"Đệ nhất danh trà" Thái Nguyên trước thời cơ trở thành ngành hàng tỷ USD

Dư địa phát triển ngành chè Thái Nguyên

Thái Nguyên hiện có hơn 23.500 ha chè, sản lượng chè búp tươi đạt gần 300.000 tấn/năm, tương đương 55.000 tấn chè khô, mang lại giá trị gần 15.000 tỷ đồng vào năm 2025. 

Các huyện như Đại Từ, Đồng Hỷ, Phổ Yên và Phú Lương là những khu vực trồng chè trọng điểm. Đặc biệt, xã Đại Phúc (Đại Từ) với hơn 1.260 ha chè, đặt mục tiêu đạt sản lượng 31.000 tấn chè búp tươi, giá trị hơn 1.200 tỷ đồng/năm vào năm 2030.

Chè Thái Nguyên nổi bật với các sản phẩm chất lượng cao, từ chè Shan tuyết cổ thụ đến chè Tân Cương, được bảo hộ thương hiệu tại 6 quốc gia và vùng lãnh thổ (Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Nga, Hàn Quốc, Đài Loan). Toàn tỉnh có 207 sản phẩm chè đạt chứng nhận OCOP, trong đó có 10 sản phẩm 5 sao. Xuất khẩu chè đạt hơn 5.000 tấn/năm, chủ yếu sang Trung Đông, Bắc Mỹ, Đông Âu và châu Á, với giá từ 1.500-2.000 USD/tấn.

Tuy nhiên, ngành chè Thái Nguyên vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Sản xuất nông hộ chiếm tỷ trọng lớn, quy mô hợp tác xã và doanh nghiệp còn nhỏ, liên kết chuỗi giá trị chưa chặt chẽ. Công nghệ chế biến và ứng dụng khoa học kỹ thuật còn hạn chế, dẫn đến giá trị gia tăng thấp. Chè Việt Nam, bao gồm chè Thái Nguyên, thường bị bán dưới thương hiệu nước ngoài, khiến giá trị xuất khẩu chưa tương xứng với tiềm năng

Ngành chè Thái Nguyên đứng trước nhiều cơ hội lớn. Thị trường chè toàn cầu được dự báo đạt 37,5 tỷ USD vào năm 2025, với nhu cầu tăng cao đối với chè hữu cơ, chè cao cấp và sản phẩm tốt cho sức khỏe. Các hiệp định thương mại tự do như CPTPP và EVFTA mở ra cơ hội tiếp cận thị trường EU, Mỹ, Nhật Bản với thuế suất ưu đãi. Lợi thế sinh thái của Thái Nguyên, với địa hình trung du, đất giàu khoáng sản sắt và mangan, khí hậu mát mẻ (20-23°C), độ ẩm cao và ít bão, tạo điều kiện lý tưởng cho cây chè phát triển, mang lại hương vị đặc trưng "tiền chát, hậu ngọt".

Chuyển đổi số cũng là động lực quan trọng. Các mô hình như truy xuất nguồn gốc bằng công nghệ Blockchain, xúc tiến thương mại qua sàn thương mại điện tử và quảng bá thương hiệu số đang được đẩy mạnh. Ngoài ra, việc phát triển du lịch sinh thái gắn với vùng chè, như mô hình "trà mây" ở Hà Giang hay các tour trải nghiệm tại Tân Cương, mở ra cơ hội gia tăng giá trị kinh tế và văn hóa.

Tỉnh Thái Nguyên xây dựng chính sách đột phá cho ngành chè

Tại Thái Nguyên, Hợp tác xã chè Kim Thoa (xã Đại Phúc) là một ví dụ điển hình cho sự phát triển bền vững. Thành lập năm 2022 với vốn điều lệ 600 triệu đồng, hợp tác xã quản lý 5 ha chè VietGAP, sản lượng 88 tấn chè búp tươi/năm, chế biến 6 tấn chè khô, đạt doanh thu 1 tỷ đồng. Sản phẩm chè Kim Thoa đạt chứng nhận OCOP 4 sao, với quy trình sản xuất sạch, quản lý chặt chẽ từ khâu trồng trọt đến chế biến, đáp ứng nhu cầu thị trường về chè an toàn, chất lượng cao.

