Thận trọng trước những sản phẩm văn hóa ngoại

Diễn viên Evan Rachel Wood chỉ trích bộ phim Cuties - Ảnh: GETTY/TTO

Tính tới nửa đầu tháng 9/2020, hơn một tháng sau khi bộ phim chính thức được phát hành, khoảng 600.000 chữ ký đã được thu thập trên khắp thế giới nhằm yêu cầu Netflix gỡ bộ phim này ra khỏi ứng dụng.

Thực tế, cũng có những ý kiến bênh vực thông điệp sâu sắc mà bộ phim hướng tới. Nhưng ngay cả khi mục đích là tốt đẹp, thì mục đích đó không che mờ được phương tiện mà đạo diễn sử dụng, với nhiều cảnh quay gây sự phản cảm khi phô bày cơ thể các cô bé trong những bộ trang phục hở hang và biểu cảm khêu gợi thì quá người lớn.

Nhiều khán giả, nhất là các phụ huynh, cho rằng phim đã đi quá xa trong việc thể hiện hình ảnh trẻ em. Ngay tại Mỹ, không chỉ dư luận mà một số nghị sỹ Quốc hội đã lên tiếng kêu gọi cân nhắc gỡ bỏ bộ phim, thậm chí yêu cầu Bộ Tư pháp vào cuộc điều tra xem phim có vi phạm pháp luật về hành vi khiêu dâm trẻ em hay không.

TS Lê Hồng Sơn, nguyên Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Tư pháp cho rằng mặt tiêu cực, phản cảm của bộ phim này đang gây ra một luồng dư luận phản ứng khá mạnh trên thế giới. Những quan điểm phản đối cho rằng, bộ phim đã lạm dụng hình ảnh các bé gái 11 tuổi, có yếu tố khiêu dâm trẻ em.

Tại Việt Nam, tình trạng lạm dụng này đã được các cơ quan có thẩm quyền quan tâm, đang đặt ra những quy định, những biện pháp nhằm ngăn chặn, phòng ngừa. Mới đây, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã có sự quan tâm đặc biệt, thậm chí đã có một chuyên đề giám sát về vấn đề này.

“Có thể thông cảm với mong muốn và ý định ban đầu của đạo diễn về chủ đề và giá trị tư tưởng của bộ phim. Tuy nhiên, trong thực tế, đối với các sản phẩm và sự kiện văn hóa văn nghệ thì hiện tượng “ý tại ngôn ngoại”, ý định một đường, tiếp nhận của xã hội lại một nẻo cũng là dễ hiểu và xảy ra khá nhiều”, ông Sơn nói.

Nhìn rộng hơn, ông Sơn cho rằng, sự bùng nổ của mạng internet đã làm cho thế giới trở nên phẳng, mở ra một không gian văn hóa phi biên giới, tác động trực tiếp, khá mạnh mẽ tới giới trẻ Việt Nam. Và dù đã có một số hàng rào về pháp chế và kỹ thuật nhằm ngăn chặn và hạn chế, nhưng vẫn có những làn gió văn hóa ngoại lai tràn vào Việt Nam một cách thiếu chọn lọc và thiếu định hướng, từ đó, ảnh hưởng tiêu cực tới một bộ phận giới trẻ. Không chỉ có vậy, dư luận đã từng bức xúc và cơ quan quản lý đã có những biện pháp với những bộ phim có hình ảnh và nội dung vi phạm chủ quyền của Việt Nam được phát sóng trên các nền tảng trực tuyến. 

Ông Sơn cho rằng, bên cạnh các biện pháp quản lý, các nhà quản lý văn hóa cần hết sức chú ý, quan tâm tới các giải pháp phát triển các sản phẩm phim ảnh, văn hóa của Việt Nam, tạo ra sức đề kháng, sức sống nội tại chống lại các ảnh hưởng tiêu cực của văn hóa ngoại lai.

