Nội dung Tọa đàm 'Nông nghiệp - Trụ đỡ vững chắc trong biến động'

Tọa đàm “Nông nghiệp: Trụ đỡ vững chắc trong biến động” do Cổng TTĐT Chính phủ tổ chức chiều 28/10. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Thưa Bộ trưởng Lê Minh Hoan, ngành nông nghiệp trong 9 tháng vừa qua đã đạt được nhiều thành tựu, với những điểm sáng nổi bật của nền kinh tế nước ta. Hôm nay, ông sẽ nói thêm nhiều dấu ấn nữa của ngành nông nghiệp, nhất là trong những tháng ngày cả nước chống chọi với dịch bệnh COVID-19? Xin mời ông!

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Trong đại dịch COVID-19 ngành nông nghiệp lại được nhắc đến như một trụ đỡ khi kinh tế chao đảo. Tôi hay nghĩ đến câu nói vui: “Nhất sĩ nhì nông, hết gạo chạy rông, nhất nông nhì sĩ”.

9 tháng đầu năm, mọi người hay đánh giá thông qua các con số tỉ trọng đóng góp cho tổng sản phẩm quốc gia hay doanh thu của các doanh nghiệp. Nhưng đã đến lúc phải nghĩ đến câu chuyện khác sau đại dịch, không biết anh Vũ Tiến Lộc có đồng thuận không, đó là đánh giá nền kinh tế và doanh nghiệp dựa trên sự lan toả, chiều sâu của mỗi nền kinh tế và doanh nghiệp.

Quy mô của các doanh nghiệp nông nghiệp có thể không bằng các doanh nghiệp công nghiệp nhưng sức lan toả ra hàng chục triệu hộ nông dân có thể kết nối trở thành sức mạnh. Như vậy phải nhìn nền nông nghiệp là một cấu trúc kinh tế xã hội chứ không phải là ngành kinh tế đơn lẻ, không chỉ là một ngành có đóng góp 14% tổng GDP. Đây là một ngành kinh tế bao trùm đem lại thu nhập cho hàng chục triệu con người chứ không phải 1 nhóm người.

Từ câu chuyện trong đại dịch vừa rồi có thể nhìn thấy ngành nông nghiệp với hàng chục triệu hộ nông dân có thể linh hoạt và năng động hơn trong đại dịch, trên từng mảnh vườn, cái ao… vẫn có thể tạo ra giá trị kinh tế, tạo ra bức tranh nông nghiệp “dương” so với nhiều ngành khác.

Tôi nghĩ về sức sống của hàng chục triệu hộ nông dân. Đây là niềm tin để phát triển chiến lược “tam nông” căn cơ hơn.

Xin ông Vũ Tiến Lộc bình luận thêm về ý kiến của Bộ trưởng Lê Minh Hoan rằng “cần nhìn nhận nông nghiệp là cấu trúc kinh tế xã hội chứ không phải ngành kinh tế đơn lẻ”? 

Ông Vũ Tiến Lộc: Tôi chia sẻ ý kiến này, vì tôi biết anh Lê Minh Hoan luôn có nhiều  ý tưởng cải cách từ lúc ở địa phương. Đây là điều tôi chứng kiến khi thực hiện khảo sát xếp hạng Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 20 năm nay và Đồng Tháp luôn là địa phương trong TOP đầu xếp hạng PCI với các dấu ấn về cải cách, gắn kết bà con nông dân với nhiều chương trình, sáng kiến như: Cà phê doanh nhân…

Có thể nói, đất nước ta phát triển phần lớn bắt đầu từ nông nghiệp. Người Việt Nam phần lớn sinh ra từ nông thôn, đây là nền tảng gốc rễ xã hội Việt Nam. Quá trình công nghiệp hoá là quá trình chuyển dịch từ nông nghiệp nông thôn sang công nghiệp. Tuy nhiên, lợi thế năng lực cạnh tranh cốt lõi của Việt Nam vẫn là nông nghiệp, du lịch, công nghệ thông tin… 

Trong thời gian qua, nông nghiệp có bước phát triển mạnh mẽ, có nhiều đóng góp cho GDP, nhưng quan trọng nhất là dư địa của ngành nông nghiệp còn vô cùng lớn, nhưng cũng còn không ít thiếu sót cần khắc phục để tạo ra năng lực cạnh tranh mới. 

Trong mọi biến cố ở các nền kinh tế, thì nông nghiệp đều phát huy vai trò trụ đỡ, bởi nhu cầu ăn uống, tiêu dùng sản phẩm nông nghiệp thì bối cảnh nào cũng cần.

Dòng người hồi hương thời gian qua cũng cho thấy nông nghiệp nông thôn chính là điểm tựa quan trọng cho lực lượng lao động gặp khó ở đô thị và khu công nghiệp. Nông thôn chính là bệ đỡ về an sinh, như “ngôi nhà” của người lao động, sẵn lòng đón và chăm lo trong giai đoạn này. Sau này, chưa rõ họ có quay lại khu vực công nghiệp hay không, nhưng giai đoạn này có thể khẳng định, nông thôn chính là nơi giúp người lao động có thể ổn định cuộc sống và tâm lý trong lúc cuộc sống khó khăn. 

