50.000 kỹ sư bán dẫn và hành trình không ai được đứng ngoài cuộc

Khi "ngành của tương lai" không còn là chuyện xa vời

Cuối năm 2024, một thông tin làm "nóng" giới học thuật và công nghệ: Chính phủ Việt Nam chính thức công bố mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn đến năm 2030. Một con số lớn, một quyết định táo bạo và một tín hiệu rõ ràng: Việt Nam không muốn chỉ gia công, mà muốn làm chủ chuỗi giá trị bán dẫn toàn cầu.

Bước sang năm 2025, hệ thống giáo dục đại học lập tức chuyển mình. Hàng loạt trường đại học mở ngành mới, điều chỉnh chương trình, thiết lập phòng lab, ký kết hợp tác quốc tế – như thể một nút "kích hoạt" vừa được bật lên. Cuộc đua đào tạo kỹ sư chip chính thức bắt đầu.

"Chip bán dẫn chính là trái tim của nền công nghiệp hiện đại. Chỉ khi nắm được thiết kế vi mạch, chế tạo, đóng gói – tức là toàn bộ chuỗi, chúng ta mới thực sự bước chân vào cuộc chơi toàn cầu", TS. Bùi Nguyên Quốc Trình (Trường Đại học Việt Nhật, ĐHQG Hà Nội) chia sẻ.

Trường Đại học Việt Nhật – nổi tiếng với mô hình đào tạo chuẩn Nhật Bản – đã đưa ngành Công nghệ kỹ thuật chip bán dẫn vào chương trình đào tạo, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành công nghiệp bán dẫn. Ngành học mới không đơn thuần là "tên gọi thời thượng", mà còn ẩn chứa triết lý rõ ràng: Kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết, thực hành, huấn luyện kỹ năng và kết nối quốc tế. Sinh viên được đào tạo qua bốn giai đoạn: Từ nền tảng cơ bản đến chuyên môn, thực nghiệm và hành nghề – một hành trình mà lý thuyết, kỹ năng và trải nghiệm đan xen xuyên suốt. 

Chỉ trong vòng hơn một năm kể từ khi Chính phủ công bố mục tiêu đào tạo 50.000 kỹ sư bán dẫn, hệ thống đại học Việt Nam đã có những chuyển động đáng kể. Những cái tên đầu ngành như Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Bách khoa (ĐHQG TPHCM) và Trường Đại học Công nghệ (ĐHQG Hà Nội) nhanh chóng trở thành những "đầu tàu" trong mạng lưới đào tạo bán dẫn.

Các trường này không dừng lại ở việc nâng cấp chương trình hiện có, mà còn được định hướng trở thành trung tâm nghiên cứu – phát triển – chuyển giao công nghệ, nơi kết nối Nhà nước, doanh nghiệp và viện nghiên cứu, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ trong hệ sinh thái công nghệ. Hiệu ứng từ các trường đầu ngành đã thúc đẩy nhiều đại học khác như Đại học Sư phạm Kỹ thuật TPHCM, Đại học Phenikaa, Đại học Thái Nguyên, Trường Đại học Việt Nhật, Trường Đại học Việt Đức tham gia cuộc đua, mở thêm các ngành liên quan đến chip, vi điện tử, điều khiển tự động hóa...

Sự đồng loạt này không chỉ phản ánh sức hút mãnh liệt của ngành công nghiệp trị giá 100 tỷ USD, mà còn khẳng định quyết tâm mạnh mẽ của các trường đại học Việt Nam trong việc hành động nhanh, chuẩn bị bài bản và không đứng ngoài dòng chảy công nghệ toàn cầu.

Vì sao lại là chip bán dẫn?

Một điều chắc chắn là Việt Nam không thể bỏ lỡ làn sóng dịch chuyển công nghệ đang diễn ra mạnh mẽ toàn cầu. Các tập đoàn lớn đang tìm nơi đặt nhà máy, trung tâm nghiên cứu và Việt Nam đang nằm trong tầm ngắm. Tuy nhiên, nếu thiếu kỹ sư thì không thể phát triển ngành công nghiệp này.

GS.TS. Phạm Văn Cường – Phó Giám đốc Học viện Nông nghiệp Việt Nam – đưa ra góc nhìn thẳng thắn: "Khi nói về công nghệ bán dẫn, điện hạt nhân hay đường sắt tốc độ cao, chúng ta cần không chỉ những người giỏi chuyên môn mà còn cả một đội ngũ nhân lực STEM rộng lớn. Chỉ khi có nền tảng đủ vững, chúng ta mới có thể đào tạo chuyển đổi nhanh và làm chủ công nghệ mới."

