Công tác tư pháp giai đoạn 2016-2020: Góp phần quan trọng vào phát triển KT-XH của đất nước

Hội nghị Bộ trưởng Tư pháp các nước ASEAN (ALAWMM) lần thứ 10 năm 2018 tại thủ đô Vientiane, CHDCND Lào để thảo luận và quyết định về các vấn đề hợp tác quan trọng trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp giữa các nước ASEAN

Vai trò quan trọng của ngành tư pháp trong đời sống KT-XH

Báo cáo của Bộ Tư pháp cho biết, từ năm 2016, bối cảnh quốc tế và trong nước có nhiều diễn biến phức tạp, khó lường; cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, an ninh khu vực và thế giới có nhiều đe dọa; ảnh hưởng của thiên tai, dịch bệnh, nhất là đại dịch COVID-19... đã tác động lớn đến tình hình KT-XH của nước ta và làm phát sinh nhiều vấn đề pháp lý, đặt ra nhiều nhiệm vụ cho Bộ, ngành tư pháp.

Trong bối cảnh đó, thực hiện Nghị quyết số 100/NQ-CP ngày 18/11/2016 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động nhiệm kỳ của Chính phủ và nghị quyết phát triển KT-XH hội hằng năm, Bộ Tư pháp đã ban hành Chương trình hành động nhiệm kỳ và hằng năm của ngành và tổ chức triển khai toàn diện trên các lĩnh vực công tác, đạt được nhiều kết quả nổi bật.

Riêng đối với năm 2020, thực hiện Nghị quyết số 01/NQ-CP, Nghị quyết số 02/NQ-CP của Chính phủ, Bộ Tư pháp đã tập trung tháo gỡ nhiều khó khăn, vướng mắc trong công tác tư pháp, nhất là ở địa phương. Qua đó, xác định ngày càng rõ hơn vị trí, vai trò của công tác tư pháp trong đời sống chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước; vị thế của ngành từ Trung ương đến địa phương ngày càng được tăng cường.

Công tác chỉ đạo, điều hành của Bộ, ngành tư pháp được thực hiện theo đúng phương châm “Kỷ cương, liêm chính, hành động, trách nhiệm, sáng tạo, hiệu quả” của Chính phủ, bám sát mục tiêu phát triển KT-XH của Đảng, Quốc hội, Chính phủ và của từng địa phương; ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Trương Hòa Bình tại Hội nghị toàn quốc triển khai công tác tư pháp năm 2020, ứng phó kịp thời với đại dịch COVID-19.

Nổi bật là, ngành tư pháp đã tập trung chỉ đạo hoàn thành nhiệm vụ tổng kết, tham gia tổng kết tình hình thực hiện nhiều nghị quyết, chỉ thị quan trọng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư trong công tác xây dựng pháp luật, cải cách tư pháp, phổ biến và giáo dục pháp luật, công tác luật sư và hợp tác quốc tế về pháp luật. Qua đó, đã tham mưu, đề xuất Bộ Chính trị, Ban Bí thư ban hành các kết luận quan trọng, với nhiều nhiệm vụ, giải pháp có tính đột phá và bảo đảm khả thi để nâng cao hiệu quả các lĩnh vực công tác này trong thời gian tới.

Cùng với việc chỉ đạo triển khai thực hiện các nhiệm vụ theo chương trình, kế hoạch, toàn ngành chú trọng chỉ đạo triển khai các nhiệm vụ được giao thêm; thường xuyên rà soát, theo dõi, đôn đốc thực hiện nhiệm vụ. Riêng tại Bộ Tư pháp, năm 2020, được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ giao thực hiện 139 nhiệm vụ, đã hoàn thành 108 nhiệm vụ, đang tiếp tục thực hiện 31 nhiệm vụ, không có nhiệm vụ quá hạn.

