Bộ luật Hình sự (sửa đổi): Nhân đạo nhưng không lọt tội phạm

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường.

Thưa Bộ trưởng, một số cán bộ, chuyên gia thông tin tới Chương trình cho biết đã tham gia đóng góp rất cụ thể vào dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) và băn khoăn không biết kết quả của đợt lấy ý kiến này như thế nào?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Việc lấy ý kiến đối với dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này hết sức nghiêm túc. Bộ Tư pháp là cơ quan đầu mối nhận được tổng cộng 119 báo cáo từ 30 bộ, ngành, cơ quan đoàn thể Trung ương, 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và 26 cơ quan, tổ chức mang tính độc lập.

Theo các báo cáo, có 7 triệu lượt ý kiến của nhân dân tham gia vào dự thảo lần này, tập trung vào 8 vấn đề lớn mà Chính phủ, Quốc hội đã chọn ra, và đã có 7 vấn đề nhận được sự đồng thuận cao của nhân dân.

Cụ thể, có 5 vấn đề nhận được tỉ lệ nhất trí của nhân dân trên 75% như: Giới hạn lại phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của người vị thành niên (từ 14 tuổi đến chưa đủ 16 tuổi); thay thế tội danh hiện nay là cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng bằng việc cụ thể hóa từng tội phạm cụ thể trong chương về kinh tế... đặc biệt, việc bổ sung trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã nhận được sự ủng hộ cao nhất, đến 92%.

Tại sao chúng ta lại bổ sung trách nhiệm hình sự pháp nhân vào dự thảo Bộ luật lần này, thưa Bộ trưởng?

Đây là vấn đề mới đối với pháp luật hình sự Việt Nam. Lần này, Chính phủ đề nghị bổ sung trách nhiệm hình sự của pháp nhân, cụ thể ở đây là của các doanh nghiệp, vào Bộ luật Hình sự (sửa đổi) bởi rất nhiều nguyên nhân.

Nhưng có thể nhận thấy 3 lí do chủ yếu. Thứ nhất là vừa qua đã xảy ra những vụ việc rất nghiêm trọng về pháp luật, gây bức xúc cho người dân không chỉ một làng, một xã mà thậm chí cả tỉnh, nhiều tỉnh. Nếu chỉ xử lý hành chính, bồi thường dân sự thì thật ra không đạt được hiệu quả, do đó cần xử lý về hình sự thì mới bảo đảm tính răn đe, nghiêm khắc của pháp luật.

Thứ hai, chúng ta đang ở bước ngoặt, chuyển đổi hẳn sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Một làn sóng mới về phát triển kinh tế, đầu tư của nước ngoài, phát triển thương mại với nước ngoài đang hình thành. Việc bổ sung trách nhiệm hình sự của doanh nghiệp, của pháp nhân kinh tế vừa mang tính phòng ngừa, vừa mang tính răn đe. Không có lí do gì mà doanh nghiệp của Việt Nam đi làm ăn ở nước ngoài thì bị xử lý hình sự nếu sai phạm mà doanh nghiệp nước ngoài vào Việt Nam thì chỉ bị xử lý về dân sự khi có sai phạm.

Cuối cùng, một điều quan trọng là không để bỏ lọt tội phạm. Có những trường hợp không phải một cá nhân đưa ra quyết định để có hành vi phạm tội mà là quyết định của hội đồng quản trị, hội đồng thành viên thậm chí là của đại hội cổ đông. Vậy nếu chỉ xử lý đối với cá nhân thì chắc sẽ bỏ lọt tội phạm. Trong trường hợp đó, nếu không quy định trách nhiệm hình sự của doanh nghiệp, thì cá nhân có thể lợi dụng, vi phạm pháp luật bằng cách lồng ghép vào quyết định của một tập thể, của cơ quan lãnh đạo doanh nghiệp đó.

Nhìn ra thế giới, có đến 119 nước đã quy định trách nhiệm hình sự của các pháp nhân, trong đó có doanh nghiệp. Các nước xung quanh chúng ta như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và 6/10 nước ASEAN đã quy định rồi.

Thưa Bộ trưởng, một cán bộ công tác trong ngành luật lâu năm có gửi thư đến hỏi: Tôi nhận thấy dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này thể hiện rất rõ tính nhân đạo trong đổi mới chính sách hình sự. Bộ trưởng có thể cho biết rõ hơn về khía cạnh này?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Phải nói rằng dự thảo đã thể hiện rất sâu sắc quan điểm của Đảng là hướng thiện trong xử lý hình sự, nhân đạo hóa chính sách hình sự, xuyên suốt từ quy định chung cho đến các quy định đối với các tội phạm cụ thể.

Có thể nhìn thấy qua 3 ví dụ sau. Một là nhân đạo hóa bằng việc đối xử với trẻ em từ 14-16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự. Bộ luật Hình sự hiện hành quy định các cháu phải chịu trách nhiệm về tất cả các tội phạm quy định trong Bộ luật, đến gần 350 tội phạm trong trường hợp vi phạm nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Bộ luật lần này chắt lọc ra, dự kiến trình Quốc hội, các cháu chỉ chịu trách nhiệm hình sự về 22/350 tội. Chính phủ trình Quốc hội chuyển hướng xử lý đối với các cháu như khiển trách, giáo dục tại cộng đồng...

Hai là, liên quan đến giảm hình phạt tù, thay thế bằng hình phạt tiền hoặc cải tạo không giam giữ. Qua rà soát lại, khoảng 1/3 các quy định về tội phạm cụ thể đã được xử lý theo hướng trên.

Ba là về vấn đề tử hình. Dự kiến lần này Chính phủ đề nghị bỏ 7/22 tội hiện nay quy định hình phạt cao nhất là tử hình. Ngoài ra, Chính phủ đề nghị và người dân cũng đồng thuận rất cao về việc không áp dụng hình phạt tử hình và không thi hành án tử hình đối với người từ 75 tuổi trở lên.

Một khán giả khu vực phía Nam có gửi đến một câu hỏi: Có những hành vi phải trừng phạt nặng hơn ví dụ như tình trạng tham nhũng và lạm dụng chức vụ hiện nay. Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này có xử lý nghiêm khắc hơn so với Bộ luật hiện hành hay không?

Bộ trưởng Hà Hùng Cường: Trong dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này có nhiều quy định mang tính trừng phạt nghiêm khắc hơn, nhất là liên quan tới hai vấn đề khán giả đề cập là tham nhũng, lạm dụng chức vụ.

Ví dụ, dự thảo Bộ luật (sửa đổi) đã quy định một nguyên tắc coi như tình tiết tăng nặng, đó là người giữ chức vụ càng cao, quyền hạn càng lớn thì bị xử phạt càng nặng.

Ngoài ra, nhiều tội phạm về tham nhũng cũng được bổ sung đầy đủ hơn trong Bộ luật sửa đổi lần này. Các tội danh tham nhũng như tham ô, nhận hối lộ không chỉ trong khu vực nhà nước mà được mở rộng ra cả khu vực ngoài nhà nước.

Dự thảo cũng bổ sung quy định không áp dụng thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, không có quy định là sau 5, 10, 20, 30 năm mà sẽ là vô hạn. Nếu một người phạm tội tham nhũng thì bất kể lúc nào, kể cả sau bao nhiêu năm, sẽ vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Một quy định mới nữa là doanh nghiệp tổ chức hối lộ, tham nhũng, rửa tiền... cũng sẽ bị xử lý hình sự chứ không chỉ cá nhân.

Công Minh