Cà phê Việt Nam - Di sản kết nối toàn cầu

Hội thảo do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk phối hợp Trường Đại học Văn hóa TPHCM, UNESCO, Đại học Vân Nam (Trung Quốc) tổ chức, cùng sự đồng hành của tập đoàn Trung Nguyên Legend và hơn 200 đại biểu là các nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước tham gia.

Bản sắc địa phương và giá trị toàn cầu của cà phê

Hội thảo đã thu hút gần 70 bài tham luận bao quát nhiều lĩnh vực từ kinh tế, xã hội, văn hóa, di sản học đến công nghệ chế biến, chuỗi giá trị toàn cầu và phát triển bền vững từ các nhà khoa học, chuyên gia, nhà nghiên cứu, tổ chức, doanh nghiệp, trong đó có 8 tham luận tiêu biểu được trình bày trực tiếp tại chương trình (ngày 6/12).

Tham luận "Để văn hoá cà phê được UNESCO ghi danh di sản Thực hành tốt-Vai trò sống động của cộng đồng chủ thể di sản", TS. Nguyễn Thị Thu Trang-Đại diện nhóm nghiên cứu cho biết: "Cà phê không chỉ là ngành hàng xuất khẩu chiến lược mang lại nguồn ngoại tệ lớn, mà còn tạo nên chuỗi giá trị kinh tế-văn hoá-xã hội-du lịch,… khép kín". Cà phê còn được phân tích với vai trò "kết nối xã hội", là phương tiện giao tiếp, gặp gỡ, trò chuyện, xây dựng mạng lưới xã hội.

Ở góc nhìn quốc tế, trong nghiên cứu về cộng đồng phụ nữ đô thị tiêu dùng cà phê đặc sản tại Côn Minh, GS. Jiang Yan-rong đến từ trường Đại học Vân Nam (Trung Quốc) nhấn mạnh giá trị kết nối cộng đồng của cà phê, "việc chia sẻ tri thức, tiêu thụ cà phê đã hình thành một cộng đồng gắn kết bởi tình bằng hữu, tình thân thúc đẩy đối thoại liên văn hóa."

Đặc biệt, việc tiếp cận cà phê dưới góc độ di sản văn hóa phi vật thể với các giá trị toàn cầu được chú trọng phân tích sâu tại hội thảo. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Đắk Lắk nhận định: "Sự chuyển đổi từ "kinh tế cà phê hàng hoá" sang "kinh tế cà phê văn hoá" không chỉ gia tăng giá trị sản phẩm mà còn tạo ra mô hình phát triển bền vững, biến cà phê từ sản phẩm nông nghiệp thành nguồn lực văn hoá-kinh tế sáng tạo". 

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thị Phương Châm-Viện nghiên cứu văn hóa cho rằng: "Phát triển du lịch dựa trên nền tảng Di sản văn hóa cà phê cũng chính là cách cà phê tham gia vào quá trình phát triển bền vững, hướng đến một xã hội hài hòa, nhân văn, giàu bản sắc và sáng tạo".

Theo đó, câu chuyện cà phê Việt Nam "đã vượt qua chức năng cơ bản của một thức uống để trở thành một biểu tượng nhận diện văn hóa", được xem "là trường hợp điển hình cho sự giao thoa giữa yếu tố toàn cầu và bản sắc địa phương" đã được đưa ra phân tích chuyên sâu tại Hội thảo.

Đắk Lắk-thủ phủ cà phê Việt Nam, vừa là vùng sản xuất cà phê lớn nhất cả nước, vừa lưu giữ hệ tri thức bản địa về trồng, chế biến và thưởng thức cà phê, hình thành nên không gian văn hóa cà phê giàu bản sắc, kết nối cộng đồng. 

Nâng tầm giá trị cà phê Việt Nam trên chuỗi giá trị toàn cầu

Tháng 3/2025, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã trao chứng nhận "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. 

Chương trình Hội thảo khoa học "Chuỗi giá trị ngành công nghiệp cà phê toàn cầu-Phát triển toàn cầu, địa phương và bền vững" lần này tiếp tục mở ra bước đi quan trọng trong hành trình xây dựng Hồ sơ "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Thực hành tốt bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.

Ông Jonathan Baker-Trưởng đại diện của Văn phòng UNESCO tại Việt Nam đánh giá cao tâm huyết, tri thức và kinh nghiệm của chính quyền địa phương, các nhà khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng trong nỗ lực đưa cà phê Đắk Lắk trở thành niềm tự hào văn hóa, phát triển bền vững.