Công tác phối hợp giữa Bộ Tư pháp với các bộ, ngành, địa phương và giữa các Sở Tư pháp, Cục THADS với các sở, ngành tiếp tục được chú trọng, tăng cường, qua đó kịp thời tháo gỡ những “điểm nghẽn”, những vướng mắc, khó khăn và đẩy nhanh tiến độ thực hiện các nhiệm vụ được giao. Việc trao đổi, chỉ đạo, hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ giữa Bộ Tư pháp với các bộ, ngành, địa phương được thực hiện thông suốt, gắn kết trong chỉ đạo, điều hành công tác tư pháp, pháp chế các cấp.

Đại hội đại biểu Đảng bộ Bộ Tư pháp lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025 (Đại hội điểm cấp trên cơ sở của Đảng bộ Khối các cơ quan Trung ương)

Tham mưu, trình thông qua 112 văn bản trong nhiệm kỳ

Các kết quả cụ thể trong giai đoạn 2016 - 2020, với quyết tâm xây dựng Chính phủ liêm chính, hành động, kiến tạo phát triển, phục vụ người dân và doanh nghiệp, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các Bộ, ngành, địa phương xác định rõ công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và thi hành pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu, đồng thời áp dụng nhiều giải pháp chỉ đạo quyết liệt, hiệu quả.

Đặc biệt, năm 2020, lần đầu tiên Chính phủ tổ chức Hội nghị trực tuyến toàn quốc về công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật và thi hành pháp luật. Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 43/CT-TTg ngày 11/12/2020 về nâng cao chất lượng công tác xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và tăng cường hiệu quả thi hành pháp luật. Theo đó, toàn ngành tư pháp đã tập trung nguồn lực tham mưu cho Đảng, Quốc hội, Chính phủ tiếp tục thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng trong Nghị quyết số 48-NQ/TW, Nghị quyết số 49-NQ/TW, Nghị quyết Đại hội lần thứ XII và các nghị quyết nhiệm kỳ 2016-2020 của Đảng; yêu cầu triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013; Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội (bổ sung phát triển năm 2011); Chiến lược phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2011-2020 và thực hiện các cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Với việc Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL), quy trình xây dựng luật, pháp lệnh tiếp tục được hoàn thiện theo hướng quy định cụ thể hơn cơ chế bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng trong xây dựng, ban hành VBQPPL, trách nhiệm phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; nâng cao trách nhiệm và tăng cường sự phối hợp của các cơ quan trong quá trình tiếp thu, chỉnh lý dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết; quy định hợp lý, sát thực tế hơn các văn bản quy phạm pháp luật cần thiết phải lập đề nghị xây dựng theo quy trình chính sách, các trường hợp xây dựng theo quy trình rút gọn.

Trong nhiệm kỳ qua, Bộ Tư pháp đã phối hợp với các bộ, ngành tham mưu, giúp Chính phủ xây dựng, trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội 05 Đề nghị về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh (các năm 2017, 2018, 2019, 2020 và năm 2021), trong đó đã thể hiện rõ thứ tự ưu tiên đối với một số lĩnh vực trọng điểm có ý nghĩa then chốt để tập trung nguồn lực thực hiện; đồng thời phối hợp tích cực, hiệu quả với các bộ, cơ quan ngang bộ trong soạn thảo, trình các dự án luật, pháp lệnh. Nhìn chung, chất lượng các dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết cơ bản được bảo đảm, được thông qua với tỉ lệ cao (hầu hết các luật đều được thông qua với tỉ lệ trên 90%).

Năm 2020, Bộ Tư pháp, tổ chức pháp chế các bộ, ngành đã tham mưu cho các cơ quan có thẩm quyền trình Quốc hội thông qua 17 luật và cho ý kiến đối với nhiều dự án luật khác, đưa tổng số văn bản đã trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua trong nhiệm kỳ này là 112 văn bản (gồm 71 luật, 2 pháp lệnh, 22 nghị quyết của Quốc hội và 17 nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội), giảm 08 văn bản so với giai đoạn 2011 - 2015; riêng Bộ Tư pháp đã giúp Chính phủ trình Quốc hội thông qua 08 luật. Tính cả giai đoạn 2016-2020, các Bộ, ngành đã xây dựng, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành hoặc ban hành theo thẩm quyền tổng số 5.330 VBQPPL, tăng 1.515 văn bản (tăng 39,7%) so với nhiệm kỳ trước; các địa phương đã ban hành tổng số 20.923 VBQPPL cấp tỉnh (tăng 51,7% so với nhiệm kỳ trước), 13.990 VBQPPL cấp huyện (giảm 54,5%) và 72.253 VBQPPL cấp xã (giảm 63%).

