Khoa học không phát triển, chắc chắn Việt Nam sẽ tụt hậu

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam phát biểu tại lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu. Ảnh: VGP/Tuấn Minh

Lần đầu tiên giải thưởng Tạ Quang Bửu “rời xa” Hà Nội

Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Chu Ngọc Anh, Giải thưởng Tạ Quang Bửu được tổ chức hằng năm nhằm khích lệ và tôn vinh các nhà khoa học có thành tựu nổi bật trong nghiên cứu cơ bản thuộc các lĩnh vực khoa học tự nhiên và kỹ thuật, góp phần thúc đẩy khoa học công nghệ Việt Nam hội nhập và phát triển.

Được triển khai từ năm 2013, với các hồ sơ đề nghị xét tặng được đánh giá bởi các hội đồng khoa học chuyên ngành, hội đồng giải thưởng cũng như được lấy ý kiến của các chuyên gia phản biện quốc tế uy tín, Giải thưởng Tạ Quang Bửu ngày càng khẳng định được uy tín trong cộng đồng khoa học Việt Nam, được các nhà khoa học quan tâm và ủng hộ.

Giải thưởng được trao cho các công trình nghiên cứu xuất sắc trong các lĩnh vực toán học, khoa học máy tính và thông tin, vật lý, hóa học, khoa học trái đất và môi trường, khoa học sự sống - y sinh dược học, khoa học sự sống - sinh học nông nghiệp, cơ học.

Từ năm 2014-2016, Giải thưởng đã được trao tặng cho 7 nhà khoa học là tác giả của công trình khoa học xuất sắc trong các lĩnh vực toán học, vật lý, khoa học thông tin và máy tính, khoa học trái đất và môi trường và 2 nhà khoa học trẻ trong lĩnh vực toán học và vật lý.

Năm 2017, Giải thưởng được trao cho PGS. TS Nguyễn Sum (ĐH Quy Nhơn, Bình Định) trong lĩnh vực toán học và GS. TS Phan Thanh Sơn Nam (ĐH Bách Khoa, ĐH Quốc gia TPHCM) trong lĩnh vực hóa học.

GS. TSKH Đinh Dũng - Phó Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng cho biết đây là lần đầu tiên giải thưởng “rời xa” Hà Nội - trung tâm nghiên cứu khoa học của cả nước. Điều này thể hiện tính khách quan trong quá trình đánh giá, xét duyệt, đồng thời thể hiện sự đồng đều hơn trong công tác nghiên cứu khoa học cơ bản trên toàn quốc. Thực hiện hoàn toàn trong nước, các nghiên cứu của hai nhà khoa học đạt giải đã được đăng tải trên các tạp chí uy tín hàng đầu thế giới, có tầm ảnh hưởng lớn.

Giải thưởng năm nay được trao cho PGS. TS Nguyễn Sum (ĐH Quy Nhơn, Bình Định) trong lĩnh vực toán học và GS. TS Phan Thanh Sơn Nam (ĐH Bách Khoa, ĐH Quốc gia TPHCM) trong lĩnh vực hóa học. Ảnh: VGP/Tuấn Minh

3 đề nghị của Phó Thủ tướng

Chúc mừng hai nhà khoa học được trao giải thưởng năm nay, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định Giải thưởng Tạ Quang Bửu được đề ra, tổ chức và thực tế thừa nhận là giải thưởng thực sự của các nhà khoa học.

Theo Phó Thủ tướng, hoạt động KH&CN trong những năm qua đã có những bước đổi mới rất đáng mừng, điều đó thể hiện rất rõ khi trong hội trường nơi tổ chức lễ trao giải này có mặt đông đảo nhà khoa học, những người làm khoa học không chuyên, cộng đồng khởi nghiệp (start-up) và đặc biệt là DN. Những nỗ lực chung, những cố gắng trong thời gian qua giúp toàn xã hội không chỉ quan tâm, mà thực sự tham gia vào hoạt động KH&CN, từng bước khai thác được tiềm lực sức trẻ của Việt Nam, từng bước đưa cộng đồng DN vào vai trò trung tâm của nghiên cứu, của hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia.

