Cơ chế đặc thù cho TPHCM: Chính sách mới cần 'mang tính đột phá', 'vượt trội'

Tạo điều kiện cho TPHCM phát huy vai trò là đầu tàu, dẫn dắt phát triển kinh tế của cả nước.

Báo cáo tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng nêu rõ: TPHCM là một đô thị đặc biệt, lớn nhất cả nước về dân số và quy mô kinh tế; là một trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại, văn hóa, khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo, giáo dục-đào tạo của vùng kinh tế trọng điểm phía Nam nói riêng và cả nước nói chung; là cửa ngõ quan trọng kết nối khu vực và thế giới.

Sau 10 năm thực hiện Nghị quyết số 16-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa XI và 05 năm thực hiện thí điểm Nghị quyết số 54/2017/QH14 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM (Nghị quyết số 54/2017/QH14), Thành phố tiếp tục phát huy vị trí đầu tàu của cả nước; cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch theo hướng tích cực gắn với đổi mới mô hình tăng trưởng, từng bước phát triển theo chiều sâu dựa trên nền tảng ứng dụng khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo. 

Quy mô kinh tế tăng gấp 2,7 lần so năm 2010, GRDP bình quân đầu người tăng gấp đôi so với năm 2010, đạt hơn 6.200 USD/người. Số thu ngân sách của Thành phố chiếm 27% tổng thu ngân sách cả nước. Công tác giáo dục-đào tạo, chăm sóc sức khỏe người dân, phát triển văn hóa, xã hội đạt nhiều kết quả quan trọng. Đời sống vật chất và tinh thần của người dân Thành phố từng bước được cải thiện và nâng cao.

Việc Quốc hội ban hành Nghị quyết số 54/2017/QH14 là quyết sách kịp thời, tạo không gian cho TPHCM phát triển; đồng thời tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, phát huy tính năng động sáng tạo cũng như thúc đẩy tự tháo gỡ những vấn đề khó khăn, vướng mắc cho Thành phố. 

Qua 5 năm thực hiện Nghị quyết số 54/2017/QH14, TPHCM đã đạt được một số kết quả nổi bật, như: Tiến độ triển khai các dự án nhóm A được đẩy nhanh hơn; huy động nguồn lực từ phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, vay từ các tổ chức tài chính để bổ sung nguồn lực cho chi đầu tư phát triển; chủ động, xem xét chuyển mục đích của các dự án sử dụng đất trồng lúa giúp rút ngắn thời gian thực hiện và đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án…

Tuy nhiên, qua đánh giá tổng kết, nhiều nội dung triển khai Nghị quyết số 54/2017/QH14 còn chậm so với kế hoạch, hiệu quả chưa cao. Việc chậm triển khai các nội dung của Nghị quyết số 54/2017/QH14 có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan, như: Nguyên nhân do các cơ chế, chính sách thí điểm cơ bản là những nội dung mới, có tác động lớn, lâu dài, khi triển khai cụ thể cần nghiên cứu kỹ trước khi xem xét, quyết định. 

Ngoài ra, trong 5 năm thực hiện Nghị quyết số 54/2017/QH14 thì TPHCM dành năm đầu tiên xây dựng kế hoạch và công tác chuẩn bị triển khai, đồng thời có 2 năm Thành phố chịu tác động nghiêm trọng bởi dịch COVID-19, nên thực tế không có nhiều thời gian để phát huy toàn diện các cơ chế, chính sách của Nghị quyết.

Cơ chế đặc thù phải có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với thực tiễn

Vì vậy, việc ban hành một Nghị quyết mới về cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM thay thế Nghị quyết số 54/2017/QH14 nhằm thể chế hóa các quan điểm, mục tiêu, định hướng phát triển đã nêu trong nghị quyết 24-NQ/TW, Nghị quyết 31-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết 81/2023/QH15 của Quốc hội đề ra là cần thiết.     

Do đó, mục tiêu xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội nhằm tạo cơ sở pháp lý hữu hiệu để phát huy tiềm năng, lợi thế, tạo đột phá, giải quyết các điểm nghẽn, nút thắt về phát triển kinh tế-xã hội của TPHCM, góp phần xây dựng và phát triển Thành phố đến năm 2030 tầm nhìn đến năm 2045 như mục tiêu đã đặt ra tại Nghị quyết số 24-NQ/TW, Nghị quyết số 31-NQ/TW của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 81/2023/QH15 của Quốc hội.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, quan điểm xây dựng lần này phải quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù để phát triển Thành phố thuộc thẩm quyền của Quốc hội, khác với các quy định của luật hiện hành hoặc chưa có luật điều chỉnh. Việc xây dựng cơ chế, chính sách không phải chỉ riêng cho TPHCM mà còn tạo điều kiện cho Thành phố phát huy vai trò là đầu tàu, dẫn dắt phát triển kinh tế của cả nước.

