Tính toán kỹ tác động đến người nghèo khi điều chỉnh thuế VAT

Đây là ý kiến các chuyên gia tại hội thảo “Đánh giá tác động của việc tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) lên tổng thể nền kinh tế và phúc lợi hộ gia đình” do Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) tổ chức tại Hà Nội vừa qua.

Việc điều chỉnh thuế cần tính toán kỹ càng.

Trong báo cáo nghiên cứu của VEPR, các tác giả đã đưa ra dự báo tác động của hai kịch bản hay phương án điều chỉnh thuế VAT. Cụ thế: Phương án 1 là tăng thuế VAT lên 1,2 lần, tức là các mặt hàng đang chịu thuế VAT 5% và 10% sẽ chịu thuế 6% và 12%. Phương án 2 áp dụng mức thuế suất chung 10% cho các mặt hàng, theo đó các mặt hàng đang chịu thuế 5% sẽ chịu thuế 10%.
Kết quả nghiên cứu và khảo sát cho thấy là phương án 1 có tác động mạnh hơn lên hộ gia đình so với phương án 2. Cụ thể phương án 1 làm chi tiêu bình quân của hộ giảm đi 0,89%, còn phương án 2 thì làm chi tiêu hộ giảm đi 0,32%. Tỷ lệ nghèo tăng thêm 0,26 điểm phần trăm nếu như thuế VAT được tăng theo phương án 1 và tăng thêm 0,22 điểm trăm nếu như thuế VAT được tăng theo phương án 2. Số lượng người nghèo tăng lên theo hai phương án tương ứng vào khoảng là 240 nghìn và 202 nghìn người.
Theo đánh giá của cơ quan chủ trì nghiên cứu, VEPR, tác động của phương án 1 lớn hơn phương án 2 ở tất cả các nhóm dân số nhưng tuỳ nhóm có mức độ tác động khác nhau.
Cụ thể, với các hộ gia đình có mức chi tiêu cao thường sẽ chịu tác động lớn hơn ở phương án 1, nhưng chịu tác động nhỏ hơn ở phương án 2 so với các hộ gia đình có mức chi tiêu thấp, vì những hộ gia đình có mức chi tiêu cao có tỷ trọng chi tiêu cho hàng hóa phi lương thực lớn và tỷ trọng chi tiêu cho hàng lương thực thiết yếu nhỏ.
Còn phương án 2 sẽ ảnh hưởng nhiều hơn đến các nhóm nghèo vì phương án này điều chỉnh tăng VAT ở các mặt hàng lương thực và thực phẩm thiết yếu. Tuy nhiên xét về giá trị tuyệt đối thì phương án 2 vẫn có ảnh hưởng ít hơn phương án 1 ở các nhóm nghèo.
Tại hội thảo, đa số các ý kiến của các chuyên gia kinh tế đều cho rằng việc tăng thuế VAT sẽ tác động trực diện đến người dân, kể cả người nghèo.
Do đó, nếu như không có những cải cách đáng kể trong điều hành và chi tiêu ngân sách của nhà nước mà chỉ dựa vào tăng thuế VAT thì sẽ không ổn.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, tăng thuế VAT nhìn chung đều ảnh hưởng đến người dân, hộ gia đình và những mức độ tác động là khác nhau.
Kể cả thuế VAT vẫn có tính chất lũy tiến ở Việt Nam thì người giàu hay người nghèo đều chịu ảnh hưởng.
Theo các chuyên gia, mức ảnh hưởng không nên tính theo giá trị tuyệt đối mà cần phải tính đến tương đối. Ví dụ, như người giàu có thể nộp số tiền lớn hơn, nhưng so với thu nhập thì không đáng kể, trong khi với người nghèo lại là một khoản tiền lớn.
Về dài hạn, vẫn là phải cắt giảm chi tiêu công, cải cách bộ máy, điều chỉnh tăng tỷ trọng chi tiêu cho đầu tư sản xuất , giảm chi thường xuyên.
Còn TS.Nguyễn Việt Cường phân tích, xét về tác động lên nghèo đói thì VAT chỉ có thể tác động lên nhóm thu nhập thấp ở cận nghèo. Các hộ gia đình có mức sống cao cũng bị giảm mức chi tiêu, nhưng mức giảm này không làm cho họ rơi vào nghèo như nhóm cận nghèo.