Tổng kim ngạch xuất khẩu ngành nông nghiệp hiện nay là 35,5 tỷ USD, vậy có còn dư địa để tăng  con số này lên trong thời gian từ nay đến cuối năm không, thưa Bộ trưởng Lê Minh Hoan?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Theo thông lệ hằng năm, quý IV là quý tăng trưởng mạnh nhất của ngành nông nghiệp. Sơ bộ làm việc với các hiệp hội, ngành hàng liên quan đến xuất khẩu, chúng tôi rất tự tin sẽ đạt được kế hoạch đặt ra 42,5 tỷ USD. Tuy nhiên, điều này còn lệ thuộc vào tình hình diễn biến dịch bệnh.

Chúng ta cũng biết những ngày gần đây, sự chuyển hướng trong phòng chống dịch sang xác định sống chung với dịch trong điều kiện bình thường mới, chủ trương sẽ không còn “Zero COVID-19”, dòng người lao động từ khu đô thị về các địa phương đã xuất hiện ổ dịch cũng khiến lãnh đạo một số địa phương không tránh khỏi lao ngại.

Mục tiêu của Chính phủ mở cửa nền kinh tế, phục hồi phát triển kinh tế có thể cũng sẽ gặp một vài khó khăn khi dịch bùng phát tại một số địa phương. Tuy nhiên, hiện nay, với sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ lần này, cùng với sự chủ động của các địa phương, tôi nghĩ rằng đây là điểm tựa cho các doanh nghiệp có liên quan đến xuất khẩu có niềm tin để tái khởi động lại.  

Hằng năm, tôi có gặp các “vị vua” (như vua chuối, vua cà phê, vua lúa gạo, vua hồ tiêu), họ đều có niềm tin vào doanh nghiệp của mình, mặc dù cũng hơi "nặng lòng" với cách chống dịch của một số địa phương trong thời gian vừa qua đã phần nào làm doanh nghiệp gặp khó.

Tuy nhiên, tôi cũng đã chia sẻ với các doanh nghiệp: Việc gì đã qua thì để nó qua, vì một bên là kinh tế, một bên là sức khỏe của người dân thì không thể tránh khỏi. Chúng ta hãy hướng tới tương lai, không nhìn lại quá khứ nữa. Muốn đi nhanh thì bớt nhìn lại quá khứ.

Tôi nghĩ rằng có niềm tin rất lớn vào các doanh nghiệp nội của chúng ta vì cuối cùng doanh nghiệp Việt của chúng ta hoàn toàn có thể mở rộng để thu hút FDI.

Trong rất nhiều báo cáo của Đại hội Đảng, của Chính phủ đều nêu vấn đề tự chủ của nền kinh tế của chúng ta, vì vậy, cộng đồng doanh nghiệp của chúng ta phải lớn mạnh hơn.

Hiện nay, Chính phủ đã tạo ra một hào khí cho các doanh nghiệp trên cả nước, trong nguy có cơ, cái cơ ở đây là các doanh nghiệp đã thức tỉnh, bản thân doanh nghiệp cũng nhìn lại sức chống chịu rủi ro của mình để tích cực hơn.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Phải tích hợp đa giá trị vào sản phẩm, nhìn nông nghiệp không phải là kỹ thuật hay sản xuất, thậm chí không dừng lại là ngành kinh tế mà là ngành tích hợp cả kinh tế, văn hóa, xã hội. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Thưa Bộ trưởng Lê Minh Hoan, mục tiêu tăng trưởng toàn ngành năm 2021 mà Bộ đề ra từ 2,5-2,8% có cán được đích không?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Về tăng trưởng, qua khảo sát sơ bộ đánh giá đối với từng ngành hàng, từng địa phương và làm việc với Tổng cục Thống kê, chúng tôi nghĩ rằng tăng trưởng của ngành sẽ đảm bảo và góp phần vào tăng trưởng chung của nền kinh tế nước ta. Qua đó để thấy dư địa của chúng ta, mặc dù đang ở giai đoạn chống chọi với dịch bệnh, ngay cả ngành nông nghiệp, các doanh nghiệp nông nghiệp vẫn còn nhiều khó khăn như chi phí đầu vào tăng, những biến cố thị trường, đứt gãy logistic cung ứng thế giới..., tuy nhiên dư địa chúng ta còn và chúng ta có niềm tin.

Trong bối cảnh đó, những bước đi của ngành nông nghiệp nhiệm kỳ 2021-2025 với tầm nhìn phát triển chiến lược, chuyển đổi mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại trong giai đoạn sắp tới, không phải quy hoạch lại ngành này hay ngành kia, tăng ngành này giảm ngành kia mà chính là chuyển đổi mô hình tăng trưởng của ngành nông nghiệp, chuyển đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp dựa trên mục tiêu tăng sản lượng sang tư duy kinh tế với mục tiêu là tăng giá trị. Chúng ta bắt đầu khơi thông được tư duy đó.

