Khoáng sản ra đi, ô nhiễm còn ở lại

Vườn Quốc gia Ba Vì có diện tích 7.377 ha gồm vùng núi Ba Vì và 7 xã vùng đệm: Ba Trại, Ba Vì, Tản Lĩnh, Vân Hòa, Yên Kỳ, Khánh Thượng, Minh Quang. Khu vực Vườn Quốc gia Ba Vì có mặt nhiều loại đá có tuổi địa chất và thành phần đa dạng; đi kèm với chúng là nhiều loại khoáng sản kim loại, phi kim loại. Trước đây, ở hầu hết các xã vùng đệm của VườnQuốc Gia (VQG) đã diễn ra hoạt động khai thác khoáng sản quy mô nhỏ và đang để lại hậu quả ô nhiễm môi trường nghiêm trọng cho VQG Ba Vì.

Quặng hết, mỏ bỏ hoang ô nhiễm

Đến khu vực xã Minh Quang, ngay chân núi Ba Vì vào lúc này, có thể thấy cảnh tượng đất đá ngổn ngang, chân núi đang bị băm nát bởi hàng ngàn tấn đất đá thải chất cao tạo thành địa hình lồi lõm do hoạt động khai thác mỏ pyrite Minh Quang đã bỏ hoang gần chục năm gây ra. Nước thải ở đây đỏ như máu do giàu sắt và axit sulphuric. Nước rỉ từ mỏ có độ pH rất thấp (khoảng 2-3) và có thể chứa asen là nguyên tố đồng hình với sắt trong mạng tinh thể của pyrite. Vùng mỏ cũ không cây cối gì mọc được, trừ cây chút chít rất dễ cháy vào mùa khô. Nước thải mỏ theo dòng suối đổ ra sông và ngấm vào bồn nước ngầm. Mỏ amiang xóm Quýt thuộc xã Yên Bài gâầnkhu vực Vườn Quốc Gia Ba Vìcũng được khai thác từ 3- 4 năm trước. Hiện đã khai thác hết, bỏ lại khai trường nham nhở gồm những hố sâu hun hút và đất thải bở vụn lẫn các mẩu quặng amiang... Lượng đất đá thải lớn phát sinh trong khai thác Amiang xóm Quýt và Pirit ở Minh Quang tạo ra nguy cơ sạt lở lấp đầy các dòng suối và đất canh tác tại Minh Quang và Yên Bài. Trong khi đó, đơn vị khai thác trước đây tại khu vực này đã không có hành động gì hoàn phục môi trường.

Cũng trong vùng đệm của Vườn Quốc gia Ba Vì, công trường khai thác vàng sa khoáng xóm Xoan, xã Vân Hòa vào cuối những năm 80, nơi nhiều móng nhà được đào lên để lấy vàng để lại ký ức kinh hoàng cho nhiều người già trong xóm nay vẫn còn để lại địa hình nham nhở.Dấu vết moong quặng đồng tại cốt 265 trên đường lên đỉnh Ba Vì hiện vẫn còn lại sau khi bị đóng cửa gần 20 năm.

Cần có biện pháp trước khi quá muộn

Trước thực trạng đáng lo ngại này, các nhà khoa học bày tỏ sự lo ngại về sự “coi nhẹ” biện pháp bảo vệ môi trường đối với VQG.Bởi đến nay, chính quyền địa phương cũng chưa có phương án nào nhằm giảm nhẹ ô nhiễm cũng như tiến hành bồi hoàn lại môi trường sau khai thác. Trong khi đó, hoạt động khai thác khoáng sản tự phát vẫn liên tục diễn ra tại các khu vực này;đi kèm với mất đất và mất rừng khu vực khai trường và bị bồi lấp do đất đá thải. Vì chưa có số liệu thống kê các con số này, song, điều hiện ra trước mắt là nhiều diện tích đất làm vườn của dân xóm Quýt, xã Yên Bài đã mất do khai thác Amiang; nhiều diện tích đất ven suối Minh Quang đã bị mất do khai thác Pirit đến nay chưa phục hồi.

Thêm vào đó, một số các dự án đang được xây dựng xung quanh VQG cũng đang để lại hậu quả nghiêm trọng tới môi trường của khu vực như dự ántrùng tu Đền Trung, chùa Tản Viên (nằm ngay trên code 350 trong phân khu phục hồi sinh thái thuộc vùng lõi VQG Ba Vì) và đường xe cơ giới lên đền được UBND thành phố HN phê duyệt tháng 9.2011. Hiện nay, chùa Tản viên và bãi đỗ xe đã xây dựng xong, đường lên đền đã thông tuyến và đang được tiếp tục hoàn thiện cầu cống, thoát nước và chống sạt lở. Theo các nhà khoa học, các công trình xây dựng này đều nằm ở sườn phía Tây núi Ba Vì, trên một sườn địa động lực chạy dọc theo một đứt gãy thuận đang hoạt động. Đây là đới tai biến trượt lở có năng lượng rất cao. Việc thường xuyên phải gia cố taluy đường sẽ khiến cho diện tích đường ngày càng mở rộng, cảnh quan nhân tạo của con đường ngày càng xa rời cảnh quan tự nhiên của VQG.

Dự án xây dựng hồ - đập thủy lợi Đồng Xô do chủ khu du lịch Thiên Sơn – Suối Ngà (nằm ngay phía trên hồ Đồng Xô) là đơn vị thi công khiến dư luận cho đây là dự án khai thác vàng trá hình. Thanh tra Bộ NN và PTNT, cảnh sát môi trường, UBND huyện Ba Vì đã tiến hành thanh tra nhưng không kết luận như dư luận đồn thổi. Tuy nhiên, khu vực thi công đã gây ô nhiễm nguồn nước suối phía hạ lưu. Hoạt động của 6 dự án resort du lịch dưới tán rừng gồm: Thiên Sơn – Thác Ngà, Ao Vua, Khoang Xanh, Thác Đa, Tiên Sa và Hội Cựu chiến binh cũng cảnh báo hiện tượng làm ô nhiễm môi trường và lấn đất rừng. Chính vì vậy, các ngành chức năng cần có biện pháp bảo vệ VQG khi chưa quá muộn. Cùng với đó, cần công khai và minh bạch thông tin về những dự án phát triển liên quan đến VQG.

Kim Liên