Cụm Khí - Điện - Đạm Cà Mau: Hình mẫu công nghiệp trên vùng trũng lầy ven rừng U Minh

Từ giấc mơ đường ống khí xuyên biển

Hành trình của Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau bắt đầu từ năm 1997, khi những dòng khí đầu tiên tại mỏ PM3-CAA được phát hiện, mở ra kỳ vọng đưa khí về vùng đất cuối trời Tổ quốc vốn thiếu điện, người dân còn phải dùng "đèn dầu" với chi phí cao. Năm 2001, dự án được triển khai tại xã Khánh An (huyện U Minh cũ).

Theo lời kể của ông Phạm Thạnh Trị, nguyên Chủ tịch HĐND tỉnh Cà Mau, được điều động về Tổng công ty Dầu khí Việt Nam đảm nhận vai trò Phó Trưởng Ban Quản lý dự án, khi ấy Ban chỉ có vài người, mượn tạm một căn nhà làm trụ sở, đi khảo sát bằng xe máy và bắt đầu từ những việc gian nan nhất: Đền bù, giải tỏa, san lấp. Nhờ am hiểu địa bàn và làm dân vận "thấu tình đạt lý", chỉ trong 3 tháng, 234 hộ dân đã được vận động đồng thuận. Bảy tháng sau, gần 300 ha mặt bằng sạch được bàn giao - một kỷ lục cho dự án trọng điểm quốc gia trên vùng đất khó.

Cùng năm 2001, công trình đường ống PM3 - Cà Mau dài hơn 325 km, trong đó có 298 km xuyên biển, chính thức khởi công. Năm 2007, dòng khí đầu tiên chạm bờ, tạo nền tảng cho bước phát triển mới: Biến khí thành điện và phân bón.

Trên vùng trũng lầy ven rừng U Minh, tổ hợp nhà máy điện và đạm nhanh chóng hình thành. Hai nhà máy điện Cà Mau 1 và 2 (mỗi nhà máy 750 MW) vận hành giai đoạn 2007-2008, góp phần xóa thiếu điện cho miền Tây. Năm 2012, Nhà máy Đạm Cà Mau đi vào hoạt động, trở thành nguồn cung urê quan trọng của cả nước. 

Từ năm 2007 đến nay, Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau đã đóng vai trò trung tâm trong chuỗi giá trị năng lượng và là một trong những cụm công nghiệp có hiệu quả cao nhất của Petrovietnam.

Về năng lượng, hai nhà máy điện Cà Mau 1 và 2 đã sản xuất tổng cộng hơn 100 tỷ kWh điện, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng công suất điện khí của cả nước. Không chỉ cung cấp điện ổn định cho khu vực Tây Nam Bộ, cụm điện còn là nguồn điều tiết quan trọng trong vận hành hệ thống điện quốc gia, nhất là trong các giai đoạn thiếu hụt thủy điện.

Về phân bón, Nhà máy Đạm Cà Mau duy trì sản lượng ổn định, thậm chí vượt công suất thiết kế trong nhiều năm. Tính đến năm 2024, nhà máy đã cung ứng hơn 10 triệu tấn urê ra thị trường. Trong bối cảnh biến động giá phân bón toàn cầu, Đạm Cà Mau là lực lượng cân bằng thị trường nội địa, góp phần ổn định sản xuất nông nghiệp, ngành xương sống của nền kinh tế.

Về tài chính, các đơn vị thành viên như PV GAS Cà Mau, PV Power Cà Mau, PVCFC không chỉ đạt kết quả kinh doanh tích cực mà còn đóng góp lớn vào ngân sách địa phương và trung ương. Cụ thể, Phân bón Cà Mau trung bình đóng góp khoảng 4.000 – 6.000 tỷ đồng/năm vào ngân sách. Riêng năm 2023, tổ hợp này đóng góp hơn 15.000 tỷ đồng, tương đương gần 10% tổng thu ngân sách của tỉnh Cà Mau.

Một lần đến thăm Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm vào cuối năm 2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nói rằng sự phát triển của Cụm có ý nghĩa quan trọng đối với tỉnh Cà Mau và có nhiều tiềm năng khác biệt, cơ hội nổi trội và lợi thế cạnh tranh. Thủ tướng yêu cầu tỉnh thời gian tới cần tập trung phát triển năng lượng tái tạo, hỗ trợ chủ đầu tư mở rộng Cụm công nghiệp Cụm Khí - Điện - Đạm nhanh, kịp thời, quy mô lớn hơn.