Kiểm tra VBQPPL đáp ứng sự quan tâm xã hội và giám sát hoạt động của các cơ quan

Về công tác thẩm định, kiểm tra, rà soát văn bản quy phạm pháp luật và pháp điển hệ thống quy phạm pháp luật được xác định là nhiệm vụ trọng tâm của toàn Ngành, công tác thẩm định VBQPPL tiếp tục được chú trọng nâng cao chất lượng, bảo đảm tiến độ. Đặc biệt, trong năm 2020 Bộ Tư pháp đã phản ứng rất nhanh, có chất lượng để kịp thời góp ý, thẩm định các chính sách, quy định ứng phó với đại dịch COVID-19. Năm 2020, Bộ Tư pháp đã thẩm định 28 đề nghị, các Sở Tư pháp thẩm định 294 đề nghị xây dựng VBQPPL. Toàn ngành đã thẩm định 5.808 dự thảo VBQPPL, trong đó Bộ Tư pháp đã thẩm định 258 dự thảo; Tổ chức Pháp chế các bộ, cơ quan ngang bộ thẩm định 405 dự thảo; các Sở Tư pháp thẩm định 4.162 dự thảo và 983 dự thảo do các Phòng Tư pháp thẩm định.

Báo cáo thẩm định của Bộ, ngành tư pháp là kênh thông tin quan trọng để Chính phủ, HĐND, UBND các cấp xem xét, quyết định việc ban hành, trình các dự án, dự thảo; đồng thời, là nguồn thông tin hữu ích để các cơ quan của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại biểu Quốc hội, HĐND, UBND tham khảo trong quá trình thẩm tra, cho ý kiến, thông qua các dự án, dự thảo.

Nhiệm kỳ vừa qua, công tác kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật tiếp tục đáp ứng được sự quan tâm của các cơ quan, tổ chức, người dân và cả xã hội, coi đây là một thiết chế quan trọng để kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước. Công tác xử lý văn bản trái pháp luật được đẩy mạnh thông qua việc theo dõi, đôn đốc xử lý và kiến nghị xử lý kịp thời để ngăn ngừa, hạn chế những tác động tiêu cực đối với xã hội, nhất là các vấn đề pháp lý liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, tổ chức, doanh nghiệp. Nhiều Bộ, ngành, địa phương đã chú trọng hơn công tác tự kiểm tra và kiểm tra theo thẩm quyền, tích cực thực hiện kiểm tra văn bản theo lĩnh vực, địa bàn và các nguồn thông tin.

Năm 2020, toàn ngành đã kiểm tra theo thẩm quyền 9.804 VBQPPL (giảm 26,8% so với năm 2019); qua kiểm tra, bước đầu phát hiện 234 văn bản có dấu hiệu trái nội dung, thẩm quyền (chiếm tỉ lệ 2,38% trên tổng số văn bản được kiểm tra, giảm 0,4% so với năm cuối của nhiệm kỳ trước). Riêng tại Bộ Tư pháp, năm 2020 đã kiểm tra 2.970 văn bản (giảm 39% so với năm 2019); qua kiểm tra đã phát hiện, kết luận kiểm tra, kiến nghị xử lý đối với 68 văn bản (06 văn bản của cấp bộ, 62 văn bản của địa phương). Đến nay, có 41/68 văn bản đã được cơ quan ban hành xử lý.