Không chỉ Hợp tác xã chè Kim Thoa đi theo hướng sản xuất này, để đạt mục tiêu ngành chè tỷ USD, Thái Nguyên đang tập trung chuyển đổi giống và canh tác bền vững, điển hình như thay thế giống chè cũ bằng giống mới như LDP1, TRI 777, mở rộng diện tích chè hữu cơ (hiện mới đạt 80 ha) và VietGAP (gần 18.000 ha). Cùng với đó đẩy mạnh chế biến sâu như đầu tư công nghệ chế biến matcha, hồng trà, cao trà, tinh dầu chè để đa dạng hóa sản phẩm và nâng giá trị gia tăng.

Tỉnh cũng thúc đẩy hợp tác giữa nông hộ, hợp tác xã và doanh nghiệp, đảm bảo vùng nguyên liệu ổn định và chất lượng đồng đều. Ứng dụng chuyển đổi số bằng cách mở rộng mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc bằng Blockchain, và xúc tiến thương mại qua các sàn thương mại điện tử.

Thái Nguyên cũng chú trọng phát triển du lịch chè như xây dựng các điểm du lịch sinh thái, homestay, và trải nghiệm văn hóa chè tại Tân Cương, Đại Phúc, Phú Đình.

Ngày 30/7/2025, Hội đồng Nhân dân tỉnh Thái Nguyên đã thông qua Nghị quyết số 08/2025/NQ-HĐND, quy định 11 chính sách hỗ trợ phát triển ngành chè, với ngân sách dự kiến 523 tỷ đồng giai đoạn 2025-2030. Các chính sách nổi bật bao gồm:

Tỉnh hỗ trợ 100% kinh phí mua giống chè và 70% kinh phí mua phân bón hữu cơ cho năm đầu tiên.

Hỗ trợ 100% chi phí chứng nhận VietGAP lần đầu (tối đa 6 triệu đồng/ha) và chứng nhận hữu cơ (tối đa 60 triệu đồng/ha). Hỗ trợ 70% chi phí phân bón hữu cơ, thuốc trừ sâu sinh học trong 3 năm chuyển đổi.

Hỗ trợ 50% chi phí mua máy móc chế biến chè (tối đa 500 triệu đồng/máy, 2 tỷ đồng/cơ sở) và 70% chi phí hệ thống tưới tiết kiệm (tối đa 300 triệu đồng/cơ sở).

Tỉnh sẽ hỗ trợ 30-60 triệu đồng/sản phẩm OCOP từ 3-5 sao, 100% chi phí tem truy xuất nguồn gốc, bao bì (tối đa 200 triệu đồng/cơ sở) và 50% chi phí tham gia hội chợ trong và ngoài nước.

Phát triển du lịch sinh thái sẽ được hỗ trợ 100% chi phí lập dự án du lịch (tối đa 200 triệu đồng/điểm) và 70% chi phí xây dựng hạ tầng, cơ sở lưu trú, nhà hàng ẩm thực truyền thống (tối đa 10 tỷ đồng/điểm).

Với lợi thế sinh thái, thương hiệu lâu đời và các chính sách hỗ trợ quyết liệt, ngành chè Thái Nguyên đang đứng trước cơ hội lớn để vươn tầm quốc tế. Việc kết hợp sản xuất bền vững, chuyển đổi số, chế biến sâu và phát triển du lịch sẽ giúp Thái Nguyên biến "đệ nhất danh trà" thành ngành hàng tỷ USD, mang lại lợi ích kinh tế bền vững và khẳng định vị thế trên bản đồ chè thế giới.

Đỗ Hương