Gỡ khó nhà ở xã hội, cách nào?

Từ năm 2009, Chính phủ đã có Nghị quyết 18/NQ-CP và ngay sau đó là Quyết định số 66/2009/QĐ-TTg về xây dựng nhà ở xã hội (NƠXH) cho các đối tượng chính sách. Đến năm 2014, Luật Nhà ở ra đời cũng nâng chủ trương này lên một khung pháp lý cao hơn. Gần hơn cả là Nghị định 100/2015/NĐ-CP về phát triển quản lý NƠXH… Thế nhưng sau tất cả những chính sách ấy và các chương trình cấp tín dụng cho NƠXH luôn có bóng dáng của “bà đỡ” ngân sách thì những chủ thể trực tiếp xây dựng NƠXH vẫn mới dừng lại ở vài DN bất động sản…

Bức tranh NƠXH vẫn ‘nhạt nhòa’

Chỉ tính riêng tại TPHCM, với đặc thù 23% dân số là người nhập cư, trước mắt cần phải có ngay 80.000 căn hộ giá rẻ. Tuy nhiên, theo Hiệp hội Bất động sản TPHCM (HoREA), đến hết năm 2017 mới có 5 dự án hoàn thành với khoảng 3.700 căn hộ; 12 dự án khác trong vài năm tới có thể cung cấp thêm 7.300 căn nữa và đến lúc đó cũng chỉ mới đáp ứng được 14% nhu cầu.

Tương tự, tại Bình Dương, trước “áp lực” có quá nửa dân số (hơn 1,1 triệu người) là người ngoại tỉnh đến làm ăn, sinh sống khiến chính quyền rất lưu ý đến NƠXH. Thế nhưng hầu hết các dự án tại đây cũng chỉ do Becamex - một tập đoàn có vốn nhà nước thực hiện.

Tại Đồng Nai, tình hình cũng không mấy khả quan. Theo kế hoạch 5 năm (2016-2020), tỉnh sẽ hoàn thành 25.000 căn NƠXH, đáp ứng cho nhu cầu của khoảng 100.000 người. Nhưng sau 2 năm thực hiện, đến nay Đồng Nai cũng mới hoàn thành hơn 2.700 căn (chỉ đạt 11%).

Nếu lượng NƠXH vẫn như “muối bỏ bể” thì tình hình xây dựng nhà ở dành cho công nhân, người lao động trong các khu công nghiệp (KCN), khu chế xuất (KCX) nói riêng cũng không khá hơn là bao dù đã có những điển hình thành công ở lĩnh vực này.

KCX Tân Thuận (TPHCM) có thể là nơi ghi nhận những thành công bước đầu.

Theo ông Trần Thanh Hồng, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH Tân Thuận, kể từ khi Bộ Kế hoạch và Đầu tư xem phần tiền xây dựng nhà lưu trú công nhân như một khoản vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thì các DN ngoại đã “hăng hái” hơn. Dù vậy, trong số hơn 63.000 công nhân tại đây, chỉ mới khoảng 5-6% tiếp cận được với NƠXH.

Ở quy mô toàn TPHCM, theo ước tính của Ban Quản lý các KCN, KCX (HEPZA), hiện lượng nhà lưu trú công nhân cũng mới đáp ứng chu cầu của 21.500 người - vẫn khá nhỏ bé so với khoảng 177.000 công nhân đang cần chỗ ở.

Khó khăn ở chỗ nào?

Theo ông Vũ Văn Phấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nhà và Thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng), dù đã có hàng loạt chủ trương và chính sách thúc đẩy phát triển NƠXH nhưng việc triển khai trên thực tế còn một số khó khăn.

Trước tiên là khó khăn về nguồn vốn hỗ trợ. Mặc dù theo quy định của pháp luật về nhà ở thì ngân sách nhà nước sẽ cấp bù lãi suất cho các ngân hàng khi thực hiện chính sách hỗ trợ NƠXH. Nhưng trên thực tế việc cân đối nguồn vốn ngân sách cho phát triển NƠXH chưa thực hiện được. Do đó, sau khi gói tín dụng 30.000 tỷ đồng đã giải ngân hết từ tháng 6/2016, đến nay ngân sách mới bố trí được cho Ngân hàng Chính sách xã hội 500 tỷ đồng (cho năm 2018) để thực hiện chính sách này. Còn các ngân hàng khác vẫn chưa được bố trí nguồn vốn cấp bù lãi suất để cho vay.