Theo Phó Thủ tướng, trong điều kiện còn khó khăn về cơ chế chính sách cũng như quan niệm xã hội, những kết quả đạt được trong nghiên cứu khoa học là rất đáng ghi nhận, như số lượng công trình nghiên cứu công bố trên các tạp chí ISI giai đoạn 2011-2016 tăng ở mức gần 20%. Hay theo số liệu thống kê của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO), số bằng sáng chế được cấp của Việt Nam giai đoạn 2011-2015 đã tăng liên tục từ 53 (năm 2011) lên đến 88 (năm 2015), tăng 65%.

Tuy phấn khởi, nhưng theo Phó Thủ tướng, so sánh với các nước trong khu vực, số lượng bài báo khoa học của Việt Nam trên các tạp chí ISI chỉ bằng 1/3 Thái Lan, 1/4 Malaysia, và 1/5 Singapore; số lượng bằng sáng chế được cấp của Việt Nam cũng chỉ bằng 1/3 Thái Lan, 1/11 Malaysia, 1/30 Singapore, 1/1.240 Hàn Quốc và bằng 1/3170 Trung Quốc.

Toàn cảnh lễ trao giải. Ảnh: VGP/Tuấn Minh

Đặt câu hỏi cho các đại biểu tại buổi lễ có “trăn trở và day dứt không”, Phó Thủ tướng đề nghị, bên cạnh những giải pháp đồng bộ từ thể chế kinh tế, chính sách thuế, tài chính, đầu tư, phải làm mạnh mẽ hơn 3 việc.

Thứ nhất, dù nguồn lực đầu tư cho KH&CN còn có hạn, nhưng nếu sử dụng tốt thì kết quả sẽ tốt hơn rất nhiều. Muốn làm được điều đó, cần công khai minh bạch tất cả các khâu từ lúc đặt ra đề tài, cho đến quá trình làm, lấy ý kiến phản biện và kết quả. Theo Phó Thủ tướng, việc công khai có ý nghĩa rất quan trọng, nếu đề tài tốt sẽ được chia sẻ trong cộng đồng xã hội, trong DN để ứng dụng và không phải nghiên cứu lại. Trong khi đó, những đề tài không tốt, không thiết thực, không chất lượng thì sẽ được cộng đồng nhìn nhận, đánh giá.

Thứ hai là cần khuyến khích các trường ĐH, sinh viên trẻ, vừa tốt nghiệp cũng như tạo môi trường, hỗ trợ cần thiết để sẵn sàng cống hiến cho khoa học, khởi nghiệp sáng tạo. Cùng với trách nhiệm chung trong việc phát triển DN, Bộ KH&CN cần đặc biệt chú trọng tới việc phát triển cộng đồng doanh nghiệp khởi nghiệp, start-up theo đúng quan niệm quốc tế.

Thứ ba là nâng cao nhận thức chung về khoa học, theo Phó Thủ tướng, cần làm cho sự hiểu biết, kiến thức của toàn xã hội về khoa học được nâng lên. Bằng những công cụ cần thiết đặc biệt là công nghệ thông tin, cần làm cho toàn dân, không chỉ là các nhà khoa học, nhà quản lý, sinh viên mà kể cả những người dân bình thường, được phổ biến, trang bị kiến thức KH&CN cần thiết để sống khỏe mạnh, an toàn, làm việc với hiệu quả cao hơn.

Lấy ví dụ về khái niệm thông minh nhân tạo thoạt nghe rất cao siêu, trong đó có xử lý giọng nói, nhưng hiện nay cộng đồng khoa học trẻ đã tạo ra nhiều ứng dụng để bất cứ người dân nào với chiếc điện thoại thông minh cũng có thể sử dụng để hỏi đường, hỏi các thông tin cần thiết,… Phó Thủ tướng cho rằng nếu có thể làm được các ứng dụng để hỏi kiến thức về giữ gìn sức khỏe, luật pháp, canh tác… “thì tốt biết bao nhiêu”.

“Nếu khoa học không phát triển, đất nước Việt Nam sẽ tụt hậu”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định và nhấn mạnh “đó là điều chắc chắn”.

Tuấn Minh