Đã đến lúc chúng ta phải thay đổi mô hình chứ không phải thay đổi tỉ trọng của một ngành nông nghiệp khi đi theo sản lượng. Chúng ta phải tích hợp đa giá trị vào sản phẩm, nhìn nông nghiệp không phải là kỹ thuật hay sản xuất, thậm chí không dừng lại là ngành kinh tế mà là ngành tích hợp cả kinh tế, văn hóa, xã hội. Bởi vì đã có nhiều nghiên cứu, bản thân xã hội cũng là nguồn lực, bản thân văn hóa cũng là nguồn lực… Văn hóa, xã hội nông thôn, tri thức hóa người nông dân tạo ra cộng đồng nông dân năng động ở địa phương. Nó sẽ trở thành nguồn lực tinh thần hợp tác của người nông dân với nhau. Chúng ta thấy “manh mún, nhỏ lẻ, tự phát” là 3 từ khóa “lời nguyền” của nông nghiệp; nếu trong “bình thường mới” tiếp tục manh mún, nhỏ lẻ, tự phát thì vẫn là vòng lẩn quẩn.

Qua những vấn đề mà Bộ trưởng Lê Minh Hoan vừa chia sẻ, ông Vũ Tiến Lộc nhận xét thế nào với những nỗ lực, vai trò của nông nghiệp đối với việc ổn định tình hình KT-XH thời gian qua?

Ông Vũ Tiến Lộc: Chúng ta đang trong quá trình tái cấu trúc nền kinh tế, trong đó có đặt ra vấn đề tái cấu trúc ngành nông nghiệp, chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp như Bộ trưởng Lê Minh Hoan vừa đề cập. Như vậy phải có tinh thần doanh nhân trong doanh nghiệp. Khi nói đến kinh tế nông nghiệp là phải gắn với nông nghiệp, nông dân cũng phải có tinh thần doanh nghiệp, và chúng ta phải hình thành doanh nhân trong nông nghiệp, đó là lưu ý quan trọng nhất.

Nguồn lực cho sự phát triển trong lĩnh vực nông nghiệp là nguồn lực về văn hóa, vốn xã hội vô cùng lớn, cần phát huy yếu tố này. Hướng phát triển của nông nghiệp sẽ phải kết hợp cả quy mô lớn với quy mô nhỏ, chúng ta biết tác động của kinh tế số bây giờ, một hộ nông dân trồng hoa tại Đà Lạt hoặc một người trồng cà phê ở Đắk Lắk cũng có thể vươn tới thị trường thế giới nếu làm theo kiểu của một doanh nhân, của một nhà khởi nghiệp; phải tích tụ, tập trung thành những chuỗi lớn, đồng thời không xóa đi vai trò của những hộ kinh doanh nhỏ, nhỏ nhưng không lẻ, phải liên kết lại với nhau. Làm sao nhỏ nhưng phải kết nối lại theo chuỗi, như những giọt nước kết nối với nhau thành biển cả, chứ không phải thủ tiêu cái nhỏ, cái nhỏ kết nối sẽ thành chuỗi lớn. Đây cũng là một cách, còn tập trung, tích tụ lại trong một tổ hợp cũng là một cách.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Về vấn đề nhỏ nhưng không lẻ, tôi có hỏi TS. Nguyễn Thanh Mỹ, Chủ tịch Tập đoàn Mỹ Lan, làm nông nghiệp cần tích tụ, tập trung đất đai bao nhiêu đối với doanh nghiệp? TS. Nguyễn Thanh Mỹ có trả lời: Chúng ta đang sống trong cuộc cách mạng 4.0, người ta kinh doanh vận tải mà có sở hữu chiếc xe nào đâu? Như Uber, Grab, từng chiếc xe nhỏ nhưng hợp lại, kết nối thành những doanh nghiệp kinh doanh vận tải; người ta kinh doanh khách sạn lưu trú nhưng không sở hữu một khách sạn nào cả vì họ kết nối thôi. Tôi sẽ làm nông nghiệp bằng tư duy như thế, bằng cách thức như thế, để đỡ xáo trộn thị trường, đỡ xáo trộn sở hữu riêng miếng đất của người nông dân.

Chúng ta thường nói nông nghiệp là phải sản xuất quy mô lớn nhưng bây giờ điều đó cũng chưa chắc, nhất là do tác động của đại dịch COVID-19 vừa rồi, do mô thức hoạt động trong xã hội mùa COVID-19 nên giờ người ta chia nhỏ ra nhiều hơn. Ví dụ như việc chia nhỏ một nhà máy lớn thành nhiều nhà máy nhỏ, nếu bị F0, họ sẽ đóng cửa một chỗ còn những nhà máy khác vẫn hoạt động được, tức là họ sẽ chia nhỏ mà không theo xu thế tích tụ được, giống như trước đây ta quy hoạch những đại đô thị. Trước bối cảnh đại dịch, các đại đô thị này cũng bị chia nhỏ và kết nối những đô thị nhỏ lại, bản chất là chia nhỏ những mô thức. Nông nghiệp cũng vậy, cũng cần có sự thay đổi để thích ứng với đại dịch.

