Điểm nhấn 2020: Khi nhà khoa học chống phân biệt chủng tộc

Tàu Perseverance là giai đoạn đầu tiên trong kế hoạch hợp tác giữa NASA và Cơ quan vũ trụ châu Âu với mục tiêu lần đầu tiên mang đá từ sao Hỏa về Trái đất để nghiên cứu - Ảnh: Reuters

Chinh phục không gian

Một năm mang tính bước ngoặt cho sứ mệnh khám phá không gian với 3 con tàu thăm dò được phóng lên vào tháng 7. Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất khởi động sớm nhất với tàu vũ trụ Hope, bay theo quỹ đạo sao Hỏa và nghiên cứu thời tiết ở đó. Trung Quốc, trong nỗ lực đầu tiên đặt chân xuống “hành tinh đỏ”, đã phóng tàu vũ trụ Thiên vấn 1. Và Hoa Kỳ gửi Perseverance, một máy dò tìm kiếm có nhiệm vụ khoan và thu thập các mẫu đá tại miệng núi lửa bí ẩn Jezero, nằm ngay phía bắc đường xích đạo của sao Hỏa. Perseverance là giai đoạn đầu tiên trong kế hoạch hợp tác giữa NASA và Cơ quan vũ trụ châu Âu với mục tiêu lần đầu tiên mang đá từ sao Hỏa về Trái đất để nghiên cứu.

NASA cũng đã đạt được tiến bộ trong nỗ lực đầu tiên nhằm thu thập các mẫu vật từ một tiểu hành tinh. Vào tháng 10, OSIRIS-REx của cơ quan này đã thu dọn bụi và đá từ tiểu hành tinh Bennu. Con tàu sẽ quay trở lại Trái đất vào năm 2023 - nhưng nó không phải là tàu vũ trụ đầu tiên thu thập vật liệu từ bề mặt tiểu hành tinh. Vào đầu tháng 12, con tàu Hayabusa 2 của Nhật Bản đã đánh bại OSIRIS-REx, hạ cánh an toàn xuống Australia với “chiến lợi phẩm” là một ít bụi từ tiểu hành tinh Ryugu.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đã thực hiện một bước đi đầy tham vọng trong sứ mệnh khám phá Mặt trăng khi phóng tàu vũ trụ đầu tiên của họ nhằm mục đích đưa mẫu vật từ Mặt trăng trở về Trái đất. Tàu Thường Nga 5 đã hạ cánh thành công xuống đồng bằng núi lửa Oceanus Procellarum vào ngày 1/12 và quay trở về Trái đất an toàn với một thùng chứa đầy mẫu vật.

Biểu tình chống phân biệt chủng tộc ở Washiongton D.C - Ảnh: AFP

Chống phân biệt chủng tộc

Các nhà khoa học nằm trong số hàng triệu người biểu tình trên khắp thế giới đã tập trung để chống lại nạn phân biệt chủng tộc và sự tàn bạo của cảnh sát sau vụ cảnh sát giết chết George Floyd ở Minneapolis, Minnesota, Hoa Kỳ vào tháng 5. Các nhà nghiên cứu đã chia sẻ kinh nghiệm của họ về phân biệt chủng tộc trong khoa học và kêu gọi hành động mạnh mẽ hơn để giải quyết tình trạng bất bình đẳng có hệ thống. Nhiều tổ chức khoa học lớn đã đưa ra các thông điệp công khai ủng hộ phong trào Black Lives Matter. Và vào ngày 10/6, hàng nghìn nhà nghiên cứu cùng với các hiệp hội khoa học, trường đại học và tổ chức đã đình công để lập kế hoạch về cách chống phân biệt chủng tộc trong khoa học sau một chiến dịch trực tuyến kêu gọi cộng đồng thông qua các hashtag #ShutDownSTEM, #ShutDownAcademia và #StrikeForBlackLives.

