Hiểu đúng và đủ cách phòng tay chân miệng, sởi và sốt xuất huyết

Các vị khách mời Tọa đàm. Ảnh: VGP/Hiền Minh

Theo lãnh đạo Cục Y tế dự phòng, mặc dù dịch bệnh đang gia tăng nhưng không diễn biến bất thường mà đúng như dự báo nên vẫn nằm trong tầm kiểm soát.

Tuy nhiên, tại sao số ca mắc bệnh tay chân miệng vẫn đang tiếp tục gia tăng nhanh và diễn biến phức tạp tại một số tỉnh phía nam và miền Trung, trong khi bệnh sởi, sốt xuất huyết cũng gia tăng tại một số tỉnh, thành phố phía bắc, trong đó có Hà Nội, gây lo lắng cho nhiều người dân?

Để hiểu rõ hơn về nguyên nhân của những dịch bệnh này cũng như cách phòng tránh và cách chăm sóc bệnh nhân, ngày 12/10, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức tọa đàm “Hiểu đúng và đủ cách phòng chống bệnh tay chân miệng, sởi và xuất huyết như thế nào?”

Tham gia tọa đàm có các vị khách mời:

- TS.BS. Nguyễn Văn  Lâm, Trưởng Khoa Truyền nhiễm, BV Nhi Trung ương;
- Ông Nguyễn Đức Khoa, Phó Trưởng Phòng Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế.

Dưới đây là NỘI DUNG TỌA ĐÀM

Thưa ông, có phải dịch bệnh tay chân miệng hiện nay đang diễn biến bất thường và tăng nhanh tại khu vực phía Nam nước ta, ở phía Bắc như Hà Nội, dịch sởi cũng đang diễn biến phức tạp và có xu hướng gia tăng tại tất cả các tỉnh, thành trên cả nước, còn miền Trung cũng đang có nguy cơ bùng phát dịch bệnh sốt xuất huyết? Đây có được gọi là “dịch chồng dịch” không, thưa ông?

Ông Nguyễn Đức Khoa: Hiện nay, tình hình dịch trên thế giới cũng đang diễn biến rất phức tạp. Theo thông báo của Tổ chức Y tế thế giới thì bệnh sởi đang gia tăng ở nhiều quốc gia, đặc biệt ở khu vực châu Âu. Trong đó ở những nước như Ukraina, Nga, Pháp, Italy, Hy Lạp,… đang gia tăng dịch bệnh sởi rất cao.

 

Dịch tay chân miệng cũng đang gia tăng ở khu vực châu Á và Đông Nam Á, như  Trung Quốc, Nhật Bản và sốt xuất huyết ở khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên ở Việt Nam, cả ba dịch bệnh này có gia tăng ở một số địa phương. So với tình hình cả nước trong năm 2017 thì cả ba dịch bệnh này đều thấp hơn.

 

Ví dụ như sốt xuất huyết đã giảm hơn 50% so với năm trước. Dịch sởi cũng giảm hơn 20% và tay chân miệng cũng giảm. Cho nên chúng ta không đáng lo ngại việc dịch trùng dịch ở ba dịch bệnh này. Tuy nhiên tại một số địa phương khu vực phía Bắc như Lào Cai, Điện Biên, Sơn La, Hà Nội, Thanh Hóa, có gia tăng cục bộ ở một số huyện.

 

Bệnh tay chân miệng cũng vậy, lần này có gia tăng dịch ở một số khu vực miền Nam. Bệnh sốt xuất huyết năm nay giảm rất nhiều, cũng chỉ xuất hiện rải rác ở một vài địa phương.

 

Là bệnh viện tuyến cuối của khối điều trị trên cả nước, ông có nhận định như nào về số lượng và tình trạng các ca mắc tay chân miệng, sốt xuất huyết và sởi được điều trị tại bệnh viện trong thời gian qua?

 

TS.BS. Nguyễn Văn Lâm: Trong thời gian qua có những bệnh như tay chân miệng và sởi. Tuy nhiên, trong một tháng gần đây, bệnh tay chân miệng có vẻ tăng hơn so với các tháng trước và dấu hiệu của bệnh tay chân miệng cũng nặng hơn so với năm ngoái.

 

Tuy nhiên, tại thời điểm này, các bệnh nhân vẫn được chăm sóc và điều trị tốt. Tại Bệnh viện Nhi Trung ương chưa ghi nhận ca nào tử vong.

