Ưu tiên ban hành các luật về quyền con người

Bộ trưởng Hà Hùng Cường

Thưa Bộ trưởng, một khán giả gửi thư về chương trình "Dân hỏi-Bộ trưởng trả lời" bày tỏ băn khoăn: “Ngay cả các quy định trong Hiến pháp năm 1992 về quyền, nghĩa vụ công dân cũng chưa hẳn đã được luật hóa hết. Hiến pháp sửa đổi có hiệu lực từ 1/1/2014 lại tiếp tục đặt ra một khối lượng công việc rất lớn, còn nhiều quy định chưa được luật hóa". Vậy đâu là giải pháp để khắc phục tình trạng này thưa Bộ trưởng?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Việc Quốc hội chúng ta thông qua bản Hiến pháp 2013 là một bước tiến lớn trong nhận thức và tư duy lý luận của Đảng và Nhà nước ta về vị trí và vai trò của Hiến pháp trong việc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm thực hiện các quyền con người, quyền công dân. Điều này hoàn toàn phù hợp với giá trị chung của nhân loại về Hiến pháp, đồng thời cũng phù hợp với xu thế chung của thời đại.

Bằng việc Quốc hội thay mặt cho cử tri cả nước thông qua bản Hiến pháp 2013 để ghi nhận quyền lực thuộc về Nhân dân, Nhân dân trao một số quyền lực đó cho Nhà nước thực hiện và đồng thời Nhân dân cũng giành lại một số quyền con người, quyền cơ bản của công dân để ghi nhận trong Hiến pháp, yêu cầu Nhà nước, là người nắm quyền lực của Nhân dân, phải có trách nhiệm tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm thực hiện những quyền đó.

Tuy nhiên, trong những hoàn cảnh lịch sử cụ thể, trong đó có điều kiện về phát triển kinh tế-xã hội, ngay cả những quy định về quyền cơ bản của công dân, của con người nêu trong Hiến pháp 1992 cũng chưa được cụ thể hóa bằng các luật. Quyền con người phần lớn được lồng ghép vào các quyền công dân. Một số quyền cho đến ngày hôm nay, còn đang bị “treo” hoặc bị chậm cụ thể hóa, một phần do chưa được đưa vào chương trình xây dựng luật của Quốc hội, và một phần do lỗi của các cơ quan chuẩn bị dự án luật, trình lên chưa đảm bảo tính khả thi.

Lần này tinh thần rất rõ, Quốc hội thông qua Hiến pháp 2013 đồng thời cũng thông qua Nghị quyết thi hành Hiến pháp. Căn cứ Nghị quyết này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành kế hoạch thực hiện Hiến pháp và Chính phủ cũng ban hành kế hoạch để thực hiện Nghị quyết của Quốc hội và kế hoạch của Ủy ban Thường vụ Quốc hội với những danh mục dự án luật rất rõ ràng, quy định thời gian rất cụ thể cho quá trình tổ chức thực hiện sắp tới. Đặc biệt là xác định quyền con người, quyền công dân là một trong hai lĩnh vực được ưu tiên để Quốc hội quan tâm ban hành các luật.

Chúng ta đã biết, hiện Quốc hội, Chính phủ rất chú trọng vấn đề kỷ cương, kỷ luật trong soạn thảo các văn bản như vậy. Trách nhiệm giao cho Bộ Tư pháp cũng rất rõ ràng. Riêng về lĩnh vực quyền con người, quyền công dân, trong quyết định của Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ Tư pháp phải đứng ra rà soát tất cả những việc này để có thể đôn đốc thực hiện cho tốt.

Thậm chí Thủ tướng còn yêu cầu phải thành lập một hội đồng tư vấn để thẩm định, xem xét tất cả những luật này được ban hành ra trên tinh thần, nội dung của Hiến pháp.

