Giữ hồn nghề Việt, nâng tầm giá trị từ OCOP kết hợp du lịch làng nghề

"Hỡi cô thắt dải lưng xanh

Có về Chuyên Mỹ với anh thì về

Chuyên Mỹ có cây bồ đề

Có sông uốn khúc, làng nghề tinh hoa…"

Chỉ bốn câu hát nhưng đã phác họa trọn vẹn một Chuyên Mỹ thanh bình, hiếu khách, nơi những dòng sông mềm mại ôm lấy làng xóm và những nghề thủ công được gìn giữ qua bao thế hệ. Từ mộc Tân Dân, may đo Vân Từ, giày da Phú Yên cho tới nghề khảm trai – sơn mài Chuyên Mỹ nghìn năm tuổi, tất cả đều kết thành một vùng đất đậm đà bản sắc – niềm tự hào của Thủ đô Hà Nội.

Nhắc đến Chuyên Mỹ, nhiều người nghĩ ngay tới những sản phẩm khảm trai và sơn mài tinh xảo – làng nghề đã được UBND Thành phố công nhận là điểm du lịch từ năm 2019. Đây cũng là làng nghề đang được kỳ vọng trở thành một trong những "điểm sáng Thủ đô" khi được đề xuất tham gia Mạng lưới các Thành phố Thủ công Sáng tạo Thế giới năm 2025.

Đến nay, hơn 90% dân cư vẫn gắn bó với nghề truyền thống; 20 nghệ nhân được công nhận, cùng 23 sản phẩm thủ công mỹ nghệ đạt chuẩn OCOP 3 sao và 4 sao. Trong năm 2025, xã phấn đấu đăng ký thêm 15 sản phẩm OCOP mới – minh chứng cho sức sống bền bỉ của làng nghề nơi đây.

Điểm nổi bật nhất trong định hướng phát triển của Chuyên Mỹ là kết hợp kinh tế làng nghề với văn hóa và du lịch trải nghiệm. Trung tâm giới thiệu sản phẩm rộng hơn 12.000m² không chỉ là không gian trưng bày OCOP, mà còn là "xưởng sáng tạo mở", nơi du khách tận mắt thấy từng công đoạn chế tác sản phẩm. Đây là mô hình trung tâm thiết kế – sáng tạo gắn với du lịch đầu tiên cấp xã của Hà Nội và được Thành phố đánh giá rất cao.

Tinh hoa trong từng mảnh trai, sắc sơn mài qua bàn tay người thợ

Theo chia sẻ của nghệ nhân Nguyễn Đắc Luyện, điểm đặc sắc của nghề khảm trai Chuyên Mỹ nằm ở kỹ thuật xử lý vỏ trai, vỏ ốc: những mảnh trai luôn phẳng mịn, được cắt tỉa khéo léo, gắn xuống gỗ khít đến từng khe nhỏ. Ngoài nguyên liệu trong nước, Chuyên Mỹ còn nhập thêm trai, ốc từ Hồng Kông, Singapore, Indonesia… giúp sản phẩm đa dạng sắc màu và độ bóng.

Từ những vật liệu tưởng như thô mộc, bàn tay của nghệ nhân đã "thổi hồn" thành các bức tranh khảm, khay trà, hộp đựng, bộ quà tặng… Những năm gần đây, để phù hợp nhu cầu thị trường du lịch, người thợ không chỉ làm các món đồ truyền thống như sập gụ, tủ chè, lọ lộc bình mà còn sáng tạo thêm hàng trăm mẫu phẩm nhỏ gọn, tinh tế dành cho du khách.

Bên cạnh nghề khảm, Chuyên Mỹ còn nổi tiếng với làng sơn mài Bối Khê. Từ thời xa xưa, các bậc nghệ nhân đã tạo nên hoành phi, câu đối, tượng Phật với sắc sơn son thiếp vàng bền bỉ. Hôm nay, sơn mài Bối Khê có hàng nghìn mẫu mã: bình trang trí, chậu cảnh, khay, tranh sơn – tranh khảm… Nhiều cơ sở đã chọn lối đi chuyên sâu vào từng dòng sản phẩm, từ những món đồ trị giá hàng trăm triệu đồng tới các quà tặng nhỏ xinh phục vụ khách du lịch. Tất cả tạo nên sự phong phú và khả năng thích ứng cao của làng nghề trước đòi hỏi ngày càng tinh tế của thị trường.