 

Thưa ông, tại sao 3 loại bệnh này lại có xu hướng bùng phát cùng một thời điểm vào mùa Đông Xuân?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa: Ba bệnh này đều do virus gây nên. Tuy nhiên trong ba bệnh này chỉ có hai bệnh là phát triển mạnh vào mùa đông xuân là bệnh tay chân miệng và sởi. Đây là những thời điểm giao muà, thời điểm không khí lạnh thích hợp cho bệnh tay chân miệng và bệnh sởi phát triển.

 

Bệnh sốt xuất huyết phát triển mạnh vào mùa mưa, mùa mà muỗi vằn truyền bệnh sinh sản và phát triển khiến cho bệnh bùng phát. Mùa mưa lại tùy thuộc vào từng khu vực. Ví dụ, khu vực miền Bắc mùa đông xuân, thời tiết lạnh muỗi truyền bệnh  không sinh sôi và phát triển được thì ở miền Bắc mùa đông xuân này bệnh sốt xuất huyết sẽ giảm.

 

Tuy nhiên vào mùa này tại khu vực miền Nam và Tây Nguyên có gia tăng mưa thì bệnh có thể phát triển.

 

Đặc biệt chú ý trong mùa đông xuân này là các bệnh lây truyền qua đường hô hấp như bệnh sởi, bệnh cúm,... thì chúng ta phải cảnh giác với các bệnh này.

 

Các dịch bệnh này đang diễn ra có bất thường gì không, thưa ông?

 

TS.BS. Nguyễn Văn Lâm: Hiện tại với số ca bệnh nhập viện thì cũng không có gì bất thường. Tất cả các ca bệnh cũng đều được thu dung và điều trị khỏi bệnh. Tuy nhiên tôi có một lời khuyên tới các gia đình có con bị bệnh là nên bình tĩnh và kiểm soát tốt những suy nghĩ và lo lắng cuả mình, tránh dồn dập đưa con em mình lên các bệnh viện tuyến cuối gây quá tải cho bệnh viện. Vì với bệnh tay chân miệng, hoặc sởi đều có những phác đồ điều trị, đặc biệt phác đồ do Bộ Y tế chỉ rất rõ những mức độ nào thì có thể nằm ở bệnh viện tuyến huyện, mức độ nào ở bệnh viện tuyến tỉnh và chỉ có những mức độ rất nặng mới phải đưa lên tuyến trên.

 

Như vậy sẽ có thể đảm bảo được công tác thu dung cũng như điều trị hiệu quả tối đa cho các cháu và tránh lây nhiễm chéo trong bệnh viện cũng như là hạn chế lây lan trong cộng đồng.

 

Thưa ông, riêng với bệnh tay chân miệng, ghi nhận trên 99,5% số ca mắc là trẻ em, trong đó gần 80% là trẻ từ 1-5 tuổi. Tuy nhiên, số ca mắc chủ yếu là ở TP HCM, Đồng Nai, Bình Dương… thậm chí đã ghi nhận 6 ca tử vong. Tại sao năm nào dịch bệnh tay chân miệng cũng “dồn dập” và tập trung ở khu vực này? Dịch bệnh này năm nay có gì khác so với trước không thưa ông?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa: Bệnh tay chân miệng thường phát triển quanh năm và thường có hai đỉnh dịch là tháng 6 và tháng 11 hằng năm. Những dịch này thường gia tăng vào những mùa thời tiết thuận lợi cho dịch bệnh phát triển và đặc biệt là mùa tựu trường khi mà học sinh có những hoạt động tập trung đông người hoặc học sinh sau một thời gian nghỉ quay lại trường…đây là những điều kiện để tiếp xúc nhiều với nhau.

 

Thực tế thì dịch tay chân miệng mắc rải rác ở tất cả các địa phương chứ không phải mỗi khu vực miền Nam. Tuy nhiên gần đây chúng ta thấy ở một số tỉnh thành khu vực miền Nam dịch nhiều hơn. Ở đây, chúng ta cũng cần nhìn nhận ngoài điều kiện tự nhiên làm cho tác nhân gây bệnh phát triển thì chúng tôi cũng đang xem xét khía cạnh các điều kiện về kinh tế, xã hội đặc thù ở những khu vực này.