Bạn bè tôi ở Australia, ở Nhật khi đi siêu thị đã rất xúc động đăng tải lên Facebook những tấm ảnh chụp sản vật quê nhà như quả vải, thanh long được bán với giá rất cao. Bộ trưởng có cho rằng chúng ta cần thay đổi chiến lược xuất khẩu theo hướng tăng chế biến sâu, nâng cao giá trị giá tăng?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Khi còn là lãnh đạo tỉnh, tôi là người truyền thông việc đẩy container xoài đầu tiên qua thị trường Mỹ, rất là thú vị, sau đó bán được giá cao.

Người Việt ở nước ngoài chụp ảnh xoài Đồng Tháp bán ở siêu thị nước ngoài hay chúng ta vẫn thấy các loại quả khác như nhãn, vải, thanh long,… Vui thật, cảm xúc thật nhưng buồn lắm!

Hôm qua, khi ngồi trực tuyến với 27 Đại sứ của mình ở Liên minh châu Âu, tôi mới phát hiện nông sản mình bán ra ít lắm, lâu lâu mới có vài thương vụ, đa phần bán ở cửa hàng người gốc Á như người Việt, người Thái Lan.

Tôi vừa qua có đi châu Âu với Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, nhiều Đại sứ có nói nhiều khi thanh long của mình bán ở cửa hàng Thái Lan, nghĩa là chúng ta chưa đi đàng hoàng đường bệ mà còn rất rụt rè ở phân khúc gặp nhiều rủi ro hoặc là bán trong cộng đồng người Việt.

Khi đưa nông sản của mình vào được hệ thống phân phối chính quy của họ thì mới định hình thương hiệu cho mặt hàng nông sản của quốc gia. Chúng ta đưa vào đó được thì mới có sức lan tỏa, người tiêu dùng mới biết đến.

Truyền thông giúp chúng tôi đẩy cảm xúc, nhiều khi chúng ta hào hứng quá, chúng ta quên có những vấn đề, có những rủi ro phía sau. Chúng ta còn quá nhiều việc phải làm, phải có chiến lược hẳn hoi, phải mất nhiều năm nữa, không chỉ mới vài chuyến hàng của một vài doanh nghiệp mà nói là chúng ta đã chiếm lĩnh được thị trường. Một Đại sứ ở EU đã nói rằng nông sản của mình mới chỉ là 1% trong tỉ trọng nhập khẩu nông sản của EU mà lại bán ở cửa hàng gốc Á.

Chủ tịch Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam Vũ Tiến Lộc: Chỉ qua vài hiện tượng nhỏ lẻ, mà ảo tưởng là ta đã chiếm lĩnh thị trường thế giới, thương hiệu giá trị gia tăng, phẩm cấp cao là không đúng. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Thưa ông Vũ Tiến Lộc, ông nhận định thế nào về giải pháp căn cơ cho nông nghiệp?

Ông Vũ Tiến Lộc:  Nền nông nghiệp nước ta có nhiều bước chuyển mình quan trọng nhưng đến nay vẫn ở trình độ thấp so với thế giới, sản phẩm thô, chủ yếu gia công và phải nhập khẩu giống, phân bón, thức ăn gia súc, thuốc trừ sâu, có một số ngành 80-90% nhập khẩu từ nước ngoài nên giá trị gia tăng nông nghiệp không cao; thương hiệu, chất lượng, giá cả chưa cạnh tranh và chưa vào được phân khúc cao thị trường. 

Điều kiện tự nhiên nước ta có các vùng khí hậu, thổ nhưỡng, nên cần phát triển đúng theo phương thức thuận thiên, tận dụng các điều kiện để có các sản phẩm chất lượng cao hơn. 

Hiện tại, các DN FDI chiếm lĩnh nhiều lĩnh vực quan trọng như chăn nuôi lợn, chăn nuôi gia cầm, nhưng lĩnh vực sữa thì các DN Việt chiếm lĩnh thị trường khá tốt. Vấn đề là tương quan với các DN FDI. Các lĩnh vực kinh tế nông nghiệp trọng yếu phải chăng người Việt phải giữ vị trí tương xứng, thậm chí chủ đạo, mang lại giá trị tăng cao hơn cho Việt Nam.

Về xuất khẩu ra thế giới, công tác truyền thông tốt, nhưng chỉ qua vài hiện tượng nhỏ lẻ mà ảo tưởng là ta đã chiếm lĩnh thị trường thế giới, thương hiệu giá trị gia tăng, phẩm cấp cao là không đúng. 

