Canh tác cà phê thông minh: Định hướng phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu

Canh tác cà phê thông minh là gì?

Ngành cà phê Việt Nam đang đối mặt với không ít thách thức, từ sự thay đổi khí hậu đến việc khai thác tài nguyên không bền vững. Để ứng phó với những vấn đề này, việc chuyển đổi sang mô hình "Canh tác cà phê thông minh" đang trở thành một giải pháp quan trọng. Đây là một phần trong xu hướng canh tác nông nghiệp hiện đại, giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời bảo vệ môi trường và gia tăng thu nhập cho người nông dân.

Canh tác cà phê thông minh không phải là một khái niệm mới, nhưng chỉ được chú trọng gần đây khi các tác động của biến đổi khí hậu ngày càng rõ rệt. Mô hình này nhằm sử dụng các phương thức canh tác hiệu quả hơn thông qua việc áp dụng các công nghệ tiên tiến và quy trình canh tác bền vững.

Trong bối cảnh hiện nay, canh tác cà phê thông minh bao gồm nhiều yếu tố quan trọng. Đầu tiên là việc sản xuất cà phê phải đáp ứng nhu cầu của thị trường về chất lượng, số lượng và thời điểm cung ứng. Tiếp theo, quá trình canh tác phải tối ưu hóa các điều kiện tự nhiên, đồng thời thích ứng với sự thay đổi khí hậu. Cuối cùng, quá trình chế biến và bảo quản cà phê cần phải gia tăng giá trị sản phẩm, góp phần nâng cao chất lượng cà phê Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Cơ sở khoa học của canh tác cà phê thông minh

Chương trình "Canh tác cà phê thông minh" của Công ty CP Phân bón Bình Điền được triển khai tại các tỉnh Tây Nguyên từ năm 2023, nhằm phát triển quy trình canh tác giúp nâng cao năng suất và chất lượng hạt cà phê, đồng thời giảm thiểu tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu. Các yếu tố khoa học và thực tiễn được đưa vào chương trình, bao gồm việc khắc phục các yếu tố hạn chế của đất, tiết kiệm nước tưới và nghiên cứu hệ thống trồng xen với cây cà phê.

Một trong những yếu tố quan trọng mà chương trình canh tác cà phê thông minh tập trung vào là cải thiện chất lượng đất. Kết quả phân tích đất tại các tỉnh Tây Nguyên cho thấy đất trồng cà phê ở đây có độ pH và độ bão hòa bazơ suy giảm nghiêm trọng, một số chất khác chỉ số cũng rất thấp.

Để khắc phục điều này, chương trình đã triển khai các giải pháp cải thiện đất như sử dụng bộ sản phẩm "Đầu Trâu cân bằng đất", giúp điều chỉnh pH và cải thiện độ no bazơ trong đất. Những biện pháp này không chỉ giúp cải thiện chất lượng đất mà còn góp phần bảo vệ môi trường sống của cây cà phê.

Nước là yếu tố vô cùng quan trọng trong canh tác cà phê, nhưng việc tưới nước không hợp lý đang gây lãng phí lớn. Theo nghiên cứu, trung bình mỗi kg cà phê nhân cần tới 20,8 m3 nước, trong khi lúa chỉ cần 3,5 m3/kg. Chương trình canh tác cà phê thông minh đã áp dụng các công nghệ tưới tiết kiệm, giúp giảm thiểu lượng nước sử dụng. Việc áp dụng quy trình tưới tiết kiệm nước giúp giảm thiểu lãng phí, đồng thời góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên nước.

Trồng xen với cây cà phê là một trong những giải pháp giúp cải thiện tiểu khí hậu cho vườn cà phê. Việc trồng xen các cây như sầu riêng, hồ tiêu, bơ, mắc-ca không chỉ giúp cải thiện bóng mát cho cà phê mà còn góp phần bảo vệ cây khỏi các yếu tố thời tiết cực đoan. Chương trình đã chọn sầu riêng và hồ tiêu làm các cây trồng xen tiêu biểu để nghiên cứu, từ đó đưa ra các quy trình canh tác và kỹ thuật tối ưu cho mô hình trồng xen này.

Canh tác thông minh để phát triển bền vững

Sản phẩm của chương trình không chỉ là các quy trình canh tác cải tiến mà còn là các mô hình thử nghiệm được triển khai tại 450 hộ nông dân ở các tỉnh Tây Nguyên với 15 mô hình. Những mô hình này sẽ được đánh giá và điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn sản xuất, đáp ứng yêu cầu về sự bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và thị trường.

Chương trình có sự phối hợp của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cùng các địa phương nên hy vọng kết quả của chương trình sẽ nhanh chóng được ứng dụng và nhân rộng. Điều này sẽ giúp nâng cao chất lượng sản phẩm cà phê Việt Nam, đồng thời góp phần giảm phát thải khí nhà kính, bảo vệ môi trường.

Trong những năm gần đây, giá cà phê Việt Nam đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Niên vụ cà phê 2024 - 2025, giá cà phê cao nhất từ trước tới nay, có thời điểm lên tới 5.850 USD/tấn. Tính đến tháng 7 năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu 1,1 triệu tấn cà phê, tăng 66% so với cùng kỳ. Dự báo trong năm 2025, ngành cà phê sẽ xuất khẩu 1,5 triệu tấn, kim ngạch 7,5 tỷ USD.

Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc có thể xảy ra tình trạng đầu tư vượt quá mức khuyến cáo để đạt được năng suất cao nhất, gây ra áp lực lớn đối với các quy trình canh tác hiện tại. Chính vì vậy, việc triển khai chương trình canh tác cà phê thông minh là cần thiết, nhằm giúp ngành cà phê duy trì sự phát triển bền vững và ổn định trong tương lai.

Canh tác cà phê thông minh không chỉ giúp tăng năng suất và chất lượng sản phẩm mà còn góp phần bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đây là mô hình canh tác cần được triển khai rộng rãi trong ngành cà phê Việt Nam, với sự hỗ trợ của các tổ chức, doanh nghiệp và chính quyền địa phương. Những nỗ lực này sẽ giúp ngành cà phê không chỉ đạt được sự bền vững mà còn nâng cao giá trị trên thị trường quốc tế, đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế Việt Nam.

PGS.TS. Nguyễn Văn Bộ

Chủ tịch Hội đồng KHKT Công ty CP Phân bón Bình Điền