 

Chúng tôi thấy với bệnh truyền nhiễm thì những khu vực mà đang phát triển đô thị hóa nhanh, đang xây dựng các khu công nghiệp tập trung hoặc ở nơi đấy có nhiều công trình xây dựng, nhiều nhà trọ của học sinh, sinh viên, công nhân thì dịch bệnh sẽ khó kiểm soát hơn và lây lan nhanh hơn vì điều kiện sống của họ khá là tạm bợ và không được quan tâm về mặt vệ sinh môi trường.

 

Dịch tay chân miệng ở những khu vực như Đồng Nai, Bình Dương, nơi có nhiều căn hộ mà các cặp vợ chồng trẻ thuê ở và có con nhỏ không được chăm sóc chu đáo. Khi có một trẻ mắc bệnh ở đây với điều kiện vệ sinh môi trường, điều kiện sống không được để ý, quan tâm, chăm sóc hoặc những khu vực nhà trẻ như vậy thì dịch bệnh dễ lây lan hơn so với những nơi khác.

 

Rất nhiều người dân gửi câu hỏi bày tỏ băn khoăn rằng, họ đã vệ sinh cá nhân cho trẻ rất cẩn thận, nhưng không thể không đưa trẻ đến trường, đến lớp mẫu giáo vì không có người trông ở nhà, và khi ở trường, ở lớp, trẻ rất dễ lây bệnh từ các bạn khác. Vậy họ phải phòng bệnh cho con như thế nào trong trường hợp này, bệnh này có thể tiêm vaccine được không?

 

TS.BS. Nguyễn Văn Lâm: Bệnh tay chân miệng hiện tại chưa có vaccine phòng bệnh, còn sởi đã có vaccine phòng bệnh. Với những bệnh đã có vaccine phòng bệnh thì cách hiệu quả nhất là phải đưa con em đi tiêm chủng đúng lịch.

 

Còn với những bệnh chưa có vaccine phòng bệnh như tay chân miệng hay sốt xuất huyết, đặc biệt là tay chân miệng - bệnh gây ra do virus và lây truyền qua đường tiêu hóa, đặc biệt là phân và miệng và qua các giọt bắn hoặc tiếp xúc với giọt phỏng nước. Vì vậy trẻ có thể bị lây lan rất nhanh thông qua đồ chơi nhiễm bẩn, nhiễm virus hoặc qua thức ăn nhiễm bẩn hoặc qua chăm sóc, hoặc qua các bạn chơi với nhau, ôm hôn, những cái truyền virus tay chân miệng lây lan trong cộng đồng, đặc biệt tại nhà trẻ, mẫu giáo.

 

Vì vậy mà thông điệp để ngăn ngừa bệnh này là ăn sạch, chơi sạch và ngủ sạch. Ăn sạch là thức ăn phải được nấu chín và người chế biến phải đảm bảo vệ sinh từ các khâu chế biến cho đến lúc ra thành phần để cho các cháu ăn.

 

Thứ hai là đồ chơi, hầu hết các trẻ chơi chung với nhau, mình không thể nào bắt cháu này chơi một đồ chơi riêng được. Vì vậy đồ chơi sau khi các cháu chơi phải được vệ sinh sạch sẽ để tránh virus đang còn bám trên đồ chơi.

 

Thứ ba là về ngủ, từ chăn màn, giường chiếu phải sạch sẽ để các cháu có được giấc ngủ tốt nhất mà không bị nhiễm các loại virus, dặc biệt là virus tay chân miệng.

 

Đó là những thông điệp chung. Ngoài ra để có ý thức trong cộng đồng, trong nhà trẻ, nếu chúng ta không may phát hiện ra con mình bị mắc tay chân miệng thì mình phải thông báo ngay với trường học và đưa trẻ đi khám ở trạm y tế hoặc y tế cơ sở hoặc chăm sóc trẻ tại nhà và cách ly các cháu ở nhà trong khoảng từ 10-14 ngày để đảm bảo được không mamg mầm bệnh ra cộng đồng, đặc biệt là không mang đến nhà trẻ và trường học.

 

Phải tạo ra nếp sạch trong nhà trường, tất cả các cháu phải tạo nếp thói quen rửa tay, kể cả người lớn cũng vậy phải rửa tay trước khi ăn, trước khi chế biến thực phẩm, trước khi bế cháu, sau khi tiếp xúc với đồ chơi, với vật dụng và sau khi đi vệ sinh để đảm bảo bàn tay luôn sạch. Chỉ một động tác rửa tay thôi cũng giúp được rất nhiều việc tránh lây lan dịch trong cộng đồng.

