Hoàn thiện Luật AI: Đủ an toàn để đổi mới, đủ minh bạch để kiểm soát rủi ro

Chiều 15/10, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Hội thảo “Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo”.

Đạo luật chiến lược trong kỷ nguyên số

Phát biểu khai mạc, ông Trần Văn Khải, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh, Việt Nam xác định AI là công nghệ ưu tiên quốc gia, đóng vai trò then chốt trong chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã đặt mục tiêu Việt Nam thuộc nhóm các nước dẫn đầu khu vực về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh của AI cũng đặt ra nhiều thách thức về pháp lý, đạo đức, an toàn và trách nhiệm xã hội, đòi hỏi phải có hành lang pháp lý phù hợp để vừa kiểm soát rủi ro, vừa thúc đẩy đổi mới sáng tạo. 

“Việc kịp thời xây dựng và trình Quốc hội thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo ngay tại kỳ họp tới là rất ý nghĩa và cấp thiết”, ông Trần Văn Khải nhấn mạnh.

Ông Trần Văn Khải cho biết thêm, đây là một trong những đạo luật đầu tiên của Việt Nam trong lĩnh vực AI, tạo nền tảng pháp lý cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản trị AI một cách an toàn, có trách nhiệm và nhân văn. Dự thảo luật được xây dựng theo hướng tìm điểm cân bằng hợp lý giữa quản lý và khuyến khích phát triển, bảo đảm minh bạch, khả thi và tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký, kiêm Trưởng Ban Pháp chế VCCI, việc Quốc hội và Chính phủ chủ động xây dựng Luật Trí tuệ nhân tạo là bước đi thể hiện tư duy kiến tạo thể chế, đón bắt xu thế công nghệ và mở rộng không gian đổi mới sáng tạo. 

Theo ông Đậu Anh Tuấn, dự thảo luật dù được soạn thảo trong thời gian ngắn nhưng đã tiếp cận nhiều chuẩn mực quốc tế như: Quản lý dựa trên rủi ro, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox), quy định về đạo đức và quyền con người trong AI, minh bạch và gắn nhãn nội dung do AI tạo ra.

Đại diện VCCI đề xuất một số định hướng lớn để luật thực sự đi vào cuộc sống như: Bảo đảm tính linh hoạt và thích ứng của khung pháp lý, tránh quy định quá cứng nhắc có thể kìm hãm sáng tạo; giảm tối đa rào cản hành chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là start- up và doanh nghiệp nhỏ, đồng thời triển khai hiệu quả cơ chế một cửa điện tử.

Đồng thời đầu tư mạnh mẽ cho hạ tầng dữ liệu và tính toán – yếu tố “nhiên liệu sống còn” cho sự phát triển AI; xác định rõ trách nhiệm pháp lý của các bên trong chuỗi giá trị AI, từ nhà phát triển, nhà cung cấp đến người triển khai...

Nêu ý kiến tại Hội thảo, bà Trần Vũ Hà Minh, Cố vấn trưởng về Trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm của FPT Software nhận định AI Việt Nam đang phát triển nhanh nhưng chưa đồng bộ. Việc triển khai còn nhiều khó khăn do thiếu nhân lực chuyên sâu về kỹ thuật, pháp lý và đạo đức công nghệ.

Theo bà Trần Vũ Hà Minh, Việt Nam đang ở giai đoạn khởi đầu, nên có cơ hội vàng để xây dựng hệ thống AI tuân thủ các chuẩn mực cao ngay từ đầu. 

Hiện có gần 170.000 doanh nghiệp Việt Nam ứng dụng AI, chiếm khoảng 18% tổng số doanh nghiệp và thị trường chatbot được dự báo tăng gấp 6 lần trong 10 năm tới. Vì vậy, Nhà nước cần ban hành hướng dẫn cụ thể về triển khai AI có trách nhiệm, trước hết là với các công cụ phổ biến như chatbot và trợ lý ảo.