Bên cạnh đó, chính quyền các địa phương cũng chưa thực sự quan tâm. Chẳng hạn, khi làm quy hoạch KCN thì chưa xác định rõ quỹ đất cho phát triển NƠXH; chưa thực hiện nghiêm quy định dành 20% quỹ đất trong các dự án nhà ở thương mại để phát triển NƠXH hoặc có bố trí nhưng ở tại các vị trí không thuận lợi hoặc chưa giải phóng xong mặt bằng…

Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch HoREA cho rằng sở dĩ các dự án NƠXH chẳng được mấy công ty bất động sản “mặn mà” là vì thủ tục chọn lựa nhà nhà đầu tư còn khá nhiêu khê. Thêm nữa, việc thực hiện quy định các dự án nhà ở thương mại phải dành 20% quỹ đất để xây NƠXH cũng chưa nhất quán nên không có nguồn lực đủ để phát triển loại nhà ở này.

Không quá xa lạ với những vướng mắc của các DN muốn làm nhà ở cho công nhân, ông Trần Văn Nam, Bí thư Tỉnh ủy Bình Dương cho rằng chung quy cũng vì "kẹt các quy định về pháp luật". Bởi hàng loạt vấn đề pháp lý về nhà ở công nhân trong các KCN vẫn chưa được đề cập trong bất cứ văn bản nào, lại vượt quá thẩm quyền của địa phương (ví dụ trước đây, DN thuê đất không có nhu cầu nhưng đến lúc phát sinh nguyện vọng làm nhà ở công nhân thì có được phép làm không? Bao nhiêu diện tích thì được làm một trường mẫu giáo cho con em công nhân? Đất này có phải đóng thuế không? Đất này chuyển từ sản xuất kinh doanh sang dịch vụ thế nào? Rồi trường học cần chương trình giảng dạy thế nào, chuẩn giáo viên ra sao…”.

Giải pháp nào?

Giữa các “bức bách” về NƠXH, ông Tạ Huy Hoàng, Giám đốc Sở Xây dựng Đồng Nai đã nêu một loạt kiến nghị cụ thể. Đầu tiên phải là “giải tỏa” khâu vay vốn để hỗ trợ cả chủ đầu tư và người mua nhà. Tiếp theo, các cơ quan chức năng cũng cần hướng dẫn rõ ràng về áp dụng mức thuế suất VAT và thuế thu nhập DN cho phần 20% diện tích đất dành để xây dựng nhà ở thương mại hoặc 20% diện tích sàn nhà để bán, cho thuê, thuê mua theo giá kinh doanh thương mại.

Đối tượng được vay vốn ưu đãi cũng cần được mở rộng sang những DN tự mua NƠXH để bố trí cho người lao động của mình ở mà không thu tiền thuê nhà hoặc thu tiền thuê với giá thấp hơn mặt bằng giá thuê NƠXH cùng loại.

Theo ông Hoàng tin rằng nếu có đầy đủ điều kiện cho thực thi kế hoạch NƠXH trên quỹ đất công 237 ha mà Đồng Nai đã chuẩn bị sẵn thì đến năm 2015 địa phương này có thể đáp ứng được 300.000 chỗ ở cho người lao động và người có thu nhập thấp

Đại diện HoREA cho biết đã kiến nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội bổ sung khoản chi hỗ trợ NƠXH vào danh mục chi ngân sách trung hạn (giai đoạn 2016-2020), để bố trí nguồn tín dụng ưu đãi cho người mua NƠXH đã được quy định trong Luật Nhà ở và Nghị định 100/2015/NĐ-CP của Chính phủ. Nếu được chấp thuận, “nút thắt” lớn cho NƠXH sẽ được tháo gỡ.

Phương Hiền