 

TS.BS Nguyễn Văn  Lâm, Trưởng Khoa Truyền nhiễm, BV Nhi Trung ương. Ảnh: VGP/Hiền Minh

 

Hiện nay, các bệnh viện tuyến tỉnh, bệnh viện tuyến huyện đã có phác đồ điều trị bệnh này chưa, thưa ông? Khi nào thì người dân cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế tuyến cuối?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa: Hiện nay Bộ Y tế đã có phác đồ để điều trị bệnh tay chân miệng và đã phổ biến đến tất cả các bệnh viện trên toàn quốc. Trong phác đồ của Bộ Y tế nêu rất rõ các phân loại bệnh nào điều trị ở tuyến nào. Để tránh tình trạng quá tải thì bệnh nhân nên theo hướng dẫn của thầy thuốc.   

 

Đối với câu hỏi mà khi nào người dân nên đưa trẻ đến tuyến cuối thì chúng tôi không khuyến cáo là người dân đợi đến khi nào mới đưa trẻ đến tuyến cuối mà khi nghi ngờ mắc bệnh thì nên đến cơ sở y tế gần nhất để được khám và tư vấn điều trị. Có những trường hợp sẽ được điều trị ngoại trú, có những trường hợp sẽ được điều trị nội trú và có những trường hợp sẽ phải chuyển tuyến để điều trị.

 

Người dân nên tuân thủ theo hướng dẫn của cơ sở y tế và thầy thuốc. Ví dụ khi được chỉ định là điều trị tại nhà thì nên điều trị tại nhà, tránh quá tải bệnh viện và tránh gánh nặng điều trị và chăm sóc trong bệnh viện. Nhưng khi điều trị tại nhà nên tuân thủ theo đúng hướng dẫn của thầy thuốc cũng như cần phải theo dõi sát tình hình của bệnh nhân. Nếu như diễn biến tốt thì tái khám theo hướng dẫn của cơ sở y tế. Còn nếu trong trường hợp điều trị thấy bất thường thì cần phải đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế.

 

Chúng tôi khuyến cáo trường hợp đặc biệt khi bệnh ở trẻ diễn biến quá nhanh và khi phát hiện trẻ đã quá nặng rồi thì chúng ta nên đưa đến đâu? Bình thường thì chúng ta sẽ đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất nhưng với trường hợp nặng ví dụ như trẻ có những biểu hiện vật vã, li bì, lơ mơ, … thì nên đưa đến các cơ sở y tế có khả năng điều trị cấp cứu như bệnh viện tuyến huyện hoặc bệnh viện tuyến bộ ngành hoặc những cơ sở y tế trên địa bàn để cấp cứu ngay.

 

Chúng ta không nhất thiết đưa bệnh nhân ra tận bệnh viện Trung ương vì sẽ mất thời gian và không đến mức cần thiết phải như thế vì ở bệnh tuyến tỉnh và tuyến huyện đã có các hỗ trợ cấp cứu.

 

TS.BS Nguyễn Văn Lâm: Tại các bệnh viện tỉnh hiện nay, chúng tôi đã chuyển giao công nghệ rất tốt và chúng tôi đã thông qua hội chẩn từ xa bằng điện thoại thông minh, hình ảnh và chúng tôi đã giúp các bệnh viện tuyến tỉnh giúp cứu sống được nhiều bệnh nhân vì có những trường hợp bệnh nhân nặng đưa lên bệnh viện Trung ương thì đã quá muộn, trong khi đó vào bệnh viện tỉnh hoặc huyện ở nơi đó đã có những phương tiện cấp cứu và những bác sĩ chuyên môn hỗ trợ khi nào dùng thuốc gì và khi nào cần phải chuyển viện. Vì vận chuyển bệnh nhân phải an toàn, nếu không an toàn mà cứ thấy con bệnh nặng đưa lên Trung ương, khi tới nơi, trẻ bị tím tái, rất nặng thì chúng tôi cũng  không thể làm gì được.

