Giữ mức sinh thay thế: Cần can thiệp sớm trước xu hướng sinh thấp kéo dài

 Xu hướng mức sinh giảm nhanh

Theo Cục Dân số, Bộ Y tế, năm 2025, trung bình mỗi phụ nữ Việt Nam sinh 1,93 con, tăng nhẹ so với mức thấp nhất trong lịch sử (năm 2024) là 1,91 nhưng vẫn chưa đạt mức sinh thay thế (2,1 con) và có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền.

Cụ thể, có 20 tỉnh, thành ghi nhận đà tăng mức sinh, 13 địa phương có mức giảm, chỉ Khánh Hòa giữ nguyên chỉ số. Hiện, cả nước có 11 địa phương có mức sinh dưới 2,0/phụ nữ và 19 tỉnh có mức sinh trên 2,2 con/phụ nữ.

Đáng lưu ý, chênh lệch về mức sinh giữa các vùng miền tiếp tục có khoảng cách rộng, như TPHCM nằm trong nhóm thấp nhất cả nước với 1,51 con/phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, trong khi Điện Biên dẫn đầu cả nước với 2,91 con/phụ nữ.

Theo tìm hiểu thực tế của phóng viên tại Huế - địa phương sau nhiều năm có mức sinh cao thì 2 năm gần đây, địa phương này đã ghi nhận xu hướng giảm sinh nhanh chóng và hiện chỉ số này ở mức dưới mức sinh thay thế.

BSCKII Nguyễn Văn Toàn, Trưởng phòng Dân số và phát triển, Sở Y tế TP Huế cho biết, năm 2024, mức sinh của TP.Huế là 2,07 con/phụ nữ, năm 2025 mức này là 2,06. Mức sinh này giảm khá "đột ngột" so với mức sinh 2,38 - 2,22 (năm 2022 - 2023) và từng lên đến 2,98 (năm 2005).

Đại diện Sở Y tế TP Huế cho biết, trong nhiều năm địa phương này triển khai các chính sách hỗ trợ giảm sinh thì đến nay, trước xu hướng mức sinh giảm, địa phương phấn đấu tăng mức sinh 0,2% năm 2026, hướng đến đạt mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và duy trì mức sinh thay thế lâu dài.

"Để đạt được mục tiêu này, chính sách và truyền thông về công tác dân số của Huế sẽ phải điều chỉnh phù hợp với thực tế", ông Nguyễn Văn Toàn cho biết.

Cùng với các chính sách duy trì mức sinh thay thế, TP Huế đã thực hiện các chương trình mở rộng tầm soát, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh… nhằm nâng cao chất lượng dân số.

Nguyên nhân giảm sinh ở Huế được chỉ ra do các cặp vợ chồng trẻ áp lực về kinh tế, nuôi dạy con, công việc…, trong đó xu hướng kết hôn muộn cũng là một nguyên nhân.

"Giảm sinh có liên quan yếu tố kết hôn muộn, vì kết hôn muộn thường có xu hướng đẻ ít, đẻ thưa. Cùng với đó, đẻ muộn cũng tăng nguy cơ vô sinh, khó đậu thai, vì chất lượng tinh trùng ở nam giới và trứng ở nữ đều giảm theo thời gian", một chuyên gia của Cục Dân số, Bộ Y tế cho biết.

Can thiệp sớm để duy trì mức sinh thay thế

Ông Mai Trung Sơn, chuyên viên cao cấp của Cục Dân số, Bộ Y tế, cho biết, xu hướng giảm mức sinh tại TP Huế cũng như một số địa phương khác từng có mức sinh cao cho thấy, các địa phương cần có chính sách can thiệp phù hợp thực tế, sát với 4 nhóm vấn đề lớn được quy định tại luật Dân số vừa được Quốc hội thông qua (có hiệu lực từ 1/7/2026), trong đó có nội dung quan trọng về duy trì mức sinh thay thế.

Chuyên gia này nhìn nhận, quy mô dân số Việt Nam hiện vẫn ổn định, mức tăng dân số giảm nhưng vẫn tăng khoảng 1 triệu người/năm.

Tuy nhiên, trước thực tế xu hướng mức sinh ở nước ta đang giảm liên tục trong các năm gần đây, các chuyên gia về nhân khẩu học cho rằng, nếu không có biện pháp can thiệp sớm, mức sinh thấp kéo dài sẽ đặt ra thách thức về quy mô dân số, nguồn nhân lực trong tương lai.

Hiện nay, không ít quốc gia trên thế giới đang đối mặt với nhiều thách thức của quy mô dân số già, đặc biệt khi mức sinh thấp thì rất khó phục hồi.

Theo ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế, để nâng mức sinh trong tương lai, việc xây dựng được một hệ thống chính sách đồng bộ, lâu dài, gắn chặt giữa phát triển kinh tế-xã hội với công tác dân số là yếu tố then chốt. Trong đó, sự vào cuộc quyết liệt của cấp ủy, chính quyền các cấp và sự đồng thuận, tham gia của toàn xã hội giữ vai trò quyết định.

Cùng với hoàn thiện cơ chế, chính sách, ngành y tế sẽ tăng cường truyền thông, định hướng xã hội về giá trị của gia đình và sinh đủ hai con, chuyển từ tuyên truyền mang tính vận động sang cung cấp thông tin để nâng cao nhận thức dựa trên lợi ích dài hạn của cá nhân, gia đình và xã hội.

Sau gần 20 năm nghiên cứu, Luật Dân số vừa chính thức được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ 1/7/2025. Luật bao gồm 4 chính sách lớn: duy trì mức sinh thay thế, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số.

Hiền Minh