Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam: Start-up cần tăng đề kháng

Ngày 11/1, “Báo cáo Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam 2023” (Báo cáo) đã chính thức được phát hành ở dạng bản mềm và bản in, dưới hai ngôn ngữ tiếng Việt và tiếng Anh.

Báo cáo được thực hiện bởi Nền tảng kết nối đổi mới sáng tạo mở BambuUP dưới sự bảo trợ của Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ (Bộ KH&CN) và Trung tâm Hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo quốc gia (NSSC).

Đây là năm thứ 3 Báo cáo được thực hiện, với cấu trúc mới và diện mạo mới; tiếp tục là cơ sở dữ liệu toàn diện, uy tín, khắc họa toàn cảnh Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam trong năm 2023. Báo cáo tổng hợp số liệu khảo sát, phân tích, dự báo với sự cố vấn của hơn 45 chuyên gia hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực quản trị, phát triển chiến lược, khởi nghiệp, công nghệ, đầu tư.... 

Năm nay Báo cáo được phát hành với chủ đề “Thế giới phẳng của đổi mới sáng tạo” (The Flat world of innovation) với mục tiêu giới thiệu những giải pháp đổi mới sáng tạo của Việt Nam ra thế giới mạnh mẽ hơn và đưa những giải pháp của thế giới về Việt Nam để tạo luồng chảy giao thoa tri thức và kinh nghiệm triển khai hoạt động đổi mới sáng tạo.

Thay vì tổng hợp các nội dung vào 1 bản báo cáo dài duy nhất, báo cáo được phát hành dưới dạng một bộ với 3 cuốn nội dung riêng, để báo cáo phát huy tối đa vai trò của mình đối với người đọc. Nội dung cụ thể bao gồm 3 chủ đề chính: Cuốn 1: Thế giới 2030 - Những xu hướng sẽ định hình tương lai; cuốn 2: Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam 2023; cuốn 3: Thế giới phẳng của đổi mới sáng tạo

Ông Phạm Dũng Nam, Giám đốc NSSC kiêm Giám đốc Đề án 844 "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025" cho biết, Báo cáo có ý nghĩa đặc biệt trong việc thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở Việt Nam, đặc biệt là trong sự vận động của các xu hướng từ quốc tế. 

Mảng sáng tối từ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo Việt Nam

Báo cáo đã chỉ ra, bên cạnh những khó khăn chung của tình hình thế giới, Việt Nam vẫn có không ít điểm sáng trong bức tranh chủ đạo của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mở. Theo Báo cáo Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2023 (GII 2023) do Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) công bố, Việt Nam tăng 2 bậc so với năm 2022, đạt xếp hạng 46/132 quốc gia, nền kinh tế. Với xếp hạng 46/132 trên Bảng xếp hạng chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu, Việt Nam đang duy trì vị trí thứ 2 trong nhóm các quốc gia thu nhập trung bình thấp, xếp sau Ấn Độ. Trong khu vực ASEAN, Việt Nam xếp sau Singapore (5), Malaysia (36) và Thái Lan (43).

Việt Nam là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về đổi mới sáng tạo trong thập kỷ qua và cũng là một trong 3 quốc gia giữ kỷ lục có thành tích vượt trội so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp. 

Tuy nhiên, phương diện đầu tư vốn cho hoạt động KHCN, đổi mới sáng tạo của Việt Nam vẫn chưa được cải thiện. Mức đầu tư vào R&D so với GDP của Hệ sinh thái Việt Nam vẫn còn thấp và có xu hướng giảm. Năm 2023, con số được ghi nhận về mức đầu tư R&D so với GDP của Việt Nam là 0,4%, thấp hơn mức trung bình của khu vực Đông Nam Á, xếp hạng 66 toàn cầu, giảm 7 bậc so với năm ngoái. Trong khi đó, các nước trong cùng khu vực đã có sự gia tăng về nguồn vốn đầu tư vào hoạt động này, và nhanh chóng vươn lên trên bảng xếp hạng năm 2023, như: Thái Lan 1,3% (tăng 4 hạng), Singapore 2,2% (tăng 3 hạng), Malaysia 1%. Nhìn vào con số này, có thể nhận thấy điểm tương đồng giữa việc đầu tư vào R&D của một quốc gia so với mức độ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp của quốc gia đó.

Bên cạnh đó, tình hình đầu tư công nghệ năm qua nhìn chung đã chững lại do suy thoái chung trên toàn cầu. Theo đó, trước bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay, hoạt động đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam tiếp tục chững lại, đánh dấu mức giảm hai năm liên tiếp kể từ năm 2021. Trong 9 tháng năm 2023, tổng giá trị các thương vụ giảm 13%, đạt tổng cộng 427 triệu USD; số lượng thương vụ cũng giảm mạnh 40%, chạm mức thấp nhất kể từ năm 2018.

Số lượng giao dịch cũng đã giảm đáng kể ở các thương vụ với quy mô gọi vốn nhỏ và trung bình, với mức giảm đáng kể nhất là 50% trong các thương vụ có giá trị dưới 500.000 USD. Số lượng giao dịch trong phạm vi 10-50 triệu USD giảm không đáng kể, vẫn duy trì ở mức cao hơn so với giai đoạn trước năm 2022. Xu hướng này cho thấy sự có mặt ngày càng nhiều của các công ty công nghệ “trưởng thành” trong hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam.

