Chính sách học phí đại học hiện nay còn nhiều bất cập, cần điều chỉnh

Đại biểu Lê Quân, Giám đốc ĐHQG Hà Nội phát biểu tại Quốc hội

Trao đổi thêm về vấn đề này, ông Lê Quân nhấn mạnh: “Hiện nay, chính sách học phí thấp nhưng lại chưa tạo điều kiện cho sinh viên nghèo tiếp cận các chương trình đại học chất lượng”.

Theo ông, chính sách học phí hiện nay có những bất cập gì?

Ông Lê Quân: Học phí thấp, bằng khoảng 1/4 mức tiền lương tối thiểu (khoảng 1 triệu đồng/tháng), trong khi ngân sách nhà nước lại hạn chế và đang có xu hướng cắt giảm, gây áp lực khiến các trường thiếu kinh phí để hoạt động và nâng cao chất lượng.

Các trường muốn thu học phí cao thì phải tự chủ và không nhận ngân sách nữa. Do đó, nguồn thu chủ yếu của các trường sẽ là học phí. Đến nay, hầu hết các đại học tốp 1 và 2 đã triển khai tự chủ, chương trình đào tạo tốt với mức thu học phí vượt nhiều lần so với mức sàn (vượt mức 20 triệu/năm).

Trong khi đó, quy định về miễn giảm học phí, học bổng cho đối tượng chính sách, hộ nghèo, cận nghèo và chính sách tín dụng vay học tập, trích học phí lập quỹ học bổng vẫn đang thiếu hành lang pháp lý. Hiện Chính phủ mới tập trung xây dựng mức sàn học phí mới mà chưa chú trọng sửa chính sách về miễn giảm học phí, học bổng, vay vốn.

Như vậy, học phí đại học đang tăng nhanh nhưng cơ hội theo học các trường chất lượng cho sinh viên nghèo có học lực khá, giỏi bị thu hẹp. Đây chính là bất cập phải giải quyết, quan trọng hơn việc bàn thảo học phí nên cao hay nên thấp.

Ngoài ra, rất nhiều ngành đào tạo tài năng, đào tạo khoa học cơ bản khó tuyển sinh có nguy cơ ít được quan tâm đầu tư vì hiệu quả thấp nhìn từ góc độ tài chính. Ví dụ như các ngành sư phạm, cử nhân Toán, Vật lý, Văn học…, Nhà nước cần có chính sách ưu tiên đầu tư cho những ngành này để thu hút học sinh giỏi nhờ miễn giảm học phí và học bổng.

Phát biểu của tôi ở Quốc hội bao gồm đủ các ý: Một là học phí tính theo đúng định mức kinh tế kỹ thuật; hai là cần có chính sách để hỗ trợ học sinh nghèo, học lực khá giỏi được học đại học tốt; ba là nhà nước nên ưu tiên đầu tư cho giáo dục đại học chứ không nên cắt đầu tư, dồn áp lực tự chủ tài chính lên học phí.

Vì sao ông kiến nghị dùng học phí làm rào cản kỹ thuật để tránh việc “học đại”, thưa ông?

Ông Lê Quân: Trong bối cảnh hiện nay, ngân sách nhà nước đầu tư cho đào tạo đại học rất hạn chế. Hầu hết các trường đại học Việt Nam phải chờ vào học phí để chi cho hoạt động. Do trần học phí thấp nên rất nhiều trường đang cố tăng thu bằng cách tăng quy mô đào tạo. Hệ lụy là chất lượng đào tạo giảm sút, trong khi thực tế hiện nay, hầu như học sinh cứ có nhu cầu là đỗ đại học.

