Cần Thơ đáng sống phải bắt đầu từ ‘phần hồn đô thị’

Chia sẻ với Báo Điện tử Chính phủ, TS. Trần Hữu Hiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Du lịch ĐBSCL cho rằng, để Cần Thơ trở thành thành phố đáng sống thực sự, điều tiên quyết không nằm ở những tòa nhà cao tầng hay hạ tầng kỹ thuật hiện đại, mà nằm ở văn hóa, đời sống tinh thần và bản sắc cộng đồng. TS. Trần Hữu Hiệp chia sẻ với phóng viên những góc nhìn cốt lõi từ "phần hồn đô thị" để Cần Thơ phát triển bền vững và khác biệt.

Đáng sống là khái niệm văn hóa – xã hội trước khi là kinh tế – kỹ thuật

Thưa ông, tại sao xây dựng "Thành phố Cần Thơ đáng sống" lại cần tiếp cận từ văn hóa và đời sống tinh thần?

TS. Trần Hữu Hiệp: Chúng ta thường nói nhiều về mô hình đô thị thông minh, hạ tầng kỹ thuật, kinh tế đêm, chuyển đổi số… nhưng nếu chỉ tiếp cận từ phía công nghệ – kinh tế, ta rất dễ bỏ sót "phần hồn" của đô thị.

Một thành phố hiện đại chưa chắc đã đáng sống, nhiều tiện ích chưa chắc đã đem lại hạnh phúc. Yếu tố quyết định chính là niềm hạnh phúc, sự an yên và tự hào của người dân. Những điều ấy thuộc về văn hóa và đời sống tinh thần.

Ngay Nghị quyết 59-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng khẳng định Cần Thơ phải trở thành "thành phố sinh thái, văn minh, hiện đại, mang đậm bản sắc văn hóa sông nước vùng ĐBSCL; có đời sống vật chất và tinh thần của người dân đạt mức cao". Nghĩa là "đáng sống" phải bắt đầu từ tinh thần – văn hóa trước khi tính đến kỹ thuật – hạ tầng.

 Điều đó có nghĩa, việc xây dựng Cần Thơ trở thành một thành phố đáng sống đòi hỏi nhiều yếu tố, không chỉ tập trung vào công nghệ?

TS. Trần Hữu Hiệp: Đúng vậy. Đô thị có thể thông minh, công nghệ cao, nhưng nếu cư dân cảm thấy tách biệt, thiếu không gian văn hóa cộng đồng, thiếu sân chơi tinh thần thì thành tựu kỹ thuật không thể tự chuyển hóa thành chất lượng sống. Công nghệ chỉ bền vững khi "cắm rễ" trong văn hóa bản địa, khi phù hợp với cách sống, tập quán, tinh thần cộng đồng của người dân.

Cần Thơ phải giữ được hồn cốt sông nước trong quá trình đô thị hóa, số hóa

Theo ông, những vấn đề quan trọng nhất khi xây dựng Cần Thơ đáng sống là gì?

TS. Trần Hữu Hiệp: Tôi cho rằng có ba trọng tâm lớn:

Thứ nhất, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa sông nước – đa văn hóa.

Cần Thơ không chỉ có cảnh quan sông nước mà còn có lối sống thương hồ, chợ nổi, đờn ca tài tử, ẩm thực dân gian, miệt vườn – cù lao, và sự giao thoa Việt – Khmer – Hoa – Chăm. Đô thị hóa nhanh và áp lực kinh tế dễ làm các giá trị này thu hẹp, thậm chí bị sân khấu hóa. Nếu không bảo tồn được cốt hồn ấy, đô thị sẽ mất bản sắc riêng.

Thứ hai, xây dựng đời sống tinh thần lành mạnh trong đô thị trẻ.

Cần Thơ là thành phố trẻ với đông sinh viên, lao động, chuyên gia. Tuy nhiên, không gian công cộng, văn hóa – nghệ thuật hiện nay chưa tương xứng; trong khi môi trường số lại chứa nhiều nguy cơ với người trẻ. Một đô thị đáng sống phải có năng lượng tích cực, môi trường tâm lý lành mạnh và không gian tương tác cộng đồng.

Thứ ba, hình thành hệ sinh thái sáng tạo dựa trên văn hóa bản địa.

Cần Thơ có các "hạt giống" tốt như Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ, chợ nổi Cái Răng, làng nghề truyền thống, nghệ nhân đờn ca tài tử… Nhưng thiếu cơ chế – không gian để kết nối các chủ thể, biến chúng thành một hệ sinh thái công nghiệp văn hóa thực thụ.