Một số trường đại học hiện đã tiến hành kế hoạch thay đổi tên của các tòa nhà, chương trình và đài tưởng niệm dành riêng cho các nhân vật lịch sử có thái độ kỳ thị hoặc phân biệt chủng tộc. Các nhà nghiên cứu đang làm việc để tìm ra các biện pháp can thiệp nhằm giúp chống lại nạn phân biệt chủng tộc và kiềm chế việc sử dụng vũ lực của cảnh sát. Vào tháng 10, Viện Y tế Howard Hughes ở Chevy Chase, Maryland, Hoa Kỳ đã trở thành tổ chức nghiên cứu y sinh học lớn đầu tiên cam kết đền bù tài chính cho việc tiếp tục sử dụng các tế bào của Henrietta Lacks, một phụ nữ da đen. Năm 1951, các bác sĩ đã lấy tế bào ung thư từ Henrietta Lacks mà không có sự đồng ý của bà và sau đó tạo ra dòng tế bào HeLa, một phần của ngành công nghệ sinh học trị giá hàng tỷ đô la hiện nay.

Cháy rừng ở Australia giết chết hàng trăm người, phá hủy hàng nghìn ngôi nhà và tàn phá hệ sinh thái - Ảnh: New York Times

Lửa và băng

Một năm đầy những sự kiện cực đoan về môi trường, bắt đầu từ ngay tháng 1 với những trận cháy rừng chưa từng có trên khắp Australia. Các vụ cháy ngoài tầm kiểm soát và khói lửa đã giết chết hàng trăm người, phá hủy hàng nghìn ngôi nhà và tàn phá hệ sinh thái.

Những cảnh tượng tàn khốc tương tự cũng diễn ra trên toàn cầu, khi các trận cháy rừng kỷ lục thiêu rụi lãnh nguyên Siberia, các vùng đầm lầy nhiệt đới ở Nam Mỹ và miền Tây Hoa Kỳ. Tại California, hỏa hoạn đã đe dọa cả Đài quan sát Lick 132 tuổi trên Núi Hamilton gần San Jose và Đài quan sát Núi Wilson gần Pasadena.

Mùa bão ở Đại Tây Dương cũng phá kỷ lục với 30 cơn bão được đặt tên và 12 trong số đó đổ bộ vào Hoa Kỳ. Băng ở biển Bắc Cực giảm xuống mức thấp thứ hai trong kỷ lục vào tháng 9 và tại Nam Cực, các nhà khoa học tiếp tục thăm dò Thwaites - con sông băng khổng lồ và ngày càng bất ổn, nằm ở rìa lục địa. Dữ liệu được thu thập bởi một tàu ngầm robot cho thấy nước ấm đang trào lên và trộn lẫn bên dưới lớp băng, làm dấy lên lo ngại rằng sông băng sắp tan rã.

Các cuộc đàm phán quốc tế về khí hậu bị hoãn lại do đại dịch COVID-19 đã khiến hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu (COP26) bị trì hoãn sang năm sau. Tuy nhiên, một số chính phủ đã củng cố các cam kết về khí hậu của họ. Trung Quốc cam kết trung hòa khí carbon vào năm 2060 và Nhật Bản đặt mục tiêu không phát thải khí nhà kính vào năm 2050. Liên minh châu Âu cũng đang đặt mục tiêu trung hòa khí carbon vào năm 2050 với việc đưa ra các quy chuẩn phát thải ngắn hạn mới đầy tham vọng. Và nhiều người hy vọng rằng chiến thắng của ông Joe Biden trong cuộc bầu cử tổng thống Hoa Kỳ sẽ làm thay đổi các chính sách đối với môi trường của cường quốc số 1 thế giới.

Thành tựu vật lý

2020 là năm đầu tiên của vật lý chất ngưng tụ. Các nhà nghiên cứu đã chứng minh tạo ra được một chất siêu dẫn ở nhiệt độ phòng - một vật liệu dẫn điện không sản sinh nhiệt lượng và có thể hoạt động tốt trên 0°C. Bước đột phá này đã được chờ đợi từ lâu, nhưng một điều đáng lưu ý là nó chỉ có thể tồn tại ở mức áp suất gần bằng áp suất trong lõi Trái đất, làm giới hạn khả năng ứng dụng của vật liệu này.

Trong khi đó, giới toán học thuần túy trên toàn thế giới đã kinh ngạc khi nhà toán học Nhật Bản Shinichi Mochizuki tuyên bố chứng minh thành công giả thuyết abc - một vấn đề lớn trong lý thuyết số. Mochizuki từng công bố giải thuyết trên cách đây 8 năm nhưng những nội dung này đến nay vẫn còn gây tranh cãi.

Vũ Phong (theo Nature)