Bên cạnh số học sinh vào học đại học, phần lớn học sinh chọn học nghề để có việc làm tốt. Có hai công cụ để sàng lọc học sinh vào đại học. Công cụ chính là tuyển sinh. Học sinh phải đáp ứng yêu cầu về năng lực mới được nhập học. Công cụ thứ hai là công cụ tài chính qua học phí cao cũng được dùng phổ biến. Hầu hết các chương trình chất lượng cao sẽ áp dụng cơ cấu: Đóng toàn bộ học phí, miễn 100% học phí, giảm học phí, cấp học bổng. Như vậy, học phí cao nhưng không cào bằng. Học sinh có hoàn cảnh khó khăn nhưng đáp ứng yêu cầu về năng lực thì được hỗ trợ tài chính để nhập học. Học phí thu được khi tiếp nhận học sinh nghèo đến từ nguồn tài trợ, từ chính sách an sinh của Nhà nước.

Ở các nước phát triển như Mỹ, Australia…, học phí đại học cao là rào cản khá lớn với người học. Học phí là công cụ tài chính để phân luồng học sinh. Học phí cao đẳng và học nghề thường thấp do được Nhà nước tài trợ. Hầu hết sinh viên Mỹ vay nợ trong quá trình học. Sinh viên chịu áp lực tự cân đối tài chính khi học đại học, qua đó, sinh viên có trách nhiệm hơn, nỗ lực học tập hơn và hội nhập xã hội tốt hơn.

Trong 3 năm qua, học phí của rất nhiều trường đại học tốp trên khi tự chủ đã tăng rất nhanh. Và do nhu cầu xã hội cần nhân lực kỹ năng nghề lớn nên rất nhiều học sinh đã chọn học cao đẳng để dễ có việc và đi làm, thay vì vào đại học bởi lý do học phí.

Hướng nào để bảo đảm quyền lợi cho các học sinh có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có cơ hội học đại học?

Ông Lê Quân: Để tạo điều kiện tiếp cận đại học tốt cho học sinh nghèo, Nhà nước cần có chính sách: Đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, các chương trình đào tạo khoa học cơ bản, các ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh… Các chương trình này được miễn giảm học phí hoặc được cấp học bổng.

Cấp bù học phí cho con em gia đình chính sách, hộ nghèo, cận nghèo có học lực đáp ứng chuẩn chất lượng.

Cho sinh viên vay vốn không bảo lãnh. Mức vay đủ để đóng học phí và chi phí sinh hoạt. Đây là quỹ đầu tư cho an sinh và tạo việc làm.

Với mức sống của người dân Việt Nam hiện nay, theo ông mức học đại học thế nào là phù hợp?

Ông Lê Quân: Theo thông lệ quốc tế, học phí thường dùng để chi trả tiền lương cho giảng viên. Mức học phí thường được các tổ chức kiểm định xác định dựa trên thu nhập của sinh viên tốt nghiệp. Như vậy, mức trần học phí hiện nay của Việt Nam chỉ bằng 1/4 mức tiền lương tối thiểu ở khu vực thành thị. Với mức học phí như hiện nay, chúng ta chỉ đủ trả tiền lương cơ bản ở mức thấp cho một giảng viên giỏi.

Để xác định học phí, các trường đại học cần xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật của từng ngành đào tạo, bảo đảm thu đủ bù chi. Định mức kinh tế kỹ thuật phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt, được kiểm toán.

Định hướng chính sách học phí tại ĐHQG Hà Nội ra sao, thưa ông?

Ông Lê Quân: ĐHQG Hà Nội luôn chú trọng chất lượng. Do đó, thu hút được người học giỏi và nâng cao chất lượng đào tạo là mục tiêu của trường. Học phí trong ĐHQG Hà Nội khá đa dạng. Với phần lớn các chương trình tài năng, khoa học cơ bản, sư phạm thì học phí thấp, gắn với học bổng để thu hút học sinh giỏi. Với những chương trình chất lượng cao và quốc tế thì đề xuất cho phép thu học phí đúng định mức kinh tế kỹ thuật, có tính đến quỹ học bổng cho học sinh nghèo học tốt.

Trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp, ĐHQG Hà Nội có cơ chế điều phối một phần nguồn thu từ các chương trình xã hội có nhu cầu cao để tăng suất đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, ngành khoa học cơ bản, ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh.

Nhật Nam (thực hiện)