 

Trong khi đó, vào bệnh viện tỉnh hoặc bệnh viện huyện hoặc bệnh viện gần nhất, sau đó họ sẽ xin tư vấn chuyên môn hoặc tư vấn tuyến trên, khi đó chúng tôi sẵn sàng tư vấn.  Chúng tôi sẽ có những kinh nghiệm để truyền đạt với những bác sĩ ở đấy nên dùng thuốc gì, nên điều trị như thế nào, khi nào phải chuyển bệnh nhân lên tuyến trên, như vậy đảm bảo được chuyên môn thông suốt tuyến tỉnh, tuyến huyện, tuyến Trung ương, đảm bảo cứu sống các cháu, tránh tình trạng đáng lẽ để bệnh nhân lại các bác cấp cứu thì sống nhưng lại đưa lên tuyến trên, không có cấp cứu trên, dẫn tới bệnh nhân bị nặng hơn thì rất đáng tiếc.

 

Xin bác sĩ cho biết, trẻ đã mắc tay chân miệng có bị lại hay không? Và nhiều phụ huynh cũng băn khoăn rằng, có nốt phỏng nước ở trẻ khi mắc bệnh tay chân miệng rất giống với bệnh thủy đậu. Vậy phân biệt 2 bệnh này như thế nào?

 

TS.BS Nguyễn Văn Lâm: Tay chân miệng thì có rất nhiều tuýp virus để gây bệnh vì nó chung trong nhóm virus đường ruột, nhưng gây bệnh bởi nhiều loại virus khác nhau, ví dụ: như EV71 gây bệnh rất nặng nhất, ngoài ra còn A16…, và các loại khác nữa cũng có thể gây bệnh nhưng thường nhẹ hơn. Vì vậy, với một người đã bị nhiễm một loại virus Tay chân miệng rồi thì chỉ có khả năng miễn dịch với loại virus đó thôi, chứ không miễn dịch với các chủng loại virus khác. Ví dụ, đã bị nhiễm EV71 rồi thì chỉ miễn dịch với EV71 nhưng lần này là chủng A16 thì có thể vẫn bị lại. Vì vậy, trong cuộc sống sẽ có thể bị mắc nhiều lần Tay chân miệng với nhiều chủng virus khác nhau.

 

Cũng giống như sốt xuất huyết, có 4 tuýp virus thì có thể mắc tới 4 lần, nhưng với sởi thì hiện giờ đã có vaccine nên ai đã tiêm phòng rồi thì sẽ không bị lại, trừ những trường hợp đặc biệt như trẻ bị suy giảm nhiễm dịch hoặc trong thời điểm tiêm chủng đang dùng corticoid hoặc những thuốc ức chế miễn dịch khác.

 

Còn với tay chân miệng và sởi thì các nhà khoa học cũng đang cố gắng trong thời gian sớm nhất đưa ra được vaccine phòng bệnh hiệu quả.

 

Quay trở lại với bệnh sởi, trong thông tin phát đi từ Cục Y tế dự phòng (họp báo ngày 9/10) cho biết, bệnh ghi nhận 51 tỉnh thành trên cả nước, trong đó có 1 trường hợp tử vong. Các địa phương ghi nhận nhiều ca bệnh như Hà Nội, Quảng Ninh, Lào Cai, Điện Biên, Thanh Hóa,… Đặc biệt là số ca phát ban tăng 10,2 lần so với cùng kỳ năm ngoái. Người dân lo ngại dịch có thể bùng phát như năm 2014, khiến hơn 100 ca tử vong. Điều này liệu có lặp lại không, thưa ông?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa:  Chúng tôi khẳng định là không xảy ra tình trạng như năm 2014, vì rút kinh nghiệm từ dịch đó thì Bộ Y tế có kế hoạch giám sát tình hình dịch bệnh để có ứng phó với các trường hợp xảy ra, thời gian gần đây dịch Sởi đang gia tăng ở một số các tỉnh khu vực miền Bắc như Lào Cai, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình, Thanh Hóa, Hà Nội...

 

Bệnh sởi hiện nay đã có vaccine phòng Sởi, nếu trẻ được tiêm chủng đầy đủ mũi thứ nhất vào lúc 9 tháng và mũi thứ 2 vào lúc 18 tháng thì khả năng miễn dịch cho trẻ là trên 90%.