Các doanh nghiệp Việt Nam, khi sản xuất và trình chiếu các sản phẩm văn hóa ở Việt Nam cần nhận được sự quan tâm thích đáng. Bên cạnh đó là việc xác định nghĩa vụ thuế, nghĩa vụ đóng góp của các doanh nghiệp truyền thông nước ngoài khi vươn vào thị trường Việt Nam, vào không gian mạng Việt Nam.

Trong khi đó, theo LS Trương Xuân Tám, Ủy viên Hội đồng Luật sư toàn quốc, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, văn hóa và lối sống của phương Tây "thoáng" hơn Việt Nam rất nhiều, nên việc khán giả nhiều nước phản đối Cuties chứng tỏ bộ phim này đã vượt quá giới hạn. Theo LS Tám, nếu dư luận phản đối trước những hình ảnh phản cảm, hội bảo vệ người tiêu dùng hoàn toàn có thể lắng nghe và lên tiếng, có ý kiến với các cơ quan quản lý.

Ở góc độ quản lý, nếu các sản phẩm văn hóa trong nước hay ngoại nhập ảnh hưởng xấu đến thuần phong mỹ tục, đến văn hóa, tập quán, lối sống... của người dân Việt Nam như kích động bạo lực, chứa nội dung phản cảm, tuyên truyền văn hóa đồi trụy, phân biệt đối xử với trẻ em, người già, người tàn tật... thì phải hết sức thận trọng, nếu nội dung không phù hợp thì chúng ta hoàn toàn có quyền không cho lưu hành tại Việt Nam, LS Trương Xuân Tám chỉ rõ.

Nhìn nhận từ một khía cạnh khác, Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu cho biết thêm, Việt Nam đã có nhiều bài học với những sản phẩm văn hóa ngoại nhập. Đó là nhiều bộ phim có hình ảnh vi phạm chủ quyền của Việt Nam đã được phát hiện và chúng đều được chiếu trên những hệ thống hoàn toàn mang yếu tố nước ngoài.

Ở góc độ chuyên gia kinh tế, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh (Học viện Tài chính) cho rằng không thể phủ nhận đóng góp của các doanh nghiệp nước ngoài, trong đó có các nhà đầu tư trong lĩnh vực phim ảnh, đối với nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, ông cũng đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của điện ảnh Việt Nam trong việc ổn định văn hóa - xã hội cũng như bảo vệ các giá trị văn hóa dân tộc trước sự du nhập của các sản phẩm văn hóa nước ngoài.

Bởi vậy, vị chuyên gia đề nghị Nhà nước cần xem xét hỗ trợ nhiều hơn nữa để điện ảnh Việt tiếp tục phát triển. Khi Việt Nam đã mở cửa thì phải chấp nhận cuộc chơi với cộng đồng quốc tế, việc có doanh nghiệp nước ngoài cùng phát triển, cạnh tranh lành mạnh sẽ thúc đẩy thị trường Việt. Tuy nhiên, cần tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong nước có cơ hội cạnh tranh bình đẳng, như vậy mới có sự phát triển bền vững, không thể dựa hoàn toàn vào đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực văn hoá, vì đây là một lĩnh vực nhạy cảm của mọi quốc gia.

Theo các chuyên gia, chúng ta phải thừa nhận rằng sự bùng nổ của mạng internet dẫn đến sự hội nhập ngày càng nhanh chóng của giới trẻ Việt Nam với thế giới. Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu lớp trẻ chỉ tiếp nhận được phần đáy của hình tháp văn hóa, mảng tối mà chính phương Tây cũng đang phải đau đầu giải quyết những hệ lụy từ đó phát sinh.

Trong xã hội Việt Nam, các tác động tiêu cực của phần đáy tháp văn hóa ấy cũng đang dần dần hiện rõ. Giống như kinh tế, văn hóa Việt Nam cũng phải phát huy được nội lực của chính mình. Và  việc tìm cách giúp các doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa, phim ảnh, sách truyện… của Việt Nam, nhóm doanh nghiệp có thể tạo nên sức ảnh hưởng về mặt văn hóa, tinh thần, đủ sức đối trọng với các trào lưu, xu hướng mà giới trẻ tiếp thu từ các sản phẩm ngoại nhập là việc thiết thực và có thể làm ngay.