Tôi đã cực kì ấn tượng với mô hình Hội quán mà ông Lê Minh Hoan đã đồng hành với nông dân khi công tác ở Đồng Tháp. Như vậy, ngoài vai trò của doanh nghiệp, một trong những nguồn lực quan trọng đóng góp tăng trưởng trong nông nghiệp nằm ở các mô hình kinh tế hợp tác, các hợp tác xã nông nghiệp và các mô hình hội quán như ở Đồng Tháp. Ông có nghĩ chúng ta cần nhân rộng các mô hình này lên không?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Hợp tác xã là giải pháp trong chuyển đổi nông nghiệp. Chỉ hợp tác xã mới vượt qua lời nguyền “manh mún, nhỏ lẻ, tự phát”. Chính hợp tác xã khi quần tụ với nhau mới đủ sức, là chỗ để Nhà nước hỗ trợ chứ Nhà nước không hỗ trợ qua các hộ cá thể nữa mà qua kinh tế tập thể. Đến một ngày nào đó với một năng lực nào đó, hợp tác xã sẽ "ngồi ngang hàng" với các doanh nghiệp để đàm phán vấn đề liên kết. Còn từng hộ không thể ngồi đàm phán với doanh nghiệp. Doanh nghiệp cũng đang cần hợp tác xã nhưng nhiều khi bà con vẫn quen làm riêng lẻ.

Trở lại câu chuyện này, tôi mong muốn truyền thông đừng đẩy người nông dân thông qua hợp tác xã và các doanh nghiệp thành hai "chiến tuyến". Sự hợp tác của người nông dân thông qua hợp tác xã sẽ trở thành một bi kịch nếu hai bên xem nhau là đối trọng chứ không phải đối tác của nhau. Nông dân nói thương lái ép, ngược lại, thương lái nói nông dân bội tín… Thương lái - nông dân ép nhau mùa này sang mùa khác thì việc hợp tác liên kết không tồn tại được.

Thưa Bộ trưởng, chúng ta có lợi thế về đất đai, khí hậu, bờ biển nên có những sản phẩm nông nghiệp đa dạng. Nhưng như thế vẫn chưa đủ, “thuận thiên” cũng phải có thêm “thuận nhân”. Làm thế nào để chúng ta có được đội ngũ lao động nông nghiệp chuyên sâu, chuyên nghiệp và họ phải tự nuôi sống được gia đình họ, làm giàu được trên chính mảnh đất của mình. Từ đó, giải quyết được nhiều vấn đề xã hội khác như sức ép tại các đô thị lớn, khi người nông dân không cần phải “ly hương” đi tìm kiếm việc làm?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Chúng ta đã đưa ra chương trình nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 với triết lý xây dựng nông thôn mới là xây dựng người nông dân mới, tinh thần làm chủ của người nông dân. Cái đó mới quyết định cho sự thay đổi chất lượng sống của người nông dân chứ không phải hạ tầng.

Trong chương trình nông thôn mới, chúng tôi sẽ có đội ngũ huấn luyện nông dân khuyến nông. Bây giờ phải thay đổi suy nghĩ của người nông dân trước. Chúng ta không phải đưa giống cây trồng, vật nuôi xuống trước để giúp cho người nông dân cải thiện năng suất mà làm thay đổi tổ chức cộng đồng. Nhìn nông nghiệp dưới khía cạnh xã hội, văn hóa là ở chỗ đó.

Khuyến nông như ngày trước được hiểu là chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật xuống. Theo tôi, giờ chúng ta nên nghĩ khác đi, trước tiên là “khai tâm” cho người nông dân nghĩ khác đi; sau đó là “khai trí”, đưa kiến thức và từ đó, người nông dân bằng sáng kiến và năng lực của mình họ sẽ làm. Không phải chúng ta chỉ cung cấp giống má mà còn cung cấp tri thức, kiến thức mới, chế biến, công nghệ, tìm kiến thị trường, xây dựng thương hiệu… Cho nên rất nhiều mô hình khuyến nông làm được một thời gian thì biến mất. Chúng ta phải tổ chức lại, tìm điều mới cho cộng đồng. Phải “khai tâm” để người dân thay đổi.

Ông Vũ Tiến Lộc: Phải thay đổi tư duy của người nông dân. Tôi nghĩ, tất cả nông dân bây giờ cũng đều phải đứng trước nhu cầu khởi nghiệp. Khi chúng ta quan niệm rằng nền nông nghiệp không phải là sản xuất nông nghiệp mà là kinh tế nông nghiệp, kinh doanh nông nghiệp thì chủ thể của kinh tế đó phải có tinh thần của người kinh doanh.

Người nông dân bây giờ cũng phải tính đầu tư vào đâu, sản xuất kinh doanh cái gì, bán đi đâu mới hiệu quả? Vì vậy, người nông dân cần phải có tinh thần của người kinh doanh. Đó là doanh nhân hóa nông dân, chứ không phải doanh nhân chỉ là nhà máy, xí nghiệp. Hộ nông dân cũng phải tiến hành sản xuất kinh doanh trên tinh thần của doanh nhân, bản chất là đầu tư để tìm lợi nhuận, để làm giàu cho mình. Đó là tinh thần doanh nhân. Vì vậy, nông dân phải có tinh thần khởi nghiệp.

