Đánh giá tác động xuyên biên giới của thủy điện Pak Lay (Lào)

Tác động xuyên biên giới của các công trình thủy điện thu hút sự quan tâm chung của các nước lưu vực sông Mekong

Ngày 6/9, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, các hoạt động tham vấn của Việt Nam trong thời gian tới về Dự án thuỷ điện Pak Lay do Bộ Tài nguyên và Môi trường, Uỷ ban sông Mekong Việt Nam chủ trì sẽ được thực hiện từ tháng 8/2018 đến tháng 2/2019 bao gồm: đánh giá tác động sơ bộ của Dự án thủy điện Pak Lay, đặc biệt là các tác động xuyên biên giới có thể ảnh hưởng đến Việt Nam trên cơ sở tài liệu kỹ thuật về Dự án Pak Lay do Lào nộp và Báo cáo kỹ thuật do Ban Thư ký Uỷ hội và các chuyên gia quốc tế chuẩn bị. Tổ chức các hội thảo tham vấn quốc gia; chuẩn bị ý kiến của Việt Nam trong tham gia tham vấn vùng và Phiên họp Ủy ban Liên hợp của Ủy hội sông Mekong quốc tế.

Thành phần tham gia vào quá trình tham vấn bao gồm các bộ, ngành, địa phương của đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam; các tổ chức Liên hiệp hội khoa học, các tổ chức phi chính phủ; các nhà khoa học và cộng đồng.

Cũng theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, đối với các công trình thủy điện dòng chính sông Mekong, mối quan tâm của Việt Nam không chỉ tập trung vào tác động tại chỗ của một công trình thủy điện riêng lẻ mà còn cả tác động tổng thể của toàn bộ bậc thang thuỷ điện dòng chính, của phát triển thuỷ điện thượng nguồn sông Mekong và dòng nhánh, kết hợp với ảnh hưởng ngày càng tăng của biến đổi khí hậu tại đồng bằng sông Cửu Long.

Chính phủ Việt Nam thông qua việc ban hành Nghị quyết 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 về Phát triển bền vững đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu, trong đó nhấn mạnh các thách thức đối với đồng bằng sông Cửu Long và yêu cầu phát huy hơn nữa vai trò của Uỷ hội sông Mekong quốc tế, tăng cường quản lý và sử dụng bền vững nguồn nước giữa các nước trong lưu vực sông Mekong vì sự thịnh vượng chung của khu vực. 

Trước đó, ngày 12/6, Ủy ban sông Mekong quốc gia Lào đã gửi thư đến Ban Thư ký Ủy hội sông Mekong quốc tế thông báo về kế hoạch triển khai Dự án thủy điện dòng chính Pak lay.

Căn cứ thông báo và các tài liệu của Lào về Dự án thủy điện Pak Lay, Ủy hội sông Mekong quốc tế đã thống nhất triển khai thực hiện quá trình tham vấn cho Dự án thủy điện Pak Lay từ ngày 8/8/2018 theo quy định của Hiệp định Hợp tác Phát triển Bền vững Lưu vực sông Mekong (năm 1995) và Thủ tục Thông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận (PNPCA) của Ủy hội sông Mekong quốc tế.

Pak Lay là công trình thủy điện thứ tư của Lào trên dòng chính sông Mekong (sau Xaynhabuly, Đon Sahông và Pak Beng) nằm ở tỉnh Xaynhabuly, vùng bắc Lào và cách đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam (biên giới giữa Việt Nam và Campuchia) khoảng 1.615 km.

Lượng điện do công tŕnh thủy điện Pak Lay sản xuất ra dự kiến phần lớn sẽ bán cho Thái Lan (85%) và phần còn lại (15%) Lào sẽ sử dụng.

Ủy hội sông Mekong quốc tế đã thống nhất Kế hoạch tham vấn vùng cho Dự án thủy điện dòng chính Pak Lay bao gồm các hoạt động chính: Hoạt động của Nhóm Công tác vùng; Xây dựng Báo cáo kỹ thuật về đánh giá tác động của công tŕnh thủy điện Pak Lay; Họp tham vấn vùng; Phiên họp đặc biệt của Ủy ban Liên hợp.

Theo quy định, sau giai đoạn tham vấn đầu ít nhất trong 6 tháng, Ủy ban Liên hợp Ủy hội sông Mekong quốc tế sẽ nhóm họp để xem xét kết quả các vùng tham vấn quốc gia và vùng dự kiến chính thức của các quốc gia thành viên nhằm đánh giá kết quả tham vấn và tiến tới thống nhất một Tuyên bố chung của Ủy hội về các kế hoạch thực hiện tiếp theo cho thời gian tới.

Đối với các dự án thuỷ điện đã được tham vấn trước đây, các chủ đầu tư thường chỉ tập trung vào thiết kế công trình mà ít chú ý đến đánh giá tác động (đặc biệt là các tác động xuyên biên giới), quan trắc theo dõi, nghiên cứu đánh giá, tham vấn cộng đồng… Tuy nhiên, từ tham vấn Dự án thủy điện Pak Beng, các quốc gia thành viên đã thống nhất giao Ban Thư ký Uỷ hội giúp Chính phủ Lào trong các hoạt động nói trên và tiếp tục như vậy đối với Dự án thủy điện Pak Lay.

Quá trình tham vấn cho Dự án thuỷ điện Pak Lay có vai trò rất quan trọng, diễn ra trong bối cảnh xảy ra sự cố vỡ đập XePian XeNamnoy của Lào, gây nhiều tổn thất đối với con người và tài sản. Do vậy, các quốc gia trong Uỷ hội cũng đã bày tỏ quan ngại về tiêu chuẩn thiết kế và quá tŕnh kiểm soát an toàn đập mà Lào áp dụng.

Thu Cúc