Đề án chuyên canh lúa chất lượng cao mở ra tư duy mới cho nông dân

Hiệu quả ban đầu của Đề án

Trong văn bản gửi lãnh đạo Chính phủ mới đây về việc hoàn thiện báo cáo tiến độ thực hiện Đề án, Bộ NN&PTNT cho biết, vụ Đông Xuân 2024 - 2025 sẽ tổng kết để công nhận hệ số phát thải từ sản xuất lúa.

Để có cơ sở áp dụng rộng rãi các quy trình kỹ thuật canh tác lúa phát thải thấp cho toàn bộ diện tích của đề án, Bộ NN&PTNT đã tổ chức triển khai 7 mô hình thí điểm trên địa bàn 5 tỉnh gồm: Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, Trà Vinh và Sóc Trăng. Các mô hình thí điểm sẽ thực hiện trong 3 vụ, đến vụ Đông Xuân 2024 - 2025 sẽ tổng kết để Bộ NN&PTNT công nhận hệ số phát thải từ sản xuất lúa.

Ngoài diện tích Bộ NN&PTNT chọn xây dựng mô hình thí điểm, UBND 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đã chỉ đạo ngành nông nghiệp xây dựng Kế hoạch triển khai mở rộng diện tích sau khi các mô hình điểm đạt kết quả cụ thể.

Mô hình thí điểm canh tác lúa thuộc đề án tại thành phố Cần Thơ vụ Hè Thu 2024 đã cho thu hoạch. Kết quả sơ bộ cho thấy, tổng chi phí đầu vào giảm khoảng 10 - 15% so với mô hình đối chứng; phân bón giảm 30% lượng bón đạm; giảm 2 - 3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật; giảm lượng nước tưới khoảng 30 - 40%.

Năng suất lúa tăng 10,5% so với mô hình đối chứng. Lợi nhuận mô hình điểm cao hơn từ 1,3 - 6,2 triệu đồng/ha, tương ứng từ 6,6 - 31,5%.

Về giảm phát thải khí nhà kính, giảm từ 2 - 12 tấn CO2/ha so với mô hình đối chứng. Đặc biệt nhiều doanh nghiệp đã cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm lúa gạo được sản xuất tại các mô hình thí điểm.

Thực hiện đề án, Bộ NN&PTNT đã ban hành Kế hoạch nâng cao năng lực cho các đối tác, hợp tác xã nông nghiệp phát triển liên kết chuỗi giá trị thực hiện đề án. Theo kế hoạch, trong 2 giai đoạn (2024 - 2025 và 2026 - 2030), trên 1 triệu người sẽ được tập huấn, nâng cao năng lực.

Tại vùng chuyên canh, Bộ NN&PTNT đã rà soát hiện trạng cơ sở hạ tầng vùng sản xuất lúa tham gia đề án; tổng hợp nhu cầu đề xuất của các tỉnh và tìm kiếm nguồn lực để triển khai nhiệm vụ đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng tại vùng chuyên canh; xây dựng xong đề xuất dự án nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới.

Nhằm huy động các nguồn lực trong nước và quốc tế thực hiện đề án, Bộ NN&PTNT đã tích cực làm việc với Ngân hàng Thế giới để huy động nguồn lực. Đến nay, Ngân hàng Thế giới (WB) đã cơ bản thống nhất hỗ trợ thực hiện đề án với 3 nguồn lực cơ bản. Đó là: Viện trợ không hoàn lại của Hàn Quốc ủy thác qua Ngân hàng Thế giới; nguồn từ Quỹ chuyển đổi tài sản carbon (TCAF); nguồn vốn vay thực hiện dự án "Hỗ trợ hạ tầng và kỹ thuật cho lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long".

Bên cạnh đó, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cũng đã bày tỏ quan tâm, đang chuẩn bị tư vấn sẵn sàng tổ chức khảo sát và cung cấp khoản vay cho việc thực hiện đề án. Nhiều tổ chức quốc tế khác đang chuẩn bị các khoản vốn viện trợ không hoàn lại hỗ trợ kỹ thuật để triển khai đề án, như các tổ chức quốc tế từ Australia, Canada, Mỹ, Đức, FAO…

Đề án được các tổ chức quốc tế đánh giá cao

Bộ NN&PTNT đã phối hợp với các bộ, ngành cùng các tỉnh và chuyên gia của Ngân hàng Thế giới, Viện lúa gạo Quốc tế (IRRI) xây dựng hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) phù hợp với các quy chuẩn quốc tế. Để có cơ sở mở rộng ra toàn bộ diện tích của đề án từ năm 2025, Bộ NN&PTNT đang áp dụng thí điểm hệ thống này cho các mô hình điểm của đề án.