Đồng thời, cho phép tiếp tục áp dụng các cơ chế, chính sách thực hiện đạt kết quả tại Nghị quyết số 54/2017/QH14; bổ sung các cơ chế chính sách phù hợp đang được thí điểm tại một số địa phương và một số cơ chế chính sách có trong dự thảo Luật Đất đai sửa đổi, Luật Nhà ở sửa đổi dự kiến trình Quốc hội thời gian tới. Việc ban hành các chính sách mới phải bảo đảm sự ổn định và tạo động lực cho phát triển kinh tế-xã hội của Thành phố.

"Quy định cơ chế, chính sách đặc thù cho TPHCM phải có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với bối cảnh thực tiễn phát triển của Thành phố và phù hợp với khả năng cân đối nguồn lực của Nhà nước, trên cơ sở huy động đa dạng các nguồn lực xã hội để tập trung phát triển nhanh kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội, từng bước giải quyết các thách thức, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới", Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Đặc biệt, tăng cường phân cấp, ủy quyền cho TPHCM và gắn chính quyền với quận, huyện, thành phố trực thuộc nhằm tạo sự chủ động, sáng tạo, tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của Thành phố. Thực hiện phân cấp, ủy quyền tối đa cho TPHCM theo hướng tạo điều kiện thuận lợi nhất cho Thành phố phát triển theo nguyên tắc phân cấp, ủy quyền theo hướng phân cấp 1 cấp, đồng thời bảo đảm nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của Quốc hội, Chính phủ, HĐND các cấp của TPHCM và có cơ chế kiểm soát quyền lực, thực hiện công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Không dùng những quy định mang tính phổ quát để giải quyết những trường hợp cá biệt

Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội do Phó Chủ nhiệm Vũ  Thị Lưu Mai cho biết: Thường trực Ủy ban Tài chính, Ngân sách tán thành về sự cần thiết ban hành Nghị quyết của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM.

Qua tổng kết Nghị quyết số 54/2014/QH14 cho thấy, nhiều kết quả tích cực được mang lại thông qua thực hiện những chính sách đặc thù. Tuy nhiên, các chính sách hiện hành cơ bản chỉ tương tự như các địa phương có cơ chế đặc thù; phạm vi, quy mô, tính chất của các chính sách còn chừng mực, chưa tạo sức nặng đột phá.

Trong khi đó, TPHCM là đô thị đặc biệt quan trọng, với vị thế đầu tầu, trung tâm kinh tế, thương mại, tài chính lớn nhất cả nước, có số người lao động lớn nhất toàn quốc, điều tiết số thu về ngân sách Trung ương cao nhất, hiện đang đóng góp khoảng 27%. Vì vậy, việc có chính sách vượt trội tạo bước đột phá theo đúng tinh thần Nghị quyết 31 của Bộ Chính trị là cần thiết, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng không chỉ đối với TPHCM mà cả vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả đất nước.

Về quan điểm, nguyên tắc ban hành Nghị quyết, Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Tài chính, Ngân sách kiến nghị, các quy định cần mang tính thiết thực, góp phần tháo gỡ kịp thời những vướng mắc về thể chế, chính sách, pháp luật đã và đang cản trở tiến trình phát triển; cần khơi thông nguồn lực, giải quyết các điểm nghẽn, phát huy tiềm năng, khắc phục sức ỳ trong thực hiện các định hướng phát triển thời gian qua, song tuyệt đối không lợi dụng việc xây dựng pháp luật để hợp thức hóa những sai phạm; không dùng những quy định mang tính phổ quát để giải quyết những trường hợp cá biệt.

Chính sách mới cần "mang tính đột phá" mạnh mẽ, "vượt trội về chính sách" theo đúng tinh thần Nghị quyết số 24-NQ/TW, Nghị quyết 31 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 81/2023/QH15 của Quốc hội; song cũng cần khả thi, phù hợp thực tiễn; có trọng tâm, tránh dàn trải. Cơ chế đột phá cần đi đôi với năng lực thực hiện, khả năng quản lý, điều hành, kiểm soát; bảo đảm tính minh bạch, tránh lợi dụng chính sách gây thất thoát, lãng phí.

