Giám sát việc thực hiện Chương trình MTQG vùng dân tộc thiểu số

Báo cáo của Ủy ban Dân tộc cho thấy, với sự chỉ đạo điều hành quyết liệt của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban Chỉ đạo Trung ương; sự nỗ lực, quyết tâm cao và tính chủ động trong phối hợp của cơ quan chủ trì chương trình (Ủy ban Dân tộc) với các bộ, cơ quan Trung ương, thành viên Tổ công tác, đến nay cấp Trung ương đã cơ bản hoàn thành nhiệm vụ ban hành văn bản quy định, hướng dẫn thực hiện về chương trình.

Các địa phương đã chủ động bám sát các văn bản của cấp Trung ương để tập trung chỉ đạo, điều hành thực hiện nhiệm vụ được giao; kịp thời nắm bắt và kiến nghị tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong quá trình chỉ đạo tổ chức thực hiện tại cơ sở; công tác tuyên truyền được triển khai rộng rãi bằng nhiều hình thức, do đó chương trình MTQG được các cấp, ngành và dư luận xã hội đặc biệt quan tâm, ủng hộ.

Về kết quả giải ngân thực hiện chương trình, tính đến hết năm năm 2022, kết quả quả giải ngân thực hiện chương trình trên cả nước đạt 5.721.233 triệu đồng, đạt tỉ lệ trung bình 43,76% so với kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ giao. Ở các cơ quan Trung ương, đã giải ngân đạt 226.707 triệu đồng (đạt 36,15%). Ở địa phương, đạt trung bình 44,14%; riêng tỉ lệ giải ngân nguồn ngân sách đối ứng của các địa phương và các tỉnh thực hiện bằng nguồn ngân sách tự cân đối đạt trung bình 77%.

Tiến độ triển khai và giải ngân vốn còn chậm

Tuy nhiên, Ủy ban Dân tộc cũng thẳng thắn thừa nhận quá trình xây dựng, hoàn thiện văn bản hướng dẫn vẫn còn kéo dài; nhiều văn bản đã được ban hành nhưng hướng dẫn thực hiện còn chung chung; một số hướng dẫn thiếu đồng bộ hoặc chưa tạo điều kiện thúc đẩy phân cấp khiến địa phương gặp khó khăn, lúng túng trong triển khai thực hiện hoặc không thực hiện được. Do đó tiến độ triển khai, khối lượng thực hiện và giải ngân vốn còn chậm, thấp so với dự kiến kế hoạch.

Để xử lý vấn đề này, trong thời gian qua, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã đôn đốc chỉ đạo các bộ, ngành rà soát, tổng hợp, tiếp thu phản ánh của địa phương và nghiên cứu, đề xuất giải pháp tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc; một số nội dung không thuộc thẩm quyền ban hành của các bộ đã được Thủ tướng Chính phủ trực tiếp chỉ đạo khẩn trương trình ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn như Quyết định số 04 ngày 23/2/2023; sửa đổi, bổ sung phụ lục Quyết định số 39 của Thủ tướng Chính phủ, Nghị định số 27 của Chính phủ, Thông tư số 15 của Bộ Tài chính, Thông tư số 02 của Ủy ban Dân tộc.

Một khó khăn nữa, đó là việc quy định UBND cấp tỉnh phải trình HĐND cùng cấp về danh mục dự án đầu tư thực hiện các chương trình MTQG trong khi danh mục các dự án thuộc chương trình có đặc thù là đa số dự án quy mô nhỏ, không phức tạp, có thiết kế mẫu và số lượng danh mục dự án rất lớn, trong quá trình triển khai thực hiện dễ phát sinh việc điều chỉnh, bổ sung danh mục... đã dẫn đến việc thời gian hoàn thiện thủ tục đầu tư bị kéo dài, giảm sự linh hoạt trong triển khai thực hiện.

Trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện, còn một số địa phương chưa quyết liệt, dẫn đến có sự chậm chễ trong việc thực hiện các nhiệm vụ được giao (nhất là tiến độ giao vốn thực hiện); việc nắm thông tin phục vụ công tác chỉ đạo, điều hành, đánh giá tình hình triển khai thực hiện chương trình gặp những hạn chế liên quan việc đến nhiều địa phương chậm thực hiện báo cáo khối lượng nhiệm vụ triển khai, tiến độ giải ngân thực hiện.

Bên cạnh đó, các xã khu vực III trong giai đoạn 2016-2020 đạt chuẩn nông thôn mới từ năm 2021 được phân định là xã khu vực I theo Quyết định 861/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, nên nhân dân không còn được hưởng các chính sách hỗ trợ trực tiếp của Nhà nước, trong khi kết quả giảm nghèo tại những địa bàn này chưa thực sự bền vững, tỉ lệ hộ nghèo, cận nghèo và nguy cơ tái nghèo còn cao đã gây ảnh hưởng nhất định đến đời sống của người dân (trong đó lĩnh vực giáo dục, y tế, quyền lợi của người lao động… bị ảnh hưởng nhiều nhất).