'Tài sản trí tuệ' là động lực tăng trưởng quan trọng

Bà Đỗ Hoàng Uyên Vy, đồng sáng lập và Giám đốc điều hành Do Ventures cho biết: “Trong bối cảnh nhiều thách thức đối với cả nền kinh tế nội địa và toàn cầu hiện nay, việc gọi vốn ngày càng trở nên khó khăn khi các nhà đầu tư rất thận trọng với quyết định giải ngân. Khi đánh giá một công ty, nhà đầu tư sẽ quan tâm nhiều hơn đến bài toán đơn vị kinh tế (unit economics) thay vì tốc độ tăng trưởng nhanh chóng, đặc biệt với các công ty ở giai đoạn đầu. Vì vậy, các start-up cần có sự thích ứng và chuyển hướng sang mô hình tăng trưởng bền vững để có thể vượt qua giai đoạn biến động hiện tại”.

Cũng theo Báo cáo, doanh nghiệp Việt còn gặp nhiều trở ngại khi đổi mới sáng tạo. 75% doanh nghiệp được khảo sát  khẳng định rằng việc chưa được nhận thức đầy đủ về vai trò của đổi mới sáng tạo mở dẫn đến động lực hiện thực hóa chưa rõ ràng.

Về xu hướng công nghệ, công nghệ có quy mô về mặt thị trường tầm nhìn đến 2030 lớn nhất vẫn là IoT (internet vạn vật), kế đến là trí tuệ nhân tạo AI. Ngoài ra, hydrogen xanh, hay công nghệ xe điện là nhóm có tốc độ tăng trưởng nhanh. Đặc biệt, tài sản vô hình sẽ là nguồn vốn tăng trưởng mới quan trọng mà doanh nghiệp cần chú trọng.

Theo bà Nguyễn Hương Quỳnh, CEO BambuUP, Báo cáo cho thấy "tài sản trí tuệ” là động lực tăng trưởng quan trọng mà doanh nghiệp cần lưu tâm, để có thể phát triển bền vững trước sự thay đổi chóng vánh của thị trường công nghệ. Đặc biệt với nhóm start-up, thay vì chỉ dừng lại ở thương hiệu hay giải pháp công nghệ, tài sản trí tuệ được bảo đảm mới là động lực về vốn quan trọng hơn hết.

Để giúp nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, năm nay Báo cáo vẫn tiếp tục đưa ra các mô hình đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp điển hình, cách thức các doanh nghiệp tiêu biểu hiện tại đang thực hiện hoạt động đổi mới sáng tạo mở - mở cửa các vấn đề, thách thức trong doanh nghiệp và sẵn sàng kết nối với giải pháp, tài sản trí tuệ từ bên ngoài phạm vi doanh nghiệp...

Chia sẻ trong phiên hội ngộ chuyên gia trong lễ công bố Báo cáo, bà Dương Thanh Tâm, Phó Chủ tịch HĐQT Canifa cho biết, mỗi doanh nghiệp sẽ có một cách đón một "cơn bão" khác nhau. Hiện Canifa đã lựa chọn đầu tư vào công nghệ và đổi mới sáng tạo để có thể vượt qua
"cơn bão" của kinh tế thế giới. Chủ nghĩa kinh nghiệm đã lạc hậu và doanh nghiệp cần trải qua giai đoạn tái khởi động và nâng cao năng lực (Unskill - Reskill - Upskill) doanh nghiệp liên tục với công nghệ.

Dựa trên các nội dung của báo cáo, các chuyên gia cũng cho rằng các doanh nghiệp cần đầu tư đổi mới sáng tạo để tăng sức đề kháng; chuyển đổi tư duy trước chuyển đổi số; bảo đảm yếu tố “tích hợp” và “phù hợp” thì mới mong tạo ra giá trị, hiệu suất, và lợi thế cạnh tranh...

Từ góc nhìn của một đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ, ông Phạm Quang Chiến, Phó Tổng giám đốc Citek chia sẻ, hiện nay, doanh nghiệp cần phải linh hoạt hơn trong việc ứng dụng các mô hình kinh doanh cũng như lộ trình ứng dụng công nghệ. Công nghệ lõi sẽ là giải pháp giúp doanh nghiệp giải phóng khỏi các áp lục về việc đổi mới sáng tạo nhỏ lẻ, rời rạc giữa các quy chuẩn.

Trong khuôn khổ buổi lễ, ông David Kim, CEO The Invention Lab (Hàn Quốc) đã công bố một chương trình trong năm 2024 nhằm kết nối các nhà sáng lập tại Việt Nam và Hàn Quốc (Founder meets founder program) dưới sự hợp tác giữa The Invention Lab và BambuUP, mở đường cho những doanh nghiệp “đa quốc tịch”, phát triển song song ở 2 thị trường đầy tiềm năng của châu Á.

Founder meets founder sẽ giống như một chương trình tăng tốc, kết nối các nhà lãnh đạo, nhà sáng lập, trí tuệ và công nghệ ở hai quốc gia Việt Nam-Hàn Quốc hiện cùng chung lý tưởng, mục tiêu. 

Ông David Kim cho biết: “Những start-up được hình thành và lớn lên thuộc khuôn khổ chương trình, nhờ quá trình tuyển chọn kỹ lưỡng sẽ có mức độ thấu hiểu văn hóa và khả năng tiếp cận thị trường cao hơn. Thông qua chương trình, chúng tôi nâng cao năng lực cho hệ sinh thái giải pháp đổi mới sáng tạo của 2 nước, để các doanh nghiệp và tập đoàn ở cả Hàn Quốc và Việt Nam có thể đổi mới sáng tạo nhanh hơn, với tỉ lệ thành công lớn hơn".

Hoàng Giang