“Các hộ gia đình đông người, có tỷ lệ trẻ em và người già từ 80 tuổi trở lên cao hơn, tỷ lệ lao động lớn, bị ảnh hưởng nhiều nhất về nghèo đói. Các hộ gia đình mà chủ hộ có học vấn thấp, nghề nghiệp kỹ năng thấp và trong nông nghiệp cũng chịu nhiều tác động về nghèo đói”, chuyên gia Cường nói.
Theo báo cáo của VEPR, thuế VAT đang đóng góp nhiều nhất vào tổng số thu thuế của Việt Nam. Năm 2006, thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) chiếm trên 42% tổng số thu thuế, đến năm 2016, con số này chỉ còn 23%. Ngược lại, năm 2006, tỷ trọng của VAT trong tổng số thu thuế là 23%, đến năm 2016, con số này đã tăng lên gần 1,5 lần và ở mức 33%.
Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) của Việt Nam có tỷ trọng trong tổng số thu thuế khá kiêm tốn khoảng 6%. Trong khi, mức trung bình của các nước ASEAN-5 là 11%, con số của các nước thu nhập thấp là 19% và các nước thu nhập cao là 28%.
Với các loại thuế gián thu khác (thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu), tỷ trọng của tổng số thu các loại thuế này trên tổng số thu thuế ở Việt Nam năm 2016 là 22%. Các loại thuế tài sản của Việt Nam có tỷ trọng rất kiêm tốn (gần 3% năm 2016)… Việc phải điều chỉnh lại cơ cấu thuế là do nhiều nguyên nhân. Trong đó, việc Việt Nam gia nhập nhiều hiệp định thương mại song phương và đa phương làm số thu của thuế xuất khẩu và thuế nhập khẩu sụt giảm rất mạnh. Hơn nữa, thuế suất của thuế TNDN đã giảm khá mạnh trong giai đoạn này (từ mức 28% xuống mức 20%) để tạo môi trường đầu tư kinh doanh cạnh tranh với các nước trong khu vực.
Trong khi đó, việc kiểm soát chi vẫn còn chưa đạt được nhiều kết quả, chưa bù lại được số hụt thu. Do đó, các chuyên gia cho rằng, trong thời gian tới, để giải bài toán về ngân sách không nên chỉ tìm cách tăng thuế mà còn phải thực hiện cắt giảm chi tiêu ngân sách mạnh mẽ hơn nữa.
Lãnh đạo VEPR khuyến nghị, Chính phủ nên nghĩ đến việc cải cách lại các loại thuế tài sản, do tỷ trọng của loại thuế này trong tổng số thu thuế còn khiêm tốn. Quan trọng, trước khi tăng thuế cần phải có đánh giá cụ thể, phải thuyết phục được người dân về tính hợp lý của các khoản chi tiêu ngân sách.
“Cần tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong thu, chi ngân sách cần phải được nâng cao hơn, theo kịp với chuẩn mực quốc tế trước khi đưa ra các đề xuất tăng thuế”, đại diện VEPR khuyến nghị.
Mới đây, tại Quốc hội, lãnh đạo Bộ Tài chính, cơ quan trực tiếp soạn thảo các chính sách cũng khẳng định sẽ tiếp thu các ý kiến đóng góp về vấn đề điều chỉnh thuế.
Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng khẳng định, sẽ giữ mức thuế VAT phổ thông ở mức 10%, không nâng lên 11 - 12% như dự thảo ban đầu.
Bộ Tài chính cũng sẽ kết cấu lại các hàng hóa, dịch vụ chịu thuế 0%, 5% và không chịu thuế nhằm đảm bảo công bằng. Đặc biệt, hạn chế chính sách an sinh xã hội được lồng ghép trong chính sách thuế làm mất tính trung lập của thuế.
Về thuế tài sản, Bộ sẽ tiếp tục nghiên cứu theo hướng tạo công bằng xã hội, thêm cơ sở để quản lý xã hội, định hướng thị trường, đảm bảo công khai minh bạch tài sản, phục vụ cho công tác phòng chống tham nhũng.