Hiện nay, đào tạo nguồn nhân lực đang rất yếu, chỉ khoảng 4% nông dân có đào tạo về kỹ thuật chuyên môn.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Về vấn đề đào tạo, nhiều nông dân phản ánh rằng nông dân đã khổ quá rồi, còn học hành gì nữa, còn đẻ ra giấy phép con làm gì…

Nếu nông nghiệp không chuyên nghiệp thì sẽ để lại hệ lụy rất lớn. Quốc hội đang bàn Luật Bảo hiểm, trong đó có đặt vấn đề bảo hiểm nông nghiệp. Nhưng không thể nào áp dụng được bảo hiểm nông nghiệp nếu một nền nông nghiệp không chuyên nghiệp, nếu người nông dân không chuyên nghiệp. Như nuôi vài con lợn, phải làm thế nào để công ty bảo hiểm đàm phán được với người nông dân về thiệt hại do kỹ thuật hay do chăn nuôi, do thời tiết…

Chúng tôi cũng đang hướng tới việc người nông dân khởi nghiệp trong chương trình nông thôn mới, tức là đừng để người nông dân trong một ốc đảo tri thức. Ở nước ngoài, người dân nói chuyện như một nhà khoa học, không ai biết họ là nông dân. Vì vậy, không có con đường nào khác là phải chuyên nghiệp.

Ông Vũ Tiến Lộc: Khi tôi nghe tin có một vài sinh viên sau khi ra trường đã không nhận làm thuê cho một công ty ở thành phố mà về quê để lập một trang trại nhỏ. Đấy là tín hiệu theo tôi là quan trọng nhất của xã hội chúng ta hiện nay. Hãy về nông thôn, hãy làm nông nghiệp, nhưng với tinh thần của một doanh nghiệp và làm với kiến thức, với trình độ khoa học, với chuyển đổi số…

Hiện nay, thế giới đã chuyển sang thị trường may đo may sẵn, người ta muốn tìm đến những đặc sản. Trong nông nghiệp cũng như vậy.

Tôi thấy có người ở thành phố mua chung một nhà, mua chung vườn vải thiều hoặc vườn cam, hằng ngày quan sát vườn qua bảng điện tử ngay tại thành phố để theo dõi toàn bộ quá trình ra hoa, ra quả… Họ có cảm xúc như người nông dân khi cây ra hoa, ra quả và chờ đến lúc thu hoạch để thông báo người trên đó thu hoạch hoặc thu hoạch trực tiếp. Tức là tạo ra kết nối giữa người tiêu dùng sản phẩm nông nghiệp với các hộ nông dân, để cùng chia sẻ niềm vui, nỗi buồn khi cây lớn, cây ra hoa, kết trái và hưởng thụ sản phẩm. Đó là một thị trường đẳng cấp và sẽ xuất hiện trong tương lai, nhất là người tiêu dùng ở tầng lớp trung lưu sẽ hướng tới thị trường như vậy. Thậm chí giao tiếp giữa người sản xuất và người tiêu dùng cũng quan trọng với giao tiếp xã hội, tạo lên một cộng đồng mới, giá trị nhân văn, giá trị con người mới…

Đó chính là cơ hội cho kinh tế hộ, cơ hội cho các cở sở sản xuất nhỏ trong nông nghiệp có thể kết nối với thị trường trong nước và thế giới. Tôi có thể ví hình ảnh “một gia đình châu Âu có thể mua một bó hoa vẫn còn đẫm sương trong công viên của Đà Lạt”, họ mua và chuyển về bằng máy bay… Đây là kết nối nền tảng kinh tế số. Chúng ta hoàn toàn có thể phát triển một nền nông nghiệp mà quy mô các cơ sở sản xuất dù nhỏ nhưng vẫn đạt được giá trị gia tăng lớn, tạo ra sản lượng lớn.

Quay trở lại doanh nghiệp vừa và nhỏ, rất đẹp, các hộ nông dân nhỏ cũng rất đẹp nhưng với điều kiện phải liên kết lại thành nền tảng, kết nối với thị trường, kết nối với các đầu cung ứng và các đầu tiêu thụ.

Ví dụ, một hộ nông dân có thể kết nối với một nhà khoa học đang ngồi ở viện nghiên cứu, người nông dân có thể tiếp thu lời khuyên từ công thức của các nhà khoa học để triển khai và bán ra thị trường thế giới.