Làm mới giá trị cũ, mở rộng không gian thị trường

Không chỉ gìn giữ nghề truyền thống, Chuyên Mỹ còn đang đổi mới từng ngày nhờ chương trình OCOP. Nhiều sản phẩm khảm trai trước đây chỉ bán theo mùa hoặc theo đơn đặt hàng, nay được hoàn thiện mẫu mã, phân khúc rõ ràng, xây dựng bộ sưu tập và bán trên các sàn thương mại điện tử.

Nhờ tính chuẩn hóa của OCOP – từ bao bì, tem truy xuất, chứng nhận an toàn – sản phẩm không còn "đứng ở chợ quê" mà đã có mặt tại siêu thị, trung tâm thương mại, cửa hàng quà tặng và các điểm du lịch lớn của Hà Nội. Những bức tranh khảm Chuyên Mỹ đã được xuất khẩu; các dòng quà tặng OCOP trở thành lựa chọn của du khách trong và ngoài nước.

Không chỉ Chuyên Mỹ, Hà Nội hiện có hơn 1.350 làng nghề và làng có nghề, chiếm trên 60% làng nghề cả nước – nguồn lực quý giá đóng góp lớn cho kinh tế nông thôn. 929 sản phẩm OCOP của các làng nghề Hà Nội đạt từ 3 sao trở lên. Tuy vậy, thách thức vẫn còn: sản phẩm chưa thực sự đa dạng, thương hiệu mờ nhạt, quảng bá chưa đồng bộ.

OCOP chính là "nhịp cầu" kết nối tinh hoa truyền thống với nhu cầu hiện đại. Sản phẩm làng nghề, vốn mang linh hồn văn hóa Việt, khi tham gia OCOP đã được chuẩn hóa để hòa nhập với thị trường rộng lớn. Nhờ đó, gốm Bát Tràng, khảm trai Chuyên Mỹ, lụa Vạn Phúc hay mây tre Phú Vinh… đều có cơ hội xây dựng thương hiệu mạnh, tiếp cận phân khúc khách hàng cao cấp hơn.

Ở chiều ngược lại, sự phong phú của làng nghề cũng giúp Hà Nội trở thành một trong những địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP, tạo nền tảng vững chắc cho các doanh nghiệp thủ công mỹ nghệ phát triển.

Dù giữ nghề truyền thống nhưng người dân Chuyên Mỹ không ngừng học hỏi và nâng cao tay nghề. Hơn 2.000 lao động làm nghề mỗi ngày đang thích ứng rất nhanh với xu hướng thương mại điện tử. Xã đã mở lớp đào tạo livestream bán hàng, kỹ năng giới thiệu sản phẩm, xây dựng thương hiệu cá nhân cho nghệ nhân; đồng thời lập sàn thương mại điện tử riêng của xã để hỗ trợ các cơ sở sản xuất.

Chuyên Mỹ cũng phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành và chuyên gia để hoàn thiện hồ sơ tham gia Mạng lưới các Thành phố Thủ công Sáng tạo Thế giới. Theo Phó Chủ tịch UBND xã Nguyễn Thị Thùy Hương, xã đã hoàn thành 9 nhóm tiêu chí bắt buộc từ quy hoạch, hạ tầng, sản xuất, đào tạo – truyền nghề đến quảng bá thương hiệu.

Chủ tịch UBND xã Nguyễn Hữu Chi cho biết thêm, xã ưu tiên phát triển nguồn nhân lực trẻ, mở lớp đào tạo thiết kế, mỹ thuật ứng dụng, thương mại điện tử; khuyến khích sáng tạo mẫu mã mới kết hợp tinh hoa truyền thống với phong cách hiện đại. Đồng thời, xã huy động hiệu quả các nguồn lực để đầu tư hạ tầng kỹ thuật – xã hội, tạo nền tảng phát triển bền vững cho kinh tế – đời sống người dân.

Chuyên Mỹ hôm nay vẫn giữ trọn tinh hoa của một làng nghề nghìn năm, nhưng đã khoác lên mình sức sống mới: hiện đại, sáng tạo và hội nhập. OCOP đã mở ra cánh cửa để những sản phẩm thủ công Việt không chỉ dừng lại ở câu chuyện ký ức, mà trở thành niềm tự hào lan tỏa đi khắp bốn phương.

Thiện Tâm