 

Tuy nhiên, tại các khu vực xảy ra dịch vừa rồi, một là khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa rất khó khăn, việc tiêm chủng phòng sởi bị giảm bởi 2 tác động: một là địa bàn quá rộng từ địa điểm tiêm phòng đến với người dân khoảng cách quá xa và nhận thức về việc tiêm phòng của người dân không cao, không đầy đủ, nên việc tiêm phòng không đầy đủ, việc này làm cho tỉ lệ bao phủ vaccine khu vực này bị thấp xuống.

 

Dù tiêm phòng đầy đủ lúc 9 tháng thì vẫn có khoảng 20% số trẻ không được bảo vệ, nên trẻ cần phải được tiêm nhắc lại lần 2 vào lúc 18 tháng.

Ông Nguyễn Đức Khoa, Phó Trưởng Phòng Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế. Ảnh: VGP/Hiền Minh

 

 

Thưa ông, theo kinh nghiệm từ dịch sởi năm 2014 để lại, vấn đề lo ngại nhất nếu dịch không may xảy ra đó là tình trạng nhiễm khuẩn bệnh viện, lây chéo bệnh khi số ca mắc tăng cao và phải nhập viện. Hiện nay, bệnh viện đã khắc phục tình trạng này như thế nào và làm sao để người dân không đổ dồn lên các bệnh viện tuyến trên, ông có khuyến cáo gì tới người dân trong việc phòng chống và điều trị bệnh sởi.

 

TS.BS. Nguyễn Văn  Lâm: Lây chéo trong  bệnh viện là một vấn đề rất nan giải của ngành y tế, không chỉ ở Viện nhi Trung ương mà ở tất cả các bệnh viện tuyến, vì vậy chúng ta phải có những chiến lược:

 

Thứ nhất, phải chuẩn bị cơ sở vật chất trang thiết bị để sẵn sàng thu dung không chỉ một mà tất cả các loại bệnh khác nhau.

 

Thứ hai, trong chuyên môn kỹ thuật phải đầy đủ, hệ thống  tức là các tuyến phải giao lưu với nhau, phải đào tạo kỹ thuật từ tuyến Trung ương đến tuyến tỉnh, tuyến huyện và các trạm, xã, phường... có như vậy thì khi có dịch sẽ nắm được thông và giúp nhau xử lý để tránh tình trạng bệnh nhân không đông nhưng lại vào cùng một lúc.Ví dụ năm 2014, bệnh nhân không quá đông nhưng lại dồn vào cùng một nơi nên bị quá tải cục bộ, nên xảy ra tình trạng lây chéo.

 

Những năm gần đây, bệnh viện cũng rất cương quyết về việc thu dung bệnh nhân, và đào tạo bài bản cho các tuyến đặc biệt là chuyên môn vè nhi, yêu cầu tất cả các bác sĩ bệnh nhi đều được đào tạo tối thiểu là chuyên khoa định hướng. Vì vậy mà việc điều trị và công tác tư vấn cho người bệnh rất tốt.

 

Còn về phía xã hội kể cả về truyền thông thì cũng phải truyền thông đúng mức, làm sao cho người bệnh và gia đình người bệnh hiểu và cần biết khi nào thì chăm sóc tại nhà, khi nào thì cần đưa đến bệnh viện đúng tuyến. Và các gia đình người bệnh phải hết sức bình tĩnh khi con, em mình bị bệnh và phải nghe theo hướng dẫn của nhân viên y tế.

 

Đối với bệnh sốt xuất huyết, trong vài năm gần đây, năm nào cũng ghi nhận ổ dịch, các ca bệnh chủ yếu ở khu vực miền Trung, miền Nam. Mặc dù Bộ Y tế cho biết, số ca mắc có giảm so với cùng kỳ 2017, tuy nhiên vẫn ghi nhận 11 ca tử vong từ đầu năm đến nay. Thưa ông, bệnh sốt xuất huyết năm nay có diễn biến gì bất thường không, thưa ông?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa: Năm nay, bệnh sốt xuất huyết giảm hơn 50% so với năm trước, giảm ở tất các địa phương về cả số ca mắc và số tử vong. Tuy vậy, chúng ta không chủ quan, ngành y tế ở tất cả các địa phương vẫn triển khai các hoạt động để phòng chống bệnh dịch từ đầu năm, tuyên truyền cho người dân khi mắc bệnh thì đến cơ sở y tế được sớm hơn để được tiếp nhận điều trị, tránh diễn biến nặng để tránh trường hợp tử vong. Do được tuyên truyền trong nhiều năm nên nhận thức của người dân trong việc phòng chống dịch bệnh đã chủ động hơn từ trong các gia đình.