'Cuộc đổi đời' trên vùng đất khó

Gắn bó với vùng đất Cà Mau hơn nửa thế kỷ, ông Lâm Anh Lữ, nguyên Thị đội phó thị xã Cà Mau, vẫn không giấu được xúc động khi nhớ về những năm tháng gian khó. Ông kể, nơi này từng chỉ là vùng sình lầy hoang vu, dân cư thưa thớt, đường đi cách trở. Điện lưới thì chập chờn, nhất là ở vùng nông thôn.

Bước ngoặt đến khi Tổng Công ty Dầu khí Việt Nam (nay là Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng Quốc gia Việt Nam, Petrovietnam) quyết định đầu tư Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau. Cùng với dự án, người dân được đền bù, bố trí tái định cư. Các ngành nghê dịch vụ buôn bán … cũng theo đó phát triển, tạo sinh kế ổn định cho hàng trăm hộ dân. Giao thông đường bộ ngày càng thuận tiện, nhất là điện, đường, trường, trạm đã vào tận rừng U Minh.

"Tôi đã chứng kiến mảnh đất này đi từ hoang sơ đến hôm nay và mỗi đổi thay đều là một niềm tự hào", ông Lữ xúc động nói.

Ông Phạm Văn Hiếu, Phó Chủ tịch UBND xã Khánh An nhận định, với vai trò là tổ hợp công nghiệp trọng điểm của tỉnh, Cụm Công nghiệp Khí - Điện - Đạm đã có nhiều đóng góp thiết thực đối với sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương như tạo việc làm trực tiếp và gián tiếp cho người dân xã Khánh An trong các lĩnh vực vận tải, dịch vụ, cung ứng vật tư, kỹ thuật và lao động phổ thông; Góp phần thúc đẩy hoạt động thương mại - dịch vụ, gia tăng giá trị sản xuất và cải thiện đời sống dân cư xung quanh khu vực.

Cùng với đó, hỗ trợ địa phương trong nâng cấp hạ tầng, duy trì cảnh quan, bảo vệ môi trường, góp phần xây dựng nông thôn mới trên địa bàn.

"Những đóng góp này không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn có tác động lâu dài đến sự phát triển xã hội của Khánh An", ông Hiếu nói.

Ngoài ra, lãnh đạo xã Khánh An đánh giá rất cao vai trò của Cụm Công nghiệp Khí - Điện - Đạm trong công tác an sinh xã hội. Hằng năm, Cụm dành trên 4 tỷ đồng để hỗ trợ nhiều chương trình nhân văn, thiết thực, đúng đối tượng.

Lãnh đạo địa phương cũng bày tỏ mong muốn Cụm Công nghiệp Khí – Điện – Đạm tiếp tục phát huy vai trò doanh nghiệp đồng hành cùng cộng đồng, duy trì tốt công tác phối hợp hiện nay và mở rộng hơn nữa các hoạt động vì sự phát triển chung của xã Khánh An.

Chuyển dịch năng lượng 'xanh'

Trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng và mục tiêu trung hòa carbon đến năm 2050, Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau không đứng ngoài cuộc. Các nhà máy điện đã và đang triển khai hàng loạt giải pháp tối ưu vận hành turbine, giảm tiêu hao khí, tận dụng khí dư để phát điện phụ tải, từng bước tiếp cận công nghệ điện khí LNG khi nguồn PM3 có dấu hiệu suy giảm.

Đặc biệt, Nhà máy Đạm Cà Mau đang chuyển mình mạnh mẽ với mục tiêu trở thành nhà sản xuất phân bón "xanh" khi nghiên cứu, đưa ra sản phẩm urê có bổ sung vi sinh, giảm phát thải N2O, một loại khí nhà kính mạnh. Đồng thời, nhà máy cũng xây dựng hệ thống xử lý nước thải và khí thải tiên tiến, đạt chuẩn châu Âu, hướng tới mô hình "nhà máy xanh - cộng đồng bền vững".

Không dừng lại ở sản xuất, Cụm công nghiệp còn là cái nôi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành công nghiệp năng lượng phía Nam. Nhiều kỹ sư, trưởng ca, kỹ thuật viên trưởng thành từ Cà Mau đã được điều động, luân chuyển để mở rộng "bản đồ công nghiệp" của Petrovietnam từ Nam ra Bắc.

Giữa lúc cả nước đang bước vào giai đoạn mới của Quy hoạch điện VIII, phát triển năng lượng tái tạo, điện khí LNG và chuyển dịch sang nền kinh tế xanh, mô hình tích hợp của Cụm công nghiệp Khí - Điện - Đạm Cà Mau đang được nhìn nhận lại như một hình mẫu. Không chỉ là một cụm công nghiệp, đó là hệ sinh thái có khả năng thích ứng, tích hợp và tối ưu hóa chuỗi giá trị, điều mà ngành năng lượng Việt Nam đang rất cần.

Anh Thơ