FDI ngành gỗ: Cần cái nhìn tỉnh táo

Công nghiệp chế biến gỗ Việt đang tăng trưởng mạnh và cần có sự phòng vệ thương mại ngay tại nội địa - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Mối lo từ các con số tăng trưởng “nóng”

Đầu tư nước ngoài (FDI) vào lĩnh vực chế biến gỗ tăng rất nhanh, đặc biệt kể từ năm 2018 trở lại đây. Trong số các quốc gia đầu tư, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc là quốc gia có số lượng dự án và quy mô vốn đầu tư lớn. Theo thống kê của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ kế hoạch và Đầu tư), số doanh nghiệp ngành gỗ có vốn đầu tư nước ngoài FDI đăng ký mới trong 9 tháng năm 2019 là 67 dự án, tương đương cả năm 2018, với tổng số vốn đầu tư trên 581 triệu USD. Lượng vốn đăng ký của các dự án mới trong 9 tháng cao hơn 2,3 lần so với tổng vốn đăng ký cả năm 2018.

Sự mở rộng đầu tư FDI trên cả 3 hình thức là các dự án đầu tư mới, dự án tăng vốn mở rộng sản xuất và góp vốn thông qua hình thức mua cổ phần. Vốn đăng ký trung bình dự án mới 9 tháng là 8,7 triệu USD. Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu trong danh sách các quốc gia đầu tư vào lĩnh vực chế biến gỗ Việt Nam với 40 dự án, chiếm gần 60% trong tổng số dự án đầu tư. Con số tăng trưởng này một mặt là tín hiệu đáng mừng cho thu hút FDI tại Việt Nam nhưng cũng phần nào dấy lên sự lo ngại cho sự phát triển bền vững của ngành gỗ.

Theo “Báo cáo giảm rủi ro để phát triển bền vững cho ngành gỗ Việt Nam” được trình bày tại hội thảo “Thực trạng xuất nhập khẩu và chuyển dịch FDI ngành gỗ” do Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam phối hợp với một số đơn vị tổ chức hôm nay (8/11), tại Hà Nội: Các loại ván, bao gồm ván bóc, ván lạng, ván dăm và gỗ dán là các mặt hàng nhập khẩu với lượng và giá trị tăng nhanh trong thời gian gần đây.

Cụ thể, ván bóc, ván lạng có lượng tăng nhanh trong giai đoạn 2017-2018, với kim ngạch khoảng trên 120 triệu USD/năm, lượng nhập khẩu trên 165.000m3 sản phẩm. Tăng trưởng trong nhập khẩu các mặt hàng này vẫn được duy trì trong 9 tháng đầu 2019.

Ván dăm cũng có động lực tăng trưởng tương tự, với lượng nhập khẩu tăng nhanh, đạt trên 300.000 m3/năm, kim ngạch 60-70 triệu USD. Mặt hàng gỗ dán cũng có mức tăng trưởng cao, với lượng và kim ngạch nhập khẩu 9 tháng đầu năm nay tương đương với trên dưới 80% kim ngạch của cả năm 2018.

Đáng chú ý, tăng trưởng nhập khẩu diễn ra trong bối cảnh xuất khẩu các loại ván này, đặc biệt là mặt hàng gỗ dán vào các thị trường như Mỹ và Hàn Quốc tăng nhanh. Về lý thuyết có thể có 3 nguyên nhân: Do cầu trong chế biến tăng, nhằm đáp ứng với nhu cầu tăng trong sản xuất phục vụ xuất khẩu; do tiêu thụ nội địa tăng và do gian lận thương mại.

Bên cạnh đó, theo báo cáo chỉ ra gian lận thương mại đối với các mặt hàng ván này cũng có thể được thực hiện qua hình thức "đầu tư chui", "đầu tư núp bóng".  Nhóm nghiên cứu báo cáo nhận định: Gian lận thương mại trong các mặt hàng ván đã trở thành rủi ro rất lớn cho ngành chế biến gỗ xuất khẩu của Việt Nam. Hiện, cơ quan thương mại của Mỹ đang tiến hành điều tra một số công ty của Trung Quốc có dấu hiệu vi phạm gian lận thương mại đối với mặt hàng gỗ dán từ Việt Nam. Cơ quan thương mại Hàn Quốc và Ấn Độ cũng đang xem xét khả năng điều tra chống bán phá giá đối với mặt hàng tương tự của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường này.