 

Mặc dù bệnh Sốt xuất huyết lưu hành toàn quốc nhưng năm nay chúng ta đã không chế và đã giảm hơn so với những năm trước.

 

Bệnh sốt xuất ghi nhận ở cả người lớn và trẻ em, nhưng tỷ lệ biến chứng ở người lớn nhiều hơn và nặng hơn. Điều này có đúng không thưa ông, vì sao và ông có khuyến cáo gì tới người dân trong việc phòng và chăm sóc cho bệnh nhân sốt xuất huyết?

 

TS.BS. Nguyễn Văn  Lâm:  Có 2 nhận định về lý do sốt xuất huyết ở người lớn nặng hơn ở trẻ em dù cơ chế gây bệnh thì giống nhau là đều do muỗi truyền.

 

Thứ nhất, về mặt ý thức thì trẻ em khi biết bệnh, có người chăm sóc và theo dõi nên được đưa vào viện sớm. Còn người lớn thì chủ quan khi mới phát bệnh thấy mình vẫn còn khỏe nên khi đến bệnh viện thì diễn biến bệnh đã nặng hơn.

 

Thứ hai, về mặt chuyên môn, với trẻ em khi mắc bệnh tỉ lệ nặng là bị sốc nhiều hơn, còn ở người lớn thì vấn đề là xuất huyết và chảy máu.

 

Giữa bệnh sốt xuất huyết, tay chân miệng và thủy đậu có những dấu hiệu mà những người không có chuyên môn thì khó mà phân biệt được, Bác sĩ có thể cho biết làm thế nào để phân biệt được bệnh sớm hơn không ?

 

TS.BS. Nguyễn Văn  Lâm: Cả ba loại bệnh sốt xuất huyết, chân tay miệng và thủy đậu đều nằm trong nhóm mà chuyên môn gọi là sốt phát ban nhưng lây truyền thì khác nhau.

 

Sốt xuất huyết thì lây qua muỗi; tay chân miệng lây qua đường tiêu hóa và giọt bắn cũng như là bỏng nước; thủy đậu và sởi thì lây qua đường hô hấp và qua giọt bắn và bỏng nước;

 

Tuy nhiên, có các dấu hiệu riêng để phân biệt, ví dụ:

 

-Sởi khi mắc bệnh thì viêm long đường hô hấp, viêm kết mạc;

 

-Sốt xuất huyết thì sẽ sốt, đau mỏi người và kèm theo ban dạng chấm xuất huyết và có thể là tan nhanh (có thể kéo căng da ra xem có phải chấm xuất huyết hay không);

 

- Thủy đậu sốt phát ban, lúc đầu hơi ngứa, đỏ và sau đó nhanh chóng thành bọng nước có thể nhỏ hoặc to, nếu nặng thì bỏng sẽ to và dày hơn, và là lành tính nếu chăm sóc tốt thì thường từ 5 – 7 ngày sẽ tự khỏi.

 

- Tay chân miệng : sốt cao, đau mỏi người sau đó phát ban chủ yếu ở lòng bàn tay, bàn chân và kèm theo bỏng nước nhỏ li ti. Đặc trưng là ở tay, chân và miệng.

 

Hầu hết là bệnh tự khỏi nếu biết cách chăm sóc, hoặc khi phát hiện ra đưa ngay đến cơ sở y tế để được chăm sóc và điều trị. Ví dụ, trẻ sốt cao liên tục mà dùng thuốc hạ nhiệt không đỡ , trẻ thở nhanh hoặc là tim đập mạnh, trẻ mệt mỏi, nôn nhiều, đi ngoài nhiều, đi tiểu ít kèm theo trẻ quấy khóc thì đó là những dấu hiệu nặng cần đưa ngay đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời.

 

Bệnh sởi thì đã có vaccine phòng bệnh mà nước ta vẫn ghi nhận hàng ngàn ca mắc bệnh, thậm chí là còn có nguy cơ bùng phát  thành dịch, tại sao lại có hiện tượng này? và có khuyến cáo gì tới người dân để họ chủ động phòng chống bệnh ngay tại gia đình, cộng đồng – nơi họ sinh sống?