Tại buổi làm việc, đa số các ý kiến đánh giá cao nỗ lực, cố gắng của Ủy ban Dân tộc với vai trò là cơ quan thường trực và các bộ, ngành liên quan trong phối hợp triển khai thực hiện Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030. Đây là chương trình lớn đầu tiên tích hợp từ 118 chính sách cụ thể của giai đoạn 2016-2020, kết hợp với một số chính sách mới được thiết kế tổng cộng thành 10 dự án, 14 tiểu dự án và các nội dung chính sách thành phần.

Bà Trương Thị Ngọc Ánh, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho biết, thông qua hoạt động giám sát của mặt trận, việc thực hiện Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi bước đầu đã đúng đối tượng thụ hưởng nhưng vẫn còn nhiều người dân nằm ngoài chương trình được thụ hưởng chính sách, do ảnh hưởng của quá trình sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã.

Bên cạnh đó, có một số chính sách hỗ trợ được ban hành chưa sát với thực tế như việc hỗ trợ nhà ở, đất sản xuất cho đồng bào dân tộc thiểu số nên không triển khai được trên thực tế; một số địa phương chồng lấn về địa giới hành chính, nên chính sách của chương trình không bao phủ hết.

Cần xây dựng cẩm nang hướng dẫn thực hiện chương trình

Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh tiếp thu ý kiến của thành viên Đoàn giám sát và cho biết, để đẩy nhanh tiến độ triển khai chương trình, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo sửa đổi toàn diện từ thể chế đến phân cấp, phân quyền cho địa phương. Ở cấp Trung ương đang tập trung tháo gỡ các thông tư, nghị định phù hợp với quy định pháp luật làm cơ sở để các địa phương triển khai. Ban chỉ đạo Trung ương cũng thành lập các đoàn kiểm tra, giám sát việc triển khai thực hiện.

Lãnh đạo Chính phủ đã tổ chức 3 hội nghị ở 3 miền, ghi nhận hơn 300 ý kiến, kiến nghị, từ đó ban hành Công điện số 71/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện các chương trình MTQG, với 3 nhóm vấn đề: Các nội dung chưa ban hành văn bản hướng dẫn, dự kiến hoàn thành trong tháng 5/2023; nhóm vấn đề về văn bản chồng chéo đang được các bộ, ngành khẩn trương triển khai sửa đổi và nhóm các ý kiến địa phương chưa hiểu, chưa rõ, còn cách hiểu khác nhau đang được các bộ, ngành giải đáp.

Phát biểu kết luận buổi làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương, Trưởng đoàn Giám sát đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ, Ủy ban Dân tộc, các bộ, ngành, địa phương trong việc triển khai 3 chương trình MTQG, trong đó có Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, từng bước khắc phục lúng túng, bất cập giai đoạn đầu triển khai thực hiện; bước đầu thực hiện mô hình lồng ghép, phân cấp phân quyền, hỗ trợ chuỗi sản xuất, cơ chế đặc thù cho dự án đầu tư quy mô nhỏ, kỹ thuật không phức tạp.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương yêu cầu Ủy ban Dân tộc tích cực phối hợp với các bộ, ngành sửa đổi các văn bản hướng dẫn còn vướng mắc, tránh dẫn chiếu nhiều nhưng vẫn không đủ rõ. Đồng thời lưu ý cần thống nhất nhận thức giảm thủ tục hành chính, không hướng dẫn lại văn bản cấp trên nhưng phải cụ thể hóa được văn bản cấp trên. Ủy ban Dân tộc nghiên cứu ban hành cẩm nang hướng dẫn triển khai thực hiện chương trình để tạo điều kiện cho địa phương thực hiện.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng yêu cầu Ủy ban Dân tộc, các bộ, ngành tập trung tháo gỡ các điểm nghẽn của các chương trình MTQG trong lồng ghép, phân cấp, phân quyền, điều chỉnh lại việc phân bổ ngân sách. Đẩy mạnh hơn nữa việc giải ngân vốn ngân sách Nhà nước cho các chương trình MTQG. Thực hiện cho được Công điện 71/CĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện các chương trình MTQG. 

Với Ủy ban Dân tộc, Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh yêu cầu phải chủ động tham mưu, đánh giá giữa kỳ việc thực hiện Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, khắc phục tình trạng phân bổ vốn cát cứ, manh mún giữa 3 chương trình MTQG.

Hoàng Giang