Đề xuất quy định về liêm chính, đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động nghiên cứu khoa học

Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp là nền tảng bảo đảm chất lượng, uy tín và phát triển bền vững của đối với hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong thời gian qua, tại Việt Nam đã xuất hiện một số hành vi vi phạm như đạo văn, ngụy tạo dữ liệu, giả mạo phản biện... làm suy giảm niềm tin xã hội, ảnh hưởng đến chất lượng nghiên cứu và uy tín học thuật của quốc gia.

Thực tiễn cho thấy nhiều vụ việc vi phạm liêm chính khoa học, đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu đã bị phát hiện tại các cơ sở nghiên cứu, trường đại học, tạp chí khoa học, bao gồm các hành vi như đạo văn, giả mạo kết quả nghiên cứu, ghi sai tên tác giả, can thiệp vào quá trình phản biện. 

Ngoài ra, một số bài báo công bố quốc tế đã bị các tạp chí rút lại do vi phạm đạo đức nghiên cứu, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của tác giả và tổ chức chủ quản. Trước đây chưa có cơ chế thống nhất để xử lý vi phạm, công khai thông tin và giám sát tuân thủ liêm chính khoa học, dẫn đến việc xử lý không đồng bộ và chưa đủ tính răn đe. 

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, việc Việt Nam chưa có cơ sở pháp lý đầy đủ để điều chỉnh vấn đề liêm chính và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học đang là rào cản lớn trong việc xây dựng môi trường nghiên cứu minh bạch, chuyên nghiệp, hội nhập.

Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo lần đầu tiên quy định rõ trách nhiệm tuân thủ liêm chính và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và các hành vi ngụy tạo dữ liệu, đạo văn, che giấu xung đột lợi ích hoặc hành vi làm sai lệch bản chất nghiên cứu là hành vi vi phạm nghiêm trọng liêm chính khoa học. Đây là nội dung mới có ý nghĩa quan trọng nhằm xây dựng môi trường nghiên cứu minh bạch, chuẩn mực, hội nhập quốc tế.

Tuân thủ nguyên tắc liêm chính, đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ 

Nhằm cụ thể hóa Điều 8 Luật Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, dự thảo Nghị định quy định rõ việc tuân thủ các nguyên tắc liêm chính và đạo đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ; quy định các trường hợp vi phạm liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ; trách nhiệm hướng dẫn áp dụng, kiểm tra việc tuân thủ liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp...

Theo dự thảo, cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ phải tuân thủ các nguyên tắc liêm chính: Trung thực trong việc đề xuất, thực hiện, công bố và ứng dụng kết quả nghiên cứu; khách quan và minh bạch trong quá trình thiết kế nghiên cứu, thu thập, phân tích, xử lý và đánh giá kết quả nghiên cứu; tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ và ghi nhận đầy đủ, chính xác sự đóng góp của các cá nhân, tổ chức liên quan; chịu trách nhiệm giải trình đối với kết quả nghiên cứu trước tổ chức chủ trì, cơ quan tài trợ, cộng đồng khoa học và xã hội khi được yêu cầu.

Bên cạnh đó, cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ phải tuân thủ các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp sau: 

Tuân thủ quy định của pháp luật, không gây tổn hại đến xã hội và môi trường hoặc vi phạm các giá trị nhân văn. Tôn trọng, bảo đảm an toàn và phẩm giá của đối tượng nghiên cứu, đặc biệt là con người. Không xâm phạm quyền và lợi ích của đối tượng nghiên cứu. 

Bảo mật thông tin và bảo vệ quyền riêng tư của đối tượng nghiên cứu. Không lạm dụng tài nguyên nghiên cứu vào mục đích cá nhân. Công khai các xung đột lợi ích có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, độc lập, kết quả nghiên cứu. Tôn trọng đồng nghiệp và cộng đồng khoa học.  

Các hành vi vi phạm liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp 

Dự thảo cũng nêu rõ, các hành vi vi phạm liêm chính khoa học bao gồm: Ngụy tạo dữ liệu, kết quả nghiên cứu; giả mạo dữ liệu; đạo văn dưới mọi hình thức; ghi tên tác giả không đúng thực tế hoặc loại bỏ tác giả có đóng góp thực sự; cản trở, đe doạ, ép buộc, can thiệp vào quá trình đánh giá, phản biện, xét duyệt bản thảo công bố khoa học; các hành vi khác vi phạm nguyên tắc liêm chính.

Các hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ: Che giấu rủi ro gây hậu quả nghiêm trọng; truyền bá thông tin sai sự thật, xuyên tạc kết quả nghiên cứu; không được sự đồng ý tự nguyện bằng văn bản hoặc các hình thức khác tương tự của đối tượng nghiên cứu khi nghiên cứu trên người; xâm phạm quyền riêng tư của đối tượng nghiên cứu; tiết lộ dữ liệu nhạy cảm thu thập trong nghiên cứu mà không có sự cho phép; sử dụng thiết bị, kinh phí, vật tư phục vụ mục đích cá nhân.

Không công khai mối quan hệ tài chính, nguồn tài trợ nghiên cứu, các xung đột lợi ích có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, độc lập, kết quả nghiên cứu; thử nghiệm công nghệ hoặc sản phẩm mới gây tác động tiêu cực đến môi trường, tài nguyên thiên nhiên hoặc sức khoẻ cộng đồng mà không có biện pháp kiểm soát, đánh giá tác động; thực hiện nghiên cứu, xâm phạm nhân phẩm, danh dự, quyền riêng tư của cá nhân, cộng đồng.

Cá nhân vi phạm quy định về liên chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ có thể bị xử lý kỷ luật hoặc hình thức khác theo quy định của pháp luật.

Trường hợp cá nhân bị cơ quan có thẩm quyền kết luận vi phạm liêm chính khoa học và đạo đức nghề nghiệp có đơn khiếu nại, kiến nghị, phản ánh thì được xem xét giải quyết theo quy định của pháp luật về khiếu nại.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang lấy ý kiến đối với dự thảo này trên Cổng TTĐT của Bộ.

Minh Hiển