ưu đãi). Tỉ lệ cho vay lại vốn ODA dự kiến chia làm 5 nhóm bao gồm 3 nhóm đối với các tỉnh nhận trợ cấp từ ngân sách Trung ương (theo mức độ trợ cấp), và 2 nhóm đối với các tỉnh điều tiết về ngân sách Trung ương.

Đối với vốn vay ưu đãi, tỉ lệ cho vay lại chia làm 3 nhóm, bao gồm nhóm các địa phương khó khăn nhất (được ngân sách Trung ương trợ cấp trên 70%) và có huyện thuộc danh mục Nghị quyết 30a của Chính phủ, nhóm các tỉnh khác nhận trợ cấp từ ngân sách Trung ương và nhóm các tỉnh có điều tiết về Trung ương.

Nói một cách khác, địa phương càng giàu, càng được vay nhiều. Đặc biệt, ở các quy định đặc thù sẽ nâng mức dư nợ vay của Hà Nội và TPHCM từ 60% lên 70%, từ 30% lên 40% với Đà Nẵng, Hải Phòng… Trong khi đó, các địa phương có tiềm lực kinh tế kém phát triển hơn lại không được vay nhiều.

“Mức vay của địa phương sẽ được xác định theo năng lực tài chính của địa phương. Việc vay nợ quan trọng nhất là bảo đảm khả năng trả nợ và sự bền vững về tài chính”, đại diện Bộ Tài chính nêu rõ quan điểm trong các quy định mới sẽ áp dụng.

Đặc biệt, địa phương nào có nợ quá hạn trên 180 ngày thì không được đề xuất các công trình dự án vốn vay nước ngoài của Chính phủ.

Đối với các dự án đầu tư theo phương thức hợp tác công tư (PPP), tỉ lệ cho vay lại thống nhất là 70%. Nghị định số 52/2017/NĐ-CP ngày 28/4/2017 của Chính phủ về cho vay lại nguồn vốn vay nước ngoài của Chính phủ đối với Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ nâng cao tính chủ động của địa phương trong quản lý thực hiện dự án và góp phần quản lý hiệu quả nợ của địa phương; là công cụ để phân bổ nguồn lực, ưu tiên sử dụng nguồn ODA cho các địa phương khó khăn; xây dựng và nâng cao năng lực quản lý nợ của địa phương để chuẩn bị cho giai đoạn tiếp theo khi Việt Nam không còn tiếp cận được với nguồn vốn vay ODA và chuyển sang vay theo điều kiện thị trường. Nghị định ban hành sẽ chủ yếu tác động đến quan hệ giữa các cấp ngân sách mà không làm thay đổi mức nợ công.

Lãnh đạo Cục Quản lý nợ và Tài chính đối ngoại (Bộ Tài chính) cho biết thêm, kế hoạch vay trả nợ 2017 dựa trên đánh giá kết quả huy động vốn vay đến 31/12/2016 dự kiến nợ công đến 31/12/2017 ước tính nợ công bằng 63,7% GDP và nợ của Chính phủ là 32,6%, nợ Chính phủ bảo lãnh là 17,3%, nợ địa phương là 18%.

Đáng chú ý, theo tính toán, dự báo là nợ công sẽ đạt đỉnh ở năm 2017-2018, từ 2018 nợ công sẽ giảm đi. Với các địa phương, đại diện Bộ Tài chính khẳng định, cơ chế cho vay lại các địa phương sẽ tính toán đến khối lượng nợ phù hợp, không đặt địa phương vào tình trạng nợ quá mức, đồng thời, vay địa phương cũng được Quốc hội xem xét từng năm không để xảy ra tình trạng mất kiểm soát.

Huy Thắng