Về góp ý cụ thể cho dự thảo luật, bà Trần Vũ Hà Minh kiến nghị làm rõ trách nhiệm của nhà phát triển trong chuỗi cung ứng AI, thay vì chỉ quy định đối với nhà cung cấp hoặc nhập khẩu. Cho phép đánh giá bởi bên thứ ba được công nhận trong nước hoặc quốc tế. 

Dự thảo luật cũng cần định nghĩa rõ “hồ sơ kỹ thuật” và lộ trình chuyển tiếp hợp lý cho hệ thống đã triển khai trước khi luật có hiệu lực. Xây dựng cơ chế tiền thị trường gọn nhẹ, tránh cấp phép cứng gây cản trở đổi mới....

Cần quy định rõ về minh bạch, gắn nhãn và sở hữu trí tuệ

Luật sư Hoàng Lê Quân (Công ty Luật Lexcomm) cho rằng dự thảo cần làm rõ hơn quy định về nghĩa vụ liên quan đến trách nhiệm minh bạch, gắn nhãn đối với hệ thống trí tuệ nhân tạo ("AI") và các nội dung (văn bản, hình ảnh, âm thanh, video) tạo ra bởi AI.

Ông Quân lưu ý, bản dự thảo gần nhất đã lược bỏ chi tiết “Chính phủ quy định chi tiết hình thức minh bạch, gắn nhãn, tiêu chuẩn kỹ thuật và các trường hợp miễn trừ hợp lý”, dễ gây hiểu lầm rằng doanh nghiệp tự quyết định cách thức gắn nhãn.

“Các quy định nên được hài hòa với thông lệ quốc tế, như EU cho phép dùng nhãn vô hình (invisible watermark), để tránh tạo gánh nặng và đảm bảo tính cạnh tranh”, ông Quân đề xuất.

Về trách nhiệm giải trình, ông Quân cũng đề nghị làm rõ cơ chế để người dân thực thi quyền yêu cầu giải thích khi bị ảnh hưởng bởi quyết định của hệ thống AI – bao gồm quy trình, thời hạn và kênh tiếp nhận yêu cầu.

Ông Trần Văn Trí, Giám đốc LuatVietnam.vn đánh giá dự thảo luật đã bao quát đầy đủ các nội dung về nghiên cứu, phát triển, cung cấp và sử dụng AI, đồng thời thể hiện rõ nguyên tắc con người kiểm soát AI. 

Từ thực tiễn triển khai hệ thống “AI Luật”, ông Trí nêu một số đề xuất cho dự thảo Luật. Đó là cần quy định rõ ranh giới quyền sở hữu trí tuệ giữa nhà phát triển, nhà cung cấp và nhà triển khai. Có hướng dẫn cụ thể về gắn nhãn sản phẩm AI, bảo đảm minh bạch và khả năng kiểm chứng. Linh hoạt trong cơ chế tiền kiểm, tránh làm chậm tiến độ ra mắt sản phẩm. Bổ sung quy định dẫn nguồn dữ liệu học của AI, để minh bạch nguồn tri thức và tránh vi phạm bản quyền.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long cho biết, quá trình xây dựng dự thảo luật diễn ra trong thời gian ngắn nhưng đã tham khảo kỹ lưỡng kinh nghiệm quốc tế để lựa chọn hướng đi phù hợp cho Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Phạm Đức Long, chúng ta hướng tới cách tiếp cận cân bằng, đó là tạo hành lang pháp lý an toàn, quản lý rủi ro cốt lõi, đồng thời mở không gian đủ rộng để AI phát triển mà không bị bó buộc.

Song song với xây dựng Luật, Chính phủ, Bộ KH&CN sẽ triển khai chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái AI quốc gia, bao gồm hạ tầng dữ liệu – tính toán, đào tạo nhân lực, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ ứng dụng AI...

"Mục tiêu cuối cùng là xây dựng được một đạo luật thực tiễn, khả thi, vừa quản lý được rủi ro, vừa thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển AI Việt Nam, góp phần đưa công nghệ phục vụ con người và phát triển bền vững”, Thứ trưởng Phạm Đức Long nhấn mạnh.

Thu Giang