Phải thực sự mang tính lan tỏa, tác động sâu rộng không chỉ đối với TPHCM mà cần mang lại hiệu ứng tích cực đối với vùng miền và cả đất nước, giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến ngân sách Nhà nước và vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương trong trung và dài hạn, nhất là khi TPHCM đang giữ vai trò quan trọng trong thu ngân sách Nhà nước.

Đi đôi với việc tăng cường phân cấp, phân quyền, cần đề cao trách nhiệm cũng cần có cơ chế bảo vệ, khuyến khích người nhiệt huyết, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì mục tiêu chung. Hiện nay Bộ Nội vụ được giao xây dựng Đề án triển khai thực hiện Kết luận số 14-KL/TW của Bộ Chính trị về khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung, chọn TPHCM làm thí điểm.

Có đầy đủ cơ sở chính trị, căn cứ pháp lý, điều kiện thực tiễn áp dụng cho TPHCM

Thảo luận tại phiên họp, các đại biểu thống nhất cao việc phân cấp, phân quyền và có cơ chế đột phá, đủ mạnh cho TPHCM bứt phá, xứng đáng với vị thế là đầu tàu kinh tế của cả nước.

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cơ bản thống nhất và ủng hộ Tờ trình của Chính phủ, đánh giá cao công tác chuẩn bị của Chính phủ và TPHCM với việc tổ chức nhiều hội thảo, hội nghị, lấy ý kiến chuyên gia, các nhà khoa học; nêu rõ, cơ sở chính trị, căn cứ pháp lý hoàn toàn thỏa đáng khi Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 31-NQ/TW và Nghị quyết 76/2022/QH15 của Quốc hội cũng đã yêu cầu Chính phủ sớm trình Quốc hội xem xét, ban hành nghị quyết thay thế Nghị quyết 54/2017/QH14 trong thời hạn sớm nhất.

Về các chính sách cụ thể, Chủ tịch Quốc hội cho biết, đối với chính sách kế thừa từ Nghị quyết số 54/2017/QH14 cơ bản đã có đầy đủ cơ sở chính trị, căn cứ pháp lý và cả điều kiện thực tiễn áp dụng cho cả TPHCM. 

Đối với những chính sách mới, chưa có trong Nghị quyết số 54/2017/QH14, Quốc hội đã cho phép áp dụng ở một số địa phương cơ bản nhận được sự thống nhất cao. Ngoài ra, còn khoảng 6 chính sách dự kiến sẽ quy định trong các luật sửa đổi tới đây thì đề xuất cho TPHCM áp dụng trước. 

Chủ tịch Quốc hội nêu rõ, quá trình TPHCM tổ chức thực hiện cũng là cơ sở thực tiễn để khi Chính phủ xây dựng các văn bản hướng dẫn thi hành có mô hình, có mẫu để đánh giá, tạo thuận lợi trong quá trình tổ chức thực hiện; đề nghị, tiếp tục rà soát kỹ lưỡng nhằm bảo đảm tính tương thích.

Phát biểu kết luận nội dung này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho biết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cơ bản tán thành với sự cần thiết ban hành dự thảo Nghị quyết; cho rằng, cần tiếp tục rà soát để bảo đảm các chính sách không trái với Hiến pháp, tương thích với các điều ước quốc tế, để phát triển kinh tế gắn liền với giữ vững quốc phòng, an ninh.

Theo đó, Dự thảo Nghị quyết bao gồm 12 điều, quy định thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM về quản lý đầu tư; tài chính, ngân sách Nhà nước; quản lý đô thị và tài nguyên môi trường; ngành, nghề ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược vào Thành phố; quản lý khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo; tổ chức bộ máy của chính quyền TPHCM và TP. Thủ Đức.

Dự thảo Nghị quyết thí điểm 7 nhóm cơ chế, chính sách đặc thù về: Quản lý đầu tư; tài chính ngân sách; quản lý đô thị và tài nguyên môi trường; thu hút nhà đầu tư chiến lược; quản lý khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo; tổ chức bộ máy của TPHCM; tổ chức bộ máy TP. Thủ Đức... thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội.

Lê Sơn