Toàn cảnh hội thảo - Ảnh: VGP/Đỗ Hương

Cần rà soát các hình thức đầu tư FDI

Bà Trần Thị Thu Hương, Giám đốc Trung tâm Xác nhận chứng từ thương mại – Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết, thời gian qua việc cấp giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa (C/O) của đơn vị cho các doanh nghiệp gỗ đang chậm hơn so với các mặt hàng khác. Đặc biệt, các doanh nghiệp lần đầu tiên xin cấp C/O sẽ phải chờ lâu hơn nữa. Bởi, để kiểm soát, ngăn chặn việc gian lận thương mại, đơn vị sẽ phải đi thực tế kiểm tra cơ sở sản xuất, từ nhà xưởng, trang thiết bị máy móc, để xem cơ sở có đủ năng lực sản xuất sản phẩm đó hay không mới cấp C/O.

Ông Tô Xuân Phúc, chuyên gia lâm nghiệp và thương mại gỗ cho rằng, Hội nhập thị trường và biến động trong bức tranh thương mại toàn cầu trong thời gian gần đây, đặc biệt là cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung đang tạo ra những rủi ro cho ngành gỗ Việt. Gian lận thương mại là một trong những rủi ro lớn nhất. Các cơ quan quản lý cần tăng cường công tác kiểm tra giám sát, chủ động tiếp cận thông tin, hợp tác với các cơ quan thương mại của các nước đặc biệt tại các thị trường xuất khẩu. Để giảm thiểu rủi ro về gian lận, các biện pháp này cần gia tăng, bao gồm cả kiểm soát các hoạt động đầu tư mới vào ngành.

Nhóm nghiên cứu cho rằng, Chính phủ nên thành lập tổ công tác đặc biệt để kiểm tra và xử lý vấn đề gian lận thương mại. Trong đó, tổ công tác cần bao gồm các cơ quan quản lý trực tiếp có liên quan như cơ quan phụ trách xuất nhập khẩu, phòng vệ thương mại, hải quan, đầu tư nước ngoài, cơ quan cấp C/O. Hiệp hội gỗ với kinh nghiệm và thông tin sâu rộng về ngành cũng nên là một thành viên của tổ này.

Các thành viên của tổ cần thường xuyên trao đổi và cập nhật thông tin, thực hiện các biện pháp kiểm tra giám sát và đưa ra các quyết định xử lý vi nhanh và hiệu quả khi có việc vi phạm xảy ra.

Theo ông Tô Xuân Phúc, Chính phủ thực hiện kiểm soát rủi ro trong FDI có thể bắt đầu bằng việc rà soát cả 3 loại hình đầu tư, bao gồm: đầu tư mới, các dự án tăng vốn và dự án mua cổ phần. Cơ quan chức năng nên ưu tiên rà soát các dự án đầu tư mới, có quy mô nhỏ, đặc biệt là 15 dự án đầu tư mới năm 2019, với vốn đăng ký dưới 1 triệu USD/dự án.

Để thu thập thông tin về tình trạng “đầu tư chui”, “đầu tư núp bóng”, các hiệp hội gỗ địa phương là một trong những kênh thông tin quan trọng và hữu hiệu để thu thập thông tin về các hình thức đầu tư này nhằm cung cấp cho các cơ quan quản lý.

Ông Nguyễn Tôn Quyền, Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, tăng trưởng trong xuất khẩu gỗ đang có sự phát triển ổn định bền vững liên tục. Hai tháng cuối năm là thời cơ đẩy mạnh xuất khẩu để ngành có thể đạt kim ngạch xuất khẩu 11 tỷ USD. Nhưng, ngành cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là nguy cơ về gian lận thương mại và chỉ cần xảy ra đối với một đơn vị cũng tức là xảy ra với ngành.

Đỗ Hương