 

Ông Nguyễn Đức Khoa: Hiện nay, dịch sởi đang bùng phát ở châu Âu như Nga, Ukraine, Italy... Đánh giá chuyên môn của y tế thế giới là do độ bao phủ vaccine giảm rất thấp ở các nước này, và nữa là họ cho rằng tiêm vaccine có tác dụng phụ có hại nên họ chống lại việc tiêm vaccine.

 

Hàng năm ở Việt Nam có hàng chục nghìn trường hợp mắc sởi, và có rất nhiều trường hợp tử vong. Bệnh sởi khi mà bị mắc thì sẽ được miễn dịch và sẽ truyền cho con, nên ngày xưa cứ có trẻ bị mắc sởi thì cả xóm đưa con đến cho mắc sởi để được miễn dịch. Nhưng ngày nay chúng ta dùng vaccine để miễn dịch không cho trẻ bị mắc sởi nữa. Đối với trẻ nhỏ thì sẽ được truyền từ mẹ sang con, vaccine tồn tại từ 6-9 tháng, sau đó nó sẽ giảm đi, thường đến 9 tháng thì phải tiêm mũi vaccine thứ nhất để cơ thể trẻ sản sinh ra kháng thể bổ sung. Nhưng mũi tiêm này khả năng miễn dịch rất thấp chỉ được trên 80%, vẫn còn hơn 10% là mắc bệnh, cho nên đến tháng thứ 18 phải tiêm nhắc lại một mũi nữa để giúp cơ thể tiếp tục sản sinh ra kháng thể để cho miễn dịch bền vững và có hiệu quả cao hơn.

 

Như vậy là vẫn có lỗ hổng:

 

Thứ nhất,mà bà mẹ chưa bị mắc sởi hoặc chưa được tiêm vaccine phòng thì không có miễn dịch và không truyền được cho con, nên trong 9 tháng đầu là trẻ hoàn toàn không có miễn dịch với sởi nên khi gặp tác nhân gây Sởi thì trẻ rất dễ mắc.

 

Thứ hai, mặc dù sau 9 tháng trẻ được tiêm vaccine rồi nhưng hiệu quả miễn dịch vẫn chưa đủ để bảo vệ 100%, hoặc trẻ ở vùng sâu, vùng xa chưa được tiêm phòng nên không được tiếp nhận vaccine.

 

Ví dụ ở Hà Nội có nhiều bà mẹ muốn tiêm cho con vaccine phòng bệnh rubella được chỉ định vào lúc trẻ được 12 tháng, nên không cho con đi tiêm vaccine lúc trẻ được 9 tháng, vì thế thời gian không có miễn dịch của trẻ cứ bị kéo dài ra nên nguy cơ mắc bệnh Sởi sẽ cao. Từ đó sẽ tích lũy những trẻ đó tạo ra lỗ hổng miễn dịch cho cộng đồng gây nên những đợt dịch.

 

Để giải quyết tình trạng này, Bộ Y tế có khuyến cáo:

 

Thứ nhất, các bà mẹ trong lứa tuổi sinh đẻ nếu chưa mắc sởi thì nên đi tiêm vaccine phòng sởi trước khi kết hôn hoặc có dự định mang thai để có miễn dịch cho mình và cho con.

 

Thứ hai, đưa trẻ đi tiêm đúng lịch và đủ liều, đủ mũi để trẻ được tiếp nhận được miễn dịch.

 

Về phía Bộ Y tế chúng tôi chủ động:

 

Thứ nhất, đưa vaccine đến gần người dân hơn, cung cấp những dây truyền lạnh và số lượng vaccine để đảm bảo đầy đủ cho trẻ.

 

Thứ hai, tổ chức nhiều điểm tiêm và điểm tiêm di động cho vùng sâu, vùng xa đến gần người dân hơn. Trước đây, tiêm chủng mở rộng chỉ tiêm 2 ngày/tháng, thì hiện nay Bộ Y tế chỉ đạo kéo dài ngày tiêm ra. Đặc biệt bệnh sởi có lỗ hổng miễn dịch nên Bộ Y tế đã có nhận định khá phức tạp nên đã xây dựng một kế hoạch sẽ tiêm chiến dịch sởi rubella cho những đối tượng nguy cơ cao, sẽ có khoảng hơn 4 triệu trẻ được tiêm đợt này, để có thể bao phủ được vaccine sởi và bảo vệ đối tượng có nguy cơ cao phòng bệnh sởi.

Hiền Minh