Ngày xưa, đúng là nhỏ thì chỉ có cách liên kết với nhau để thành lớn và phải bán cho công ty trung gian. Các công ty này được hưởng lợi nhiều nhất. Còn bây giờ, các doanh nghiệp sử dụng các nền tảng để người sản xuất ở khâu cuối cùng có thể kết nối với người mua cuối cùng, không qua trung gian. Trong thời gian tới, với sự trợ giúp của các nền tảng số, nền kinh tế mới sẽ xóa bỏ mọi trung gian và tạo sự kết nối trực tiếp. Đây sẽ là mô hình kinh tế nông nghiệp hiện đại trong thời gian tới.

Chúng ta cũng phải quan ngại một vấn đề là để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng đủ yêu cầu như ông vừa nói chúng ta phải trải qua khoảng thời gian không phải là ngắn, có cách nào đó để đào tạo đội ngũ đáp ứng đủ yêu cầu không thưa ông Vũ Tiến Lộc?

Ông Vũ Tiến Lộc: Có phương thức đào tạo trực tuyến, ví dụ chúng ta có thể làm chương trình “Nông dân khởi nghiệp” trên mạng Internet, hoạt động thường xuyên để người nông dân ở vùng xa, vùng sâu có thể tiếp cận được và nghe những bài giảng, thông tin, trao đổi kinh nghiệm. Chúng ta tập trung vào những nền tảng như vậy để hỗ trợ bà con nông dân tiếp cận được với kiến thức, thông tin; được đào tạo; được tư vấn, hỗ trợ… Bằng cách đó chúng ta có thể đào tạo cấp tập, nâng cao kiến thức của nông dân.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Ngành nông nghiệp đã triển khai hình thức trên. Trường Đào tạo Cán bộ 2 đã tổ chức các lớp trực tuyến cho nông dân. Thậm chí mời các doanh nghiệp đến trao đổi về thị trường, các doanh nghiệp và chuyên gia sẵn sàng chia sẻ miễn phí cho bà con.

Sáng nay, tôi nhận thông tin và nói chuyện trực tiếp với một bạn trẻ làm việc ở TPHCM, hiện đang trồng dược liệu ở Tuyên Quang. Anh cho biết đã đi rất nhiều nơi, khi làm nông nghiệp mới thấy người Trung Quốc qua thu mua dược liệu của mình về chế biến lại và đem ra chợ, đem về Hà Nội bán. Bây giờ anh muốn làm mô hình chuyên nghiệp theo đúng câu “Nam dược trị nam nhân”. Tôi thấy tinh thần khởi nghiệp đó rất đáng trân quý.

Tôi cũng thấy nhiều mô hình khởi nghiệp của các bạn trẻ, như ở Hà Tĩnh tôi vừa đi thấy nhiều ngôi nhà trí tuệ vừa là nơi tránhg lũ vừa là nơi sinh hoạt cộng đồng… Những mô hình đó rất hay, là tín hiệu đáng mừng. Không phải chúng ta không làm được mà chúng ta vẫn có rất nhiều điểm sáng nhưng làm sao để lan tỏa, kết nối niềm tin xã hội. Các phương tiện truyền thông tuyên truyền như thế nào để kết nối niềm tin xã hội.

Tôi mong rằng Cổng TTĐT Chính phủ đóng vai trò kết nối các phóng viên báo chí để thực hiện mong muốn trên.

Chúng ta đã nói về "4 nhà", nói về dự định để doanh nghiệp gánh vác với người nông dân và chúng ta đã nói đến chuyện đào tạo người nông dân như thế nào. Nhưng thưa Bộ trưởng, hình như đến giờ chúng ta vẫn thiếu về ứng dụng công nghệ trong sản xuất, tiêu thụ. Điển hình như trong mùa dịch COVID-19, các kênh bán sản phẩm nông nghiệp bán rất tốt, thậm chí Bộ TT&TT mở kênh bán hàng online và quảng bá quả vải để tiêu thụ tận Cà Mau với số lượng lớn. Vậy ông có chủ trương nào về vấn đề này chưa mặc dù tôi nghĩ đây không phải là vấn đề quá mới mẻ?

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Trong bối cảnh khó khăn, người Việt Nam thường xoay xở rất nhanh. Khi thương mại điện tử phát triển, Bộ NN&PTNT và Bộ TT&TT đang làm một chương trình chuyển đổi số. Chuyển đổi số trong nông nghiệp bao gồm các vấn đề sản xuất phân phối, thương mại, sàn giao dịch nông sản. Khi chúng ta kích hoạt toàn bộ thì sẽ tạo tăng đầu cầu lên.

Trước đây, người ta mua quả vải, người ta thấy ở tận đâu đâu nên không mua. Giờ thì thấy tiện quá, chỉ cần vào app (ứng dụng) một lúc, nhấn một nút là có vải. Khi đầu cầu, tổng cầu tăng lên thì sản xuất, giá trị nông sản sẽ lên theo. Như mô hình Hội quán, tôi đi xin từng chiếc điện thoại thông minh về gửi cho Hội quán rồi bà con vào đó học, kỹ thuật cũng có, mua bán cũng có.