UNESCO đã ghi danh nhiều thực hành liên quan đến cà phê có thể kể đến: Văn hóa và truyền thống Cà phê Arab (2015), Nghi lễ cà phê Ethiopia (2010), cà phê Thổ Nhĩ Kỳ (2013). 

"Hội tụ điều kiện để trở thành một điển hình thực hành tốt: Di sản sống động, được cộng đồng bảo tồn tự nhiên, đóng góp tích cực vào sinh kế, môi trường, giao lưu văn hoá, và có khả năng lan tỏa quốc tế", "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" có cơ hội lớn được UNESCO ghi danh, giúp tôn vinh tri thức bản địa, gia tăng giá trị thương hiệu cà phê Việt Nam, khẳng định đóng góp của Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk trong bản đồ di sản văn hóa thế giới.

Theo ông Jonathan Baker "Việc nghiên cứu xây dựng hồ sơ "Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk" là di sản văn hóa phi vật thể là một sáng kiến có tầm nhìn và rất kịp thời, không chỉ là lợi thế của tỉnh nhà, mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam quảng bá giá trị văn hóa ra thế giới".

Đây là kết quả của một quá trình nỗ lực không ngừng trong thời gian dài của các cấp lãnh đạo Trung ương, chính quyền địa phương giàu tâm huyết, cùng sự đồng hành của cộng đồng các chuyên gia, doanh nghiệp, tổ chức và người trồng, sản xuất cà phê tại Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk. Trong đó, Trung Nguyên Legend được nhiều chuyên gia, đại biểu tại Hội thảo nhắc đến là "là số ít doanh nghiệp chú trọng đầu tư vào chế biến sâu, đưa văn hoá cà phê Việt Nam ra thế giới", "làm giàu bản sắc và mở ra con đường tri thức, triết đạo cho cà phê Việt Nam".

Từ năm 2005, Trung Nguyên Legend đã cùng tỉnh Đắk Lắk tổ chức các hoạt động quảng bá văn hóa cà phê, gắn với chỉ dẫn địa lý "Cà phê Buôn Ma Thuột". Năm 2011, Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột chính thức được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Lễ hội cấp Quốc gia, quy tụ hàng nghìn người yêu cà phê trong nước và quốc tế.

Năm 2012, tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (World Economic Forum), Nhà sáng lập-Chủ tịch Tập đoàn Trung Nguyên Legend Đặng Lê Nguyên Vũ đã đề xướng "7 sáng kiến cho ngành cà phê toàn cầu" nhằm xây dựng Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk trở thành thủ phủ kinh tế, văn hóa cà phê có vị thế trên toàn cầu, góp phần đem về 20 tỷ USD/năm cho ngành cà phê Việt Nam.

Hơn một thập kỷ qua, Trung Nguyên Legend luôn nỗ lực hiện thực hóa các sáng kiến này. Cùng việc bảo tồn và đa dạng hóa các phong cách, chuẩn mực văn hóa cà phê, Trung Nguyên Legend đã đưa cà phê robusta Buôn Ma Thuột cùng văn hóa, thương hiệu cà phê Việt Nam lan tỏa mạnh ra toàn cầu bằng hệ sản phẩm và mô hình quán đặc sắc.

Đến nay, cà phê Trung Nguyên Legend được xem là "cà phê ngoại giao", được chọn làm quà tặng cho nguyên thủ, chính khách, đại sứ quốc tế. Hệ thống quán của Trung Nguyên Legend là "điểm đến cà phê" nhiều trải nghiệm văn hóa thú vị được yêu thích tại Trung Quốc, Mỹ và sắp tới sẽ hiện diện tại Australia, Canada, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga, châu Âu, châu Á….

Trong tiến trình hội nhập toàn cầu, cà phê Việt Nam gắn với bản sắc văn hóa và tri thức bản địa đang hình thành một hệ giá trị văn hóa phong phú, góp phần định vị Buôn Ma Thuột, Đắk Lắk-Thủ phủ cà phê Việt Nam trên bản đồ di sản văn hóa và công nghiệp sáng tạo toàn cầu. Sự đồng hành của Chính phủ cùng các bộ, ban, ngành, chính quyền địa phương, sự nỗ lực của doanh nghiệp, cộng đồng,… sẽ thúc đẩy ngành cà phê Việt Nam phát triển, không chỉ là nông sản chiến lược mà là biểu tượng của sự bền vững và bản sắc quốc gia trên toàn cầu.