'Hạ tầng mềm' phải đi trước một bước

 Ông nhấn mạnh nhiều lần đến "hạ tầng mềm". Vậy theo ông, đâu là những yếu tố quyết định?

TS. Trần Hữu Hiệp: "Hạ tầng mềm" chính là không gian tinh thần của cư dân đô thị như công viên, không gian đi bộ, bờ sông; nhà hát, không gian nghệ thuật, thư viện; câu lạc bộ cộng đồng, thể thao, sinh hoạt văn hóa; các chương trình chăm sóc sức khỏe tinh thần.

Đây là thứ mà Thành phố chưa mạnh, trong khi lại là yếu tố tạo ra sự gắn kết, cảm xúc, niềm tự hào và bản sắc đô thị. Công trình vật chất có thể xây nhanh, nhưng "phần hồn" phải được gây dựng từ tầm nhìn văn hóa ngay từ đầu.

Vậy giải pháp nào để Cần Thơ hiện thực hóa mục tiêu ấy?

TS. Trần Hữu Hiệp: Tôi đề xuất ba nhóm giải pháp lớn:

Một là, lồng ghép mục tiêu văn hóa – tinh thần vào chiến lược đô thị thông minh. Xem văn hóa – tinh thần là trụ cột xây dựng Cần Thơ đáng sống. Quy hoạch thêm không gian xanh, phố đi bộ, khu sinh hoạt cộng đồng, không gian văn hóa – nghệ thuật. Xây dựng bộ chỉ số thành phố đáng sống dựa trên văn hóa, như mức độ tham gia hoạt động cộng đồng, số lượng sự kiện văn hóa, mức hài lòng tinh thần của cư dân.

Hai là, phát triển các mô hình – không gian sáng tạo cụ thể, với một số hướng ưu tiên: Không gian sáng tạo ven sông kết hợp nghệ thuật, ẩm thực, du lịch thông minh, sản phẩm văn hóa; nâng tầm Lễ hội Bánh dân gian Nam Bộ như một "phòng thí nghiệm đổi mới sáng tạo" với bản đồ số, vé số, trải nghiệm AR/VR, cuộc thi sáng tạo sản phẩm.

Bên cạnh đó, phát triển mạng lưới câu lạc bộ văn hóa – nghệ thuật – thể thao tại mỗi phường, quận, liên kết bằng nền tảng số. Xây dựng các chương trình chăm sóc sức khỏe tinh thần cho học sinh, sinh viên, người lao động.

Ba là, huy động liên kết "ngũ gia" và nguồn lực xã hội – công nghệ, bao gồm: Nhà nước – Nhà khoa học – Nhà doanh nghiệp – Nhà trường – Nhà cộng đồng.

Nhà nước kiến tạo cơ chế ưu đãi cho dự án văn hóa – công nghiệp văn hóa. Trường đại học, nhà khoa học nghiên cứu, đào tạo nhân lực, xây dựng trung tâm sáng tạo (media, VR/AR, digital culture). Doanh nghiệp đầu tư vào du lịch thông minh, sản phẩm văn hóa số, không gian sáng tạo. Cộng đồng – nghệ nhân tham gia từ thiết kế đến vận hành, trở thành "đại sứ văn hóa". Truyền thông lan tỏa giá trị, phản biện tích cực. Chuyển đổi số chính là nhịp cầu giúp các chủ thể chia sẻ dữ liệu, sáng kiến và nguồn lực.

Khoa học và công nghệ song hành cùng bản sắc văn hóa

Với ông, "Cần Thơ đáng sống" trong tương lai sẽ như thế nào?

TS. Trần Hữu Hiệp: Đó không chỉ là thành phố hiện đại mà còn là không gian sống nhân văn, cộng đồng, giàu bản sắc. Văn hóa và đời sống tinh thần không phải yếu tố phụ trợ, mà là nền tảng để khoa học – công nghệ và đổi mới sáng tạo bén rễ, phát huy hiệu quả.

Nếu giữ được bản sắc sông nước – đa văn hóa, xây dựng đời sống tinh thần lành mạnh và hình thành hệ sinh thái sáng tạo, đồng thời triển khai hiệu quả ba nhóm giải pháp nêu trên, Cần Thơ sẽ trở thành thành phố mà người dân và du khách đều cảm nhận được rõ ràng: Đáng sống thật sự.

Lê Sơn (thực hiện)