Trở lại vấn đề này, tri thức hóa người nông dân, huấn luyện người nông dân không có nghĩa là huấn luyện về kỹ thuật canh tác trồng trọt mà huấn luyện cả cách để người nông dân tiếp cận được với những công cụ, thiết bị thông minh để họ làm giàu, thay đổi cách làm nông, biết cách kết nối.

Không phải tất cả mọi thứ đều to tát lắm đâu. Xu thế là trở lại cái nhỏ. Đại dịch COVID này chúng ta phải thích ứng. Phải sản xuất lớn, nhưng chưa chắc, sản xuất lớn thì rủi ro lớn, sản xuất nhỏ nhưng biết tích hợp giá trị. Ông bà mình nói “quý hồ tinh bất quý hồ đa”, đừng nghĩ làm nhiều thu nhập cao. Tư duy đó phải xem lại. Tất nhiên chúng ta không tuyệt đối hóa mô hình nào. Vẫn cần làm lớn, quy mô lớn nhưng chỗ nào làm nhỏ thì chúng ta tìm giá trị cho những cái nhỏ.

Chúng tôi đang làm chương trình ở Tây Bắc, ví dụ ruộng bậc thang, lúa ở Mù Cang Chải, Mường Nhé sản lượng không thể bằng Đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long, nhưng giá trị vô cùng lớn từ thiên nhiên, thổ nhưỡng, văn hóa các dân tộc. Nó ít thôi nhưng chuyển tải và bán gấp nhiều lần giá lúa Đồng bằng sông Cửu Long.

Nhiều khi chúng ta chạy theo cái này mà bỏ cái kia. Nông nghiệp phải biết tích hợp giá trị. Nhiều khi anh chỉ nhìn vào một giá trị mà quên đi những giá trị còn lại nhưng biết đâu trong đó lại có cơ hội hơn.

Thưa Bộ trưởng, ông vừa nói “Ở những cánh ruộng bậc thang ở Tây Bắc người ta đạt giá trị ít thôi nhưng giá trị kinh tế rất cao” cũng giống như câu nói Bộ trưởng từng nói “Để trụ đỡ bền vững nền tảng phải rộng, sâu và chắc chắn, ngành nông nghiệp cần tạo chiến lược kích hoạt cả xã hội hành động, theo đó sản phẩm được tạo ra từ nông nghiệp sẽ là kết tinh của tư duy kinh tế hòa quyện yếu tố văn hóa, xã hội nông thôn”. Xin Bộ trưởng chia sẻ về rõ hơn về thông điệp này!

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: Chúng ta phải tích hợp được nông nghiệp đa giá trị, giá trị hữu hình của một trái cam, quýt, xoài… Rồi những giá trị hữu hình từ tài nguyên bản địa, văn hóa bản địa, văn hóa của người dân tộc, lịch sử của địa phương phải tích hợp lại, tạo ra giá trị và giá trị đó làm cho đồ thị tăng theo chiều thẳng đứng chứ không theo chiều ngang.

Để làm được điều đó, Bộ NN&PTNT, các chuyên gia cùng phải định hình lại đồ thị đó. Nhiều khi chúng ta bi quan như việc ruộng bậc thang thì có giá trị gì. Mình không nhìn thấy được giá trị thì bà con làm sao thấy được giá trị, để rồi trân quý giá trị. “Khai tâm” là ở chỗ đó.

Phát triển nông nghiệp không chỉ dựa trên nông sản nữa mà còn là nền kinh tế, du lịch nông nghiệp, nông thôn; du lịch lên tới các ruộng bậc thang, chúng ta sẽ thấy được vẻ đẹp hùng vĩ của nông nghiệp, vẻ đẹp từ những đường cong uốn lượn ở các ruộng bậc thang, cộng với những điệu múa xòe, điệu khèn của bà con người dân tộc. Chúng ta tích hợp thành ngành du lịch, lúc đó không còn là câu chuyện mua bán nữa. Người ta sẽ tự hào, phát huy được giá trị văn hóa, lịch sử của mình. Vấn đề là phải làm cho họ thấy được giá trị đó, trên chính lịch sử, văn hóa của họ.

Tôi ấn tượng mãi với câu nói phát biểu trên nghị trường của Bộ trưởng Lê Minh Hoan: "Nhưng tôi áp lực còn lớn hơn, vì mục tiêu cuối cùng của chương trình nông thôn mới có thể chỉ tiêu này, kia không đạt được, nhưng mục tiêu cuối cùng phải làm cho nông thôn là nơi đáng sống, nơi chúng ta quay về. Hình ảnh xúc động những ngày COVID-19 vừa rồi hàng trăm nghìn người, thậm chí cả triệu người từ các thành thị trở về nông thôn để tránh dịch  đã cho thấy rất nhiều ý nghĩa của vùng nông thôn”.

Tôi nghĩ, người nông dân trên cả nước cũng luôn mong ở lại quê nhà, làm giàu trên chính mảnh đất cha ông để lại. Và có lẽ đó cũng là mục tiêu lớn nhất của ngành nông nghiệp.