Đề xuất phương án bảo đảm quyền lợi cho chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH

Đây là đề xuất của BHXH Việt Nam gửi các cơ quan liên quan lấy ý kiến về phương án giải quyết vướng mắc trong thực hiện BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh.

Theo BHXH Việt Nam, trong quá trình thu BHXH bắt buộc, một số chủ hộ kinh doanh đủ điều kiện hưởng BHXH và đã được giải quyết hưởng các chế độ BHXH, bao gồm cả chế độ hưu trí, tử tuất, BHXH một lần, ốm đau, thai sản. Tuy nhiên, còn trường hợp chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc nhưng chưa được tính hưởng BHXH nên chưa được giải quyết chế độ BHXH.

Tính đến thời điểm 30/5/2023, cả nước có 3.567 chủ hộ kinh doanh đóng BHXH bắt buộc, trong đó, 1.444 người đang bảo lưu thời gian đóng, 1.423 người đang tiếp tục tham gia theo nhóm đối tượng khác (trong đó có 500 người chuyển tham gia BHXH tự nguyện), 28 người đã hoàn trả tiền đóng, 275 người đã hưởng chế độ hưu trí, tử tuất, 397 người hưởng BHXH một lần.

Trong tổng số 3.567 chủ hộ kinh doanh đóng BHXH bắt buộc, có 598 người đóng BHXH dưới 5 năm, 718 người đóng từ 5 đến dưới 10 năm, 917 người đóng từ 10 năm đến dưới 15 năm và 1.334 người đóng trên 15 năm.

Để giải quyết dứt điểm tình trạng thu BHXH chưa phù hợp quy định của pháp luật đối với chủ hộ kinh doanh, BHXH Việt Nam đề xuất, đối với người là chủ hộ kinh doanh đã đóng BHXH bắt buộc hiện đang bảo lưu thời gian đóng hoặc tiếp tục tham gia theo nhóm đối tượng khác thì được giải quyết hưởng các chế độ BHXH theo quy định của Luật BHXH khi đủ điều kiện hoặc được bảo lưu thời gian đã đóng BHXH theo quy định.

Đặc biệt, không thu hồi tiền hưởng BHXH của người là chủ hộ kinh doanh đã được giải quyết từ năm 2003 đến nay. Đối với các trường hợp đã thoái thu BHXH, nếu chủ hộ kinh doanh có nguyện vọng thì được đóng BHXH lại bằng số tiền đã thoái thu để khôi phục quá trình đóng BHXH bắt buộc.

Theo đánh giá của BHXH Việt Nam, phương án chủ hộ kinh doanh được ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc mở ra cơ hội cho nhiều người đủ điều kiện hưởng lương hưu khi về già, ổn định cuộc sống khi hết tuổi lao động, góp phần đảm bảo mục tiêu an sinh xã hội bền vững, giảm bớt gánh nặng cho ngân sách nhà nước khi không phải chi trả trợ cấp người cao tuổi.

Đồng thời, cũng đảm bảo công bằng giữa người đã được giải quyết và người chưa được giải quyết hưởng BHXH; giải quyết triệt để nguyện vọng của người lao động và đảm bảo ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Kinh phí chi trả chế độ BHXH cho chủ hộ kinh doanh do Quỹ BHXH đảm bảo từ số tiền đóng góp của chủ hộ kinh doanh (không lấy từ ngân sách nhà nước).

Lý giải về việc đề xuất phương án trên, BHXH Việt Nam cho rằng, hiện chủ hộ kinh doanh mong muốn tham gia và đóng BHXH bắt buộc để hưởng các chế độ chính sách BHXH, đặc biệt là chế độ hưu trí, BHYT khi hết tuổi lao động để ổn định cuộc sống. Tự đảm bảo ASXH khi về già cũng là nguyện vọng chính đáng cần được khuyến khích và ghi nhận.

Bên cạnh đó, việc thoái thu BHXH thời gian đã đóng BHXH đối với chủ kinh doanh sẽ rất phức tạp, khó khăn trong thực hiện do không có sự đồng thuận từ phía người lao động là chủ hộ kinh doanh.

Người lao động cũng sẽ thiệt thòi vì đã tham gia BHXH trong thời gian dài, có nhiều trường hợp đến nay đã đủ thời gian đóng 20 năm để được hưởng lương hưu và nhiều trường hợp cũng đã đủ tuổi đời.

Sau khi thoái thu thì những người lao động này không còn cơ hội để tham gia BHXH nữa, đời sống gặp nhiều khó khăn vì không được hưởng chế độ BHXH. Nhiều trường hợp người lao động tiếp tục tham gia theo nhóm đối tượng khác, đến nay đã đủ điều kiện nghỉ hưu, nếu không được tính hưởng hoặc bảo lưu thời gian đã đóng, thì sẽ không đủ điều kiện để hưởng lương hưu khi về già; gây tác động không tốt đến dư luận xã hội.

Thực tế trong quá trình đóng BHXH, nhiều chủ hộ kinh doanh cũng đã được cơ quan BHXH giải quyết hưởng các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất và BHXH một lần. Vì vậy, nếu thực hiện thoái thu BHXH sẽ phải truy thu toàn bộ số tiền đã chi trả chế độ BHXH cho người lao động, trong thực tiễn rất khó thực hiện được.

Trường hợp chỉ thoái thu BHXH cho những người chưa được giải quyết hưởng các chế độ BHXH thì sẽ không công bằng so với đối tượng đã được giải quyết hưởng các chế độ BHXH. Ngoài ra, hiện dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) cũng đã đưa chủ hộ kinh doanh vào đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, dự kiến có hiệu lực từ tháng 1/2025.

Thu Cúc