Dự kiến, sau khi có kết quả giảm phát thải từ các mô hình thí điểm tại 5 tỉnh (sau vụ Đông Xuân năm 2024-2025), hệ thống MRV sẽ được áp dụng cho toàn bộ diện tích của đề án làm cơ sở xác định hệ số phát thải và kết quả giảm phát thải. Trên cơ sở đó, Bộ NN&PTNT sẽ trình xin Chính phủ cơ chế thí điểm chi trả tín chỉ carbon dựa trên kết quả giảm phát thải cho vùng chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp và tiếp đó là cơ chế thí điểm trao đổi tín chỉ carbon trên thị trường đối với ngành hàng lúa gạo.

Mới đây, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Trần Thanh Nam đã họp với Đoàn công tác của Ngân hàng Thế giới (WB) về các bước chuẩn bị ký Thỏa thuận chi trả giảm phát thải (ERPA) với Quỹ Tài chính carbon chuyển đổi (TCAF) hỗ trợ thực hiện Đề án. Với hiệu quả bước đầu tại mô hình thí điểm ở một số địa phương cho thấy, chi phí về giống, vật tư nông nghiệp đầu vào đều giảm 30%; giá lúa và thu nhập của nông dân đều tăng lên, sản lượng lúa đều được các doanh nghiệp bao tiêu.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết, nhiều khu vực, người dân đã tự nguyện tham gia vào chương trình sau khi thấy được hiệu quả của đề án. Với vụ sản xuất thí điểm vừa qua, giá lúa, thu nhập của người dân tăng đều. Nhiều doanh nghiệp đã tới đăng ký thu mua lúa được sản xuất giảm phát thải. Trong vụ Đông Xuân và Hè Thu sắp tới, Bộ NN&PTNT sẽ đưa ra được hệ số giảm phát thải carbon trong sản xuất lúa.

Ông Li Guo, chuyên gia cao cấp Ngân hàng Thế giới, đại diện Đoàn công tác cho biết, Quỹ Tài chính carbon chuyển đổi (TCAF) phê duyệt tổng kinh phí là 33,3 triệu USD (số tiền này có thể tăng lên đến 40 triệu USD), sẽ được chi trả dựa trên kết quả và theo 2 giai đoạn. Cam kết tài trợ khoản kinh phí này của Quỹ TCAF sẽ có hiệu lực trong 12 tháng và Ngân hàng Thế giới dự kiến sẽ phê duyệt tài trợ bằng việc ký Thoả thuận chi trả giảm phát thải (ERPA).

Ngoài ra, Quỹ TCAF sẽ cung cấp hỗ trợ kỹ thuật trị giá 2 triệu USD (do Ngân hàng Thế giới trực tiếp quản lý) để thực hiện các hoạt động tăng cường năng lực giúp thực hiện Điều 6 Thỏa thuận Paris và các đề nghị khác.

Ông Li Guo cũng cho biết, chương trình hợp tác giữa Ngân hàng Thế giới với Bộ NN&PTNT trong triển khai đề án không chỉ hỗ trợ Việt Nam về mặt tài chính mà còn hỗ trợ cả về mặt kỹ thuật. Đề án khi thành công sẽ trở thành nơi trình diễn cho toàn cầu về phương thức canh tác mới này.

Hai bên cũng bàn về việc tổ chức hội thảo để trao đổi tăng cường nhận thức của các bộ, ngành liên quan về kinh nghiệm tiếp cận thị trường carbon, ký kết thỏa thuận chi trả giảm phát thải (ERPA), thỏa thuận chuyển nhượng kết quả giảm phát thải (MOPA)/chuyển nhượng quốc tế kết quả giảm phát thải (ITMO); quy trình thủ tục trong nước về việc phê duyệt triển khai ký Thỏa thuận chi trả giảm phát thải (ERPA).

Đỗ Hương