Ông cũng nhấn mạnh rằng không thể trông chờ vào riêng các trường đại học. Để đào tạo hiệu quả, cần có sự chủ trì từ các bộ, ngành và một hệ sinh thái đồng hành toàn diện: Từ quy hoạch trường đại học trọng điểm đến chiến lược phát triển công nghiệp số quốc gia. 

Khi doanh nghiệp không còn đứng ngoài cánh cửa lớp học

Một tín hiệu đáng mừng là nhiều tập đoàn công nghệ cả trong nước và quốc tế đã chủ động tham gia. Samsung, Intel, Synopsys, Amkor, Hana Micron, Viettel, FPT Semiconductor… không chỉ tài trợ phòng lab, học bổng mà còn cùng xây dựng chương trình học, tiếp nhận sinh viên thực tập và đào tạo giảng viên.

Đây chính là mô hình "tam giác vàng" giữa Nhà nước – Đại học – Doanh nghiệp, nay đã dần trở thành hiện thực.

Ông Nguyễn Văn Thanh, Trưởng Phòng Kỹ thuật Nghiên cứu và Phát triển của Amkor Technology, cho biết: "Chúng tôi đang cần ít nhất 2.000-3.000 kỹ sư chip bán dẫn trong những năm tới. Với chất lượng đào tạo hiện nay, đặc biệt từ các ngành mới của Đại học Việt Nhật, tôi tin sinh viên tốt nghiệp có thể đáp ứng được nhu cầu thực tiễn và góp phần thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn Việt Nam phát triển mạnh mẽ".

"Chúng tôi kết nối trực tiếp với Đại học Tokyo. Không chỉ đào tạo cử nhân, mà còn lên kế hoạch cho bậc thạc sĩ và tiến sĩ. Cánh cửa hợp tác quốc tế đang rộng mở, chỉ cần ta đủ người để bước qua", TS. Bùi Nguyên Quốc Trình (Trường Đại học Việt Nhật, ĐHQG Hà Nội) chia sẻ thêm.

Tương lai bắt đầu từ hôm nay – trong từng phòng học, phòng lab

Việc đào tạo kỹ sư bán dẫn không còn là trách nhiệm của một trường, một ngành hay một nhóm giảng viên tâm huyết. Đó là một phần trong bức tranh lớn hơn: Xây dựng một Việt Nam đủ năng lực để không chỉ gia công mà còn sáng tạo, làm chủ và dẫn đầu.

Mục tiêu 50.000 kỹ sư là con số lớn, nhưng quan trọng hơn, đó là cánh cửa mở ra tương lai, đồng thời đặt ra áp lực nếu chúng ta không hành động đủ nhanh, đủ đồng bộ và sâu sắc. 

Giống như mọi hành trình lớn, nó bắt đầu từ những bước rất nhỏ: Một buổi học đầu tiên về transitor, một tiết thực hành thiết kế mạch, một chuyến thực tập tại doanh nghiệp, hay một sinh viên lần đầu tự thiết kế được một con chip hoạt động ổn định.

Trong làn sóng tái định hình bản đồ công nghệ toàn cầu, Việt Nam đang ở vị trí không thể đứng ngoài. Nhưng vị trí đó không tự nhiên mà có. Chúng ta không thể chỉ dựa vào các nhà đầu tư hay mãi đi sau về công nghệ lõi.

GS.TS Phạm Văn Cường nhấn mạnh: "Công nghệ bán dẫn không chỉ là cuộc chơi của những người giỏi chuyên môn mà còn cần sự phối hợp của cả một đội ngũ nhân lực STEM rộng lớn, đủ vững để đào tạo, chuyển đổi nhanh và làm chủ công nghệ mới. Không thể trông chờ riêng vào một vài trường đại học; sự kết hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, các trường, doanh nghiệp và toàn bộ hệ sinh thái công nghệ là điều kiện tiên quyết để Việt Nam vươn lên và dẫn đầu trong kỷ nguyên chip."

Lời nhắn nhủ của GS.TS Phạm Văn Cường như một lời kêu gọi mạnh mẽ: Hành trình 50.000 kỹ sư bán dẫn không chỉ là thử thách về số lượng, mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội – cùng chung tay vun đắp tương lai công nghệ, từ những phòng học nhỏ bé cho đến những nhà máy sản xuất lớn.

Chỉ khi ấy, Việt Nam mới thực sự khẳng định được vị thế trên bản đồ công nghệ thế giới. 

Thu Trang