Thưa Bộ trưởng, việc xây dựng và ban hành các luật để đảm bảo thực hiện quyền con người, quyền công dân sẽ được thực hiện như thế nào và trong thời gian bao lâu? Chúng ta có một mốc thời gian cụ thể cho việc này hay chưa?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Theo dự kiến mà Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành, và Chính phủ cũng căn cứ vào đó đã ban hành kế hoạch, có đến 28 đạo luật sắp tới đây cần được sửa đổi bổ sung, ban hành mới để cụ thể hóa trực tiếp những quy định của Hiến pháp về quyền con người, quyền công dân.

Trong 28 văn bản đó, có 12 văn bản thuộc lĩnh vực quyền dân sự chính trị và 16 văn bản thuộc lĩnh vực quyền kinh tế, văn hóa, xã hội của người dân. Hiện nay, tất cả đang được Chính phủ trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Tới đây Quốc hội họp sẽ thông qua chương trình xây dựng pháp luật của năm 2015.

Về cơ bản những luật, bộ luật về quyền con người, quyền công dân sẽ được Quốc hội xem xét ban hành trong năm 2015, 2016; có những vấn đề trong năm 2014 đã được thực hiện.

Thưa Bộ trưởng, vừa qua dư luận xã hội và ngay cả diễn đàn Quốc hội rất quan tâm tới một số vụ án oan sai, trong đó quyền bào chữa, quyền tự bảo vệ của người dân trong quá trình tố tụng chưa được bảo đảm, ví dụ như vụ ông Nguyễn Thanh Chấn ở Bắc Giang. Vậy các luật mà Bộ trưởng vừa nói tới có thể sẽ khắc phục tình trạng đó như thế nào trong thời gian tới?    

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Đây cũng là một trong những điểm tôi cho là rất quan trọng, vừa rồi được sửa đổi bổ sung và quy định rất sâu sắc trong Hiến pháp 2013.

Hiến pháp 2013 khẳng định tòa án xét xử phải bảo đảm nguyên tắc tranh tụng, có nghĩa là phải có người bào chữa, phải có luật sư.

Thứ hai, quyền được mời luật sư bào chữa của người dân đã được mở rộng một cách đáng kể. Trước đây theo quy định của Hiến pháp, cũng như của Bộ luật Tố tụng hình sự, người dân có quyền mời luật sư khi bị khởi tố bị can, bị cáo. Còn bây giờ Hiến pháp đã bổ sung là người bị bắt, kể cả bắt quả tang, rồi người bị tạm giữ, tạm giam, bị điều tra đều có quyền tự mình bào chữa hoặc mời luật sư bào chữa cho mình, để làm sao tránh oan sai.

Hiến pháp lần này làm rõ hơn nguyên tắc suy đoán vô tội. Trước đây, chúng ta quy định rằng công dân không có tội khi chưa có bản án có hiệu lực của tòa án kết tội người đó. Bây giờ thêm một điều kiện rất quan trọng đó là việc buộc tội phải được chứng minh thì mới có bản án.

Một điểm nữa không kém phần quan trọng mà Quốc hội cũng rất quan tâm là yêu cầu người bị xét xử phải được tòa án xét xử đúng trình tự và đúng thời hạn luật định. Tất cả những điều đó đều là những quy định mở, để cho những bộ luật, đạo luật sắp tới đây có những quy định cụ thể bảo vệ cho những người chẳng may rơi vào vòng lao lý, để làm sao khắc phục được những oan sai như trường hợp của ông Nguyễn Thanh Chấn vừa qua.

Hiến pháp cũng quy định nguyên tắc bắt giữ, giam người phải theo luật định. Và bây giờ chúng ta đang xây dựng luật về tạm giữ, tạm giam để thực hiện quyền đó.

Tôi có đọc bài viết của nguyên Phó Chánh án Tòa án Nhân dân Tối cao Từ Văn Nhũ, trong đó có nêu những bài học trong vụ án Nguyễn Thanh Chấn. Theo quan điểm của ông Từ Văn Nhũ, có rất nhiều sơ suất không đáng có nếu chúng ta thực hiện quy trình tố tụng thật đúng, thật tốt, thật khách quan, biết lắng nghe luật sư, thì chắc chắn giảm thiểu được những oan sai rất đáng tiếc như vậy.

Minh Khôi