Lễ kỷ niệm 40 năm Ngày Trường Đại học Luật Hà Nội và đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhất năm 2019

Rà soát 32.187 VBQPPL, kiến nghị xử lý hơn 4.765 văn bản

Đặc biệt, công tác rà soát, hệ thống hóa VBQPPL giai đoạn 2016-2020 đạt nhiều kết quả ấn tượng. Bộ, ngành tư pháp đã tham mưu thực hiện công tác rà soát thường xuyên, định kỳ hằng năm công bố danh mục văn bản QPPL hết hiệu lực, ngưng hiệu lực; tổ chức rà soát theo chuyên đề, lĩnh vực (đầu tư, kinh doanh, quy hoạch, xây dựng, đất đai, y tế…); thực hiện và hoàn thành việc công bố kết quả hệ thống hóa văn bản QPPL kỳ 2014-2018 thống nhất trong cả nước. Đặc biệt, năm 2020, Tổ công tác của Thủ tướng Chính phủ về rà soát văn bản đã phối hợp với các bộ, ngành tập trung nguồn lực rà soát gần 8.800 văn bản, tập trung vào 10 chuyên đề, lĩnh vực liên quan trực tiếp đến hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh; nhiều kiến nghị hoàn thiện pháp luật để giải phóng nguồn lực, thúc đẩy phát triển KT-XH đã được Chính phủ Báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 10 và nhận được sự đánh giá cao của các đại biểu. Bộ Tư pháp cũng có Báo cáo kịp thời với Thủ tướng Chính phủ và gửi các bộ, cơ quan ngang bộ, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương tham khảo về kết quả rà soát quy định pháp luật gây cản trở, vướng mắc, khó khăn cho sản xuất kinh doanh để kịp thời ứng phó và giảm thiểu tác động của dịch COVID-19 đến nền kinh tế.

Thống kê cho thấy, năm 2020 toàn ngành tư pháp đã tập trung rà soát được 32.187 VBQPPL, kiến nghị xử lý (sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ hoặc ban hành mới) đối với 4.765 văn bản; nhiều bộ, ngành, địa phương đã tổ chức rà soát được số lượng văn bản lớn (Bộ Quốc phòng – 2.667 văn bản, Bộ Tài nguyên và Môi trường - 805 văn bản, Bộ Giáo dục và Đào tạo – 612 văn bản, Bộ Kế hoạch và Đầu tư – 548 văn bản, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam – 503 văn bản; thành phố Hồ Chí Minh – 1.649 văn bản, Phú Thọ - 1.286 văn bản, Hưng Yên - 1.079 văn bản, Thừa Thiên-Huế - 1.001 văn bản).

Bên cạnh những thành tựu đạt được, Bộ và ngành tư pháp cũng thẳng thắn chỉ rõ những hạn chế, khó khăn cần sớm đề ra giải pháp để khắc phục trong thời gian tới.

Đó là, chất lượng của một số VBQPPL chưa cao; tính dự báo, khả thi và ổn định của hệ thống pháp luật còn chưa thực sự đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Việc nghiên cứu, đề xuất chính sách đối với một số dự án chưa có khảo sát, đánh giá kỹ lưỡng, gây nên ý kiến trái chiều của dư luận và các đại biểu Quốc hội. Vẫn còn tình trạng các dự án, dự thảo văn bản sau khi đã đưa vào chương trình nhưng phải xin lùi, rút điều chỉnh. Tình trạng “nợ đọng” văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh tại các Bộ, ngành đã kéo dài nhiều năm nhưng chưa được khắc phục hiệu quả và có xu hướng tăng trở lại trong vài năm gần đây (cuối năm 2018 nợ 04 văn bản, cuối năm 2019 nợ 10 văn bản, cuối năm 2020 nợ 16 văn bản).

Bên cạnh đó, việc phát hiện và xử lý văn bản trái pháp luật hoặc không còn phù hợp thực tiễn vẫn chưa kịp thời. Còn khá nhiều văn bản có quy định trái pháp luật đã được phát hiện, kết luận nhưng chậm được xử lý. Việc xem xét, xử lý trách nhiệm đối với cơ quan, cá nhân liên quan đến việc ban hành văn bản trái pháp luật nhìn chung chưa được thực hiện một cách thỏa đáng, chỉ mới ở mức độ rút kinh nghiệm, phê bình, chưa bảo đảm giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương trong công tác xây dựng, ban hành VBQPPL. Hiệu quả khai thác, sử dụng Bộ pháp điển chưa cao.

Lê Sơn