Thu phí không dừng: Lợi ích thấy rõ nhưng vẫn quẩn quanh

Nhân viên VETC thực hiện dán thẻ e-tag lên ô tô. Ảnh: VGP/Phan Trang.

Có thể thấy, nếu hệ thống thu phí không dừng không nhận được sự chung tay hưởng ứng của các chủ xe, tiếp tục để cơ quan Nhà nước ở thế đơn độc, thì những bức xúc về dự án BOT trong xã hội khó có thể khép lại trong thời gian tới.

Phương tiện dán thẻ quá thấp, nhà đầu tư nản lòng

Theo báo cáo mới nhất của Bộ GTVT, Dự án Thu phí tự động không dừng giai đoạn I theo hình thức hợp đồng BOO (Dự án BOO1), doanh nghiệp dự án (là Công ty cổ phần VETC) với 44 trạm thu phí (26 trạm trên Quốc lộ và 18 trạm trên cao tốc) hiện đã lắp đặt, vận hành 25/26 trạm trên Quốc lộ 1 và 13 trạm trên các tuyến quốc lộ khác.

Riêng 5 tuyến cao tốc do Tổng Công ty đầu tư phát triển cao tốc Việt Nam (VEC) quản lý chỉ có 1 tuyến cao tốc Cầu Giẽ-Ninh Bình lắp đặt thiết bị, dự kiến vận hành ngay trong năm 2019. 4 tuyến còn lại chưa triển khai được do thiếu vốn.

Đối với dự án giai đoạn 2 gồm 33 trạm (10 trạm trên Quốc lộ 1 và 23 trạm trên cao tốc và các tuyến khác), Bộ GTVT đã tổ chức đấu thầu rộng rãi quốc tế và đã lựa chọn Liên danh Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) và một số doanh nghiệp về công nghệ là nhà đầu tư thực hiện dự án. Hiện nay Liên danh Nhà đầu tư đang hoàn thiện các thủ tục xin phép Thủ tướng Chính phủ thành lập doanh nghiệp dự án để triển khai các bước tiếp theo tuân thủ quy định.

Mặc dù, việc lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ thu phí không dừng đã được Tổng cục Đường bộ hoàn thành từ tháng 5/2019, tuy nhiên đến thời điểm này nhà đầu tư chưa hoàn thiện thủ tục thành lập doanh nghiệp dự án theo quy định dẫn đến chưa đủ cơ sở pháp lý để thực hiện các bước tiếp theo… Với tiến độ thành lập doanh nghiệp dự án chậm như hiện nay, dự án có nguy cơ không hoàn thành đúng tiến độ theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Đặc biệt, số lượng phương tiện dán thẻ (e-tag) và nộp tiền vào tài khoản giao thông để tham gia dịch vụ thu phí tự động không dừng mới đạt khoảng 800.000 thẻ/3,5 triệu phương tiện dán thẻ sử dụng dịch vụ thu phí không dừng đang là điểm nghẽn cơ bản của dự án.

Nguyên nhân do, chủ phương tiện vẫn có thói quen sử dụng tiền mặt trong khi việc thanh toán, nộp và quản lý tài khoản giao thông chưa được thuận tiện cho người sử dụng dẫn đến chưa khuyến khích được người dân tham gia dịch vụ. Việc bắt buộc các phương tiện chưa dán thẻ không được đi qua làn thu phí tự động không dừng mặc dù đã được triển khai nhưng vẫn cần có lộ trình và chế tài để thực hiện.

Do gặp các khó khăn, vướng mắc như trên, Nhà đầu tư dự án đã có các văn bản số  530/VETC-ĐT ngày 23/10/2019 và số 246/TASCO-ETC ngày 05/11/2019 đề xuất dừng triển khai dự án để chuyển giao cho nhà đầu tư khác hoặc Nhà nước nhận lại dự án để tiếp tục thực hiện.

Đề xuất này của doanh nghiệp triển khai dự án thể hiện rõ sự nản lòng, buông xuôi trong hơn 3 năm thực hiện Dự án thu phí không dừng nhưng không đạt hiệu quả như kỳ vọng. Tuy nhiên, Bộ GTVT đã không đồng thuận.

Thiếu giải pháp, lợi ích chỉ nằm trên giấy

Có lẽ, chưa có hệ thống dịch vụ nào trong lĩnh vực giao thông lại nhận được sự quan tâm đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ như hệ thống thu phí không dừng (ETC). Với nỗ lực minh bạch hóa, lấy lại niềm tin của người dân đối với các dự án BOT giao thông, ngày 27/3/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg về việc thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức tự động không dừng làm cơ sở pháp lý để tổ chức thực hiện.

Ngày 27/2/2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 06/CT-TTg về việc đẩy nhanh tiến độ triển khai thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng. Và 15 tháng sau, ngày 15/7/2019, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Công điện số 849/CĐ-TTg nhằm đẩy nhanh tiến độ triển khai hệ thống thu phí giao thông đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng.

Còn nhớ trước đó, tháng 3/2016, thời điểm chính thức triển khai Dự án Thu phí tự động không dừng giai đoạn I theo hình thức hợp đồng BOO (Dự án BOO1), doanh nghiệp dự án (là Công ty cổ phần VETC) đã nêu ra 8 lợi ích của ETC. Theo đó, có 4 lợi ích đối với nhà đầu tư BOT (tránh thất thoát, tiết kiệm chi phí xây dựng trạm, tiết kiệm nhân sự trạm thu phí, tiết kiệm chi phí in vé giấy) và 4 lợi ích đối với xã hội (giảm ùn tắc, giảm ô nhiễm; giảm tai nạn và giảm thanh toán bằng tiền mặt). Tư vấn của dự án lúc đó đã đưa ra con số về tổng lợi ích kinh tế - xã hội mà ETC mang lại cho đất nước: 3.400 tỷ đồng/năm.

Trên thực tế, có thể thấy các nhà đầu tư BOT không mặn mà hợp tác triển khai thu phí không dừng vì nhiều lý do liên quan đến hợp đồng kinh tế. Doanh nghiệp thực hiện dự án là Công ty VETC liên tục xin trả lại dự án. Tiến độ triển khai thu phí tự động không dừng khó có thể hoàn thành như Thủ tướng yêu cầu…

Đáng nói, sự thành bại của ETC lại không phụ thuộc việc hệ thống có được lắp đặt và vận hành trong thời gian bao lâu, mà phụ thuộc vào việc các chủ xe ô tô có dán thẻ e-tag để nạp tiền vào tài khoản và sử dụng dịch vụ thu phí không dừng hay không.

Được biết, Bộ GTVT đã đề nghị các địa phương yêu cầu các sở, ban, ngành và các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh gương mẫu dán thẻ và tham gia dịch vụ thu phí không dừng đối với tất cả các phương tiện do mình quản lý để tăng cường hiệu quả hệ thống thu phí tự động không dừng.

Đồng thời, Bộ GTVT cũng hướng tới việc hoàn thiện kết nối liên thông tài khoản cá nhân tại các ngân hàng thông qua cổng thanh toán điện tử, ví điện tử nhằm tạo sự minh bạch, thuận lợi cho người sử dụng.

Có thể thấy, nếu như hệ thống thu phí không dừng không nhận được sự chung tay hưởng ứng của các chủ xe, tiếp tục để cơ quan Nhà nước ở thế đơn độc thì những lợi ích từ chủ trương thu phí tự động không dừng vẫn chỉ nằm trên giấy…

Phan Trang