Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Tây Nguyên

Đây là một diễn đàn ghi nhận ý kiến của các nhà quản lý, nhà nghiên cứu văn hóa, cùng đông đảo người dân các tỉnh Tây Nguyên nhằm tìm ra mô hình hiệu quả để vừa bảo tồn được vốn văn hoá truyền thống, vừa phát huy và khai thác có hiệu quả nền tảng truyền thống đó trong hội nhập, phát triển và giao lưu quốc tế.

Theo nhiều đại biểu, việc bảo tồn và phát huy văn hóa các tộc người ở Tây Nguyên đang gặp thách thức lớn. Tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa ở Tây Nguyên diễn ra rất mạnh, nếu không kiểm soát tốt sẽ làm biến đổi các biểu hiện văn hóa truyền thống. Bên cạnh đó, địa bàn Tây Nguyên có lượng dân nhập cư lớn, kéo theo đó là sự xuất hiện các nền văn hóa không phải là của bản địa. Mức độ phổ cập hóa các phương tiện truyền thông mới như internet cùng nhiều hình thức giải trí mới làm cho mức độ hội nhập quốc tế ở Tây Nguyên gia tăng, cũng khiến nhiều giá trị văn hóa truyền thống bị ảnh hưởng nhanh hơn.

Bà Hơ Duyên- Trưởng đoàn nghệ nhân của huyện Đắk Pơ, tỉnh Gia Lai lo ngại về thị hiếu của lớp thanh niên là thích nhạc nhẹ, pop, hip-hop hiện nay. Điều này có thể khiến văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một dần.

Chính vì thế, theo các đại biểu tham gia tọa đàm, để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của Tây Nguyên bền vững, phải coi trọng nguyên tắc đa dạng, gắn phát triển văn hóa với phát triển kinh tế- xã hội; việc bảo tồn, phát huy phải đảm bảo hài hòa các yếu tố truyền thống, hiện đại, dân tộc, quốc tế và tránh coi văn hóa các tộc người là một thực thể khép kín, không biến đổi.

Cần tiến hành việc kiểm kê di sản theo tinh thần của Luật Di sản trên tinh thần khoa học, có sự tham gia của người dân, đánh giá tổng thể cả 3 loại hình: vật thể, phi vật thể và nghệ nhân trong bối cảnh sinh tồn của di sản.

Một trong những giải pháp mà PGS-TS Lương Hồng Quang, Phó Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật VN nhấn mạnh đó là bảo tồn văn hóa gắn với cộng đồng, tạo sinh kế cho người dân. Đó là cách bảo tồn sống, bảo tồn động, dựa trên điểm mấu chốt quan trọng là gắn với sinh kế của người dân, lấy văn hóa của các tộc người để phát triển. Việc bảo tồn gắn với sinh kế sinh nhai đòi hỏi sự tham dự của các cộng đồng đó. Họ phải chủ động, sẵn sàng, tự nguyện thấy việc này là cần thiết. Việc đầu tư phải đồng bộ và làm trong quá trình dài. Những người làm văn hóa phải được đào tạo.

Việc bảo tồn văn hóa Tây Nguyên trong chính không gian sống của bà con các dân tộc cũng đang được các địa phương coi là một giải pháp hiệu quả. Ông Nguyễn Văn Hạnh, Phó Giám đốc Sở VHTT&DL Gia Lai cho biết, để nhân dân được sống với di sản là vấn đề được các nhà quản lý cần hết sức quan tâm. Tỉnh Gia Lai đã xây dựng đề án đưa cồng chiêng phát triển trong cộng đồng, trong đó bảo tồn di sản cồng chiêng gắn với phát triển du lịch.

Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Tuy nhiên, theo nhạc sĩ, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Linh Nga Niê Kđăm, chúng ta cần có quan niệm đầy đủ hơn về việc bảo tồn không gian này. Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên phải bao gồm cả núi rừng, sông suối, nhà sàn, trang phục, nghề thủ công, ẩm thực, nghệ thuật diễn xướng... Các dự án bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng không chỉ là bảo tồn các giai điệu, nhịp điệu, bài bản của chiêng, hay mua chiêng về phát cho người dân là xong mà điều cần chú trọng chính là bảo tồn môi trường diễn xướng cồng chiêng.

Bà Linh Nga Niê Kđăm cho rằng điều quan trọng trước tiên là phải làm cho người dân tự ý thức được rằng mình cần bảo tồn những gì. Sau nữa là giúp cho người dân sinh kế bằng văn hóa truyền thống văn hóa của họ. Nghề thủ công làm sao phải làm cho nó trở thành sản phẩm du lịch. Việc đào tạo đội ngũ cán bộ cơ sở là người dân tộc bản địa hết sức quan trọng vì họ là những người gần dân và hiểu dân nhất.

Bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo và đa dạng của Tây Nguyên là một công việc đòi hỏi một cách làm khoa học và chuyên nghiệp thì mới có hiệu quả lâu dài, bền vững.

Mai Hồng