Sửa Luật Sở hữu trí tuệ phù hợp với bối cảnh hội nhập mới

Hoạt động về SHTT đối với các sản phẩm nông nghiệp góp phần nâng cao giá trị các sản phẩm chủ lực tại nhiều địa phương. Ảnh minh họa

Luật SHTT được ban hành năm 2005 và được sửa đổi, bổ sung năm 2009 và đây là dấu mốc quan trọng trong lịch sử xây dựng, phát triển và hoàn thiện hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam.

Qua thực tiễn hơn 15 năm thi hành, Luật SHTT đã phát huy vai trò quan trọng trong việc tạo hành lang pháp lý cho hoạt động sáng tạo, xác lập, khai thác và bảo vệ quyền SHTT của các tổ chức, cá nhân, tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, góp phần khuyến khích hoạt động sáng tạo, đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước.

Tuy nhiên, Luật SHTT cũng đã phát sinh những vướng mắc, bất cập khi Luật SHTT chưa tương thích để bảo đảm thi hành các cam kết về sở hữu trí tuệ trong các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới mà Việt Nam mới ký kết.

Đơn cử như việc nhấn “chia sẻ” với bạn bè một bài hát tưởng như là hoàn toàn bình thường và hợp pháp. Tuy nhiên, đó chỉ là điều xảy ra trước khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP hay EVFTA bởi theo quy định mới trong các hiệp định này, việc chia sẻ các tác phẩm trên internet là hành vi xâm phạm quyền truyền đạt tác phẩm khi chưa được sự cho phép của tác giả.

Theo Ban soạn thảo, sự khác biệt giữa các quy định về SHTT của Việt Nam với quốc tế, kết hợp với những tồn tại trong quá trình xác lập, bảo hộ và thực thi quyền SHTT ở Việt Nam hiện nay đã dẫn đến việc sửa đổi Luật SHTT lần thứ 3 - cũng là lần sửa đổi lớn nhất kể từ khi ban hành năm 2005, với mục tiêu tạo điều kiện cho chúng ta tham gia các sân chơi chung trên thế giới với các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP; phát triển sức sáng tạo của quốc gia, tạo ra động lực phát triển cho xã hội.

Trong đó, việc cân bằng giữa các yêu cầu của hiệp định và lợi ích của các chủ thể quyền SHTT là điều đầu tiên mà ban soạn thảo tính đến. Do đó, Dự thảo Luật SHTT lần này tập trung vào 3 đối tượng chính của quyền SHTT: Sở hữu công nghiệp (sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, cạnh tranh không lành mạnh, thiết kế bố trí mạch tích hợp); quyền tác giả và quyền liên quan; quyền đối với giống cây trồng.

Ông Nguyễn Văn Bảy, Trưởng phòng Pháp chế và chính sách (Cục SHTT) cho biết, một trong những thay đổi đáng chú ý nhất là nhà nước trao quyền nhiều hơn cho các chủ thể, giúp họ chủ động hơn trong việc khai thác tài sản trí tuệ. Theo Dự thảo sửa đổi, chỉ dẫn địa lý sẽ thuộc về sở hữu cộng đồng. Trước đây, nhà nước sở hữu chỉ dẫn địa lý, giao cho tổ chức đại diện cho người có quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý ở địa phương đó đứng ra đăng ký bảo hộ và quản lý.

Tương tự với sáng chế xuất phát từ đề tài nghiên cứu do Nhà nước cấp vốn, trước đây cơ quan cấp vốn của Nhà nước sẽ đứng ra đăng ký, điều này không tạo động lực cho cơ quan chủ trì như các viện nghiên cứu, trường đại học đăng ký bảo hộ để thuận tiện trong quá trình khai thác các tài sản trí tuệ này. Đây là một trong những vướng mắc phổ biến nhất trong quá trình thương mại hóa công nghệ của các viện, trường.

Để giải quyết vấn đề này, Dự thảo sửa đổi cho phép đơn vị chủ trì nghiên cứu có quyền đứng ra đăng ký bảo hộ, nếu không thực hiện thì nhà nước sẽ giao cho người khác đăng ký. Tuy nhiên, đây vẫn là tài sản của Nhà nước nên nếu chuyển nhượng thì phải xin phép cơ quan có thẩm quyền (cơ quan cấp vốn đầu tư nghiên cứu tạo ra sáng chế).

“Điểm cân bằng” giữa việc đáp ứng yêu cầu quốc tế và đảm bảo lợi ích cho các chủ thể quyền ở Việt Nam cũng thể hiện ở việc Dự thảo Luật sửa đổi bổ sung thêm đối tượng bảo hộ mới của giống cây trồng là “sản phẩm chế biến từ vật liệu thu hoạch của giống cây trồng”, bên cạnh hai đối tượng cũ là vật liệu nhân giống và vật liệu thu hoạch. Việc bổ sung quy định này không chỉ đáp ứng yêu cầu của hiệp định EVFTA mà còn giải quyết vấn đề bức xúc của nhiều công ty dược liệu Việt Nam hiện nay. Quy định này có thể hạn chế các hành vi nhân giống trái phép, sử dụng vật liệu ăn cắp để chế biến các sản phẩm, kể cả ở ngoài biên giới…

Dự kiến, Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật SHTT sẽ được trình Quốc hội cho ý kiến vào kỳ họp thứ 2 Quốc hội khóa XV (tháng 10/2021) và xem xét, thông qua tại kỳ họp thứ 3 (tháng 6/2022).

Hoàng Giang