Làng nghề Sơn Đồng trên hành trình hội nhập Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới

Thành phố Hà Nội có 1.350 làng nghề và làng có nghề đang hoạt động. Trong đó, đến hết năm 2023 có 327 làng nghề, làng nghề truyền thống đã được UBND Thành phố công nhận, hội tụ 47 trên tổng số 52 nghề truyền thống của cả nước. Các làng nghề này không chỉ góp phần bảo tồn tinh hoa văn hóa dân tộc mà còn đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, chuyển dịch cơ cấu lao động và xây dựng nông thôn mới. 

Doanh thu hằng năm của 327 làng nghề được công nhận ước đạt trên 24.000 tỷ đồng, trong đó có nhiều làng nghề đạt doanh thu cao như: La Phù (bánh kẹo, dệt kim) hơn 1.300 tỷ đồng; Phùng Xá (cơ khí nông cụ) khoảng 1.200 tỷ đồng; Thiết Úng (mỹ nghệ) 1.100 tỷ đồng; và Sơn Đồng (điêu khắc, sơn son thếp vàng) đạt trên 1.000 tỷ đồng… Các sản phẩm của làng nghề Hà Nội đa dạng, mẫu mã tinh xảo, chất lượng ngày càng được nâng cao, một số đã có sức cạnh tranh vững chắc trên thị trường trong và ngoài nước.

Riêng nghề tạc tượng, làm đồ thờ ở Sơn Đồng đã được lưu truyền qua bao thế hệ, trở thành niềm tự hào và là sinh kế chính của hàng nghìn người dân địa phương.

Ông Cao Văn Tâm, Phó Chủ tịch UBND xã Sơn Đồng cho biết, người thợ Sơn Đồng luôn tâm niệm, mỗi sản phẩm không chỉ là hàng hóa mà còn là tác phẩm nghệ thuật mang giá trị tâm linh, chứa đựng tinh hoa văn hóa của dân tộc. Bí quyết nghề của Sơn Đồng nằm ở kỹ thuật sơn ta truyền thống – loại sơn mài có độ bền cao, có thể giữ màu sắc và độ bóng hàng trăm năm. Từ những pho tượng Phật, tượng Thánh, tượng Mẫu đến các hoành phi, câu đối, án gian, cửa võng, tượng La Hán, tượng Bồ Tát nghìn tay nghìn mắt… tất cả đều toát lên sự tinh tế, sinh động và thần thái mà khó nơi nào sánh được.

Sản phẩm của Sơn Đồng đã hiện diện ở hàng loạt công trình văn hóa tâm linh nổi tiếng như: Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đền Ngọc Sơn, đền Quán Thánh, chùa Một Cột, chùa Trấn Quốc, chùa Bái Đính, chùa Ba Vàng, chùa Phật Tích... Những công trình ấy chính là minh chứng sống động cho sức sống bền bỉ và giá trị nghệ thuật độc đáo của nghề thủ công Sơn Đồng.

Năm 2007, Sách Kỷ lục Việt Nam đã ghi nhận Sơn Đồng là "Làng nghề tạc tượng và đồ thờ phụng Phật giáo lớn nhất Việt Nam". Hiện làng có gần 700 hộ gia đình và 10 doanh nghiệp sản xuất thủ công mỹ nghệ, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động. Thu nhập bình quân đạt khoảng 140 triệu đồng/người/năm, một con số ấn tượng đối với khu vực nông thôn. Không chỉ phục vụ thị trường trong nước, sản phẩm Sơn Đồng còn được xuất khẩu sang nhiều quốc gia như Nga, Pháp, Mỹ, Thái Lan, Lào… góp phần lan tỏa tinh hoa nghề Việt ra thế giới.

Hướng tới danh hiệu làng nghề thủ công sáng tạo thế giới

Không chỉ dừng lại ở việc giữ nghề, người dân Sơn Đồng đang bước đi mạnh mẽ trên hành trình hội nhập. Hiện, xã Sơn Đồng đang hoàn thiện hồ sơ, phấn đấu được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới vào năm 2025. Đây là danh hiệu danh giá, mở ra cơ hội lớn để Sơn Đồng khẳng định vị thế trên bản đồ nghề truyền thống quốc tế.

Thực hiện Nghị định số 54/2018/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển ngành nghề nông thôn và chỉ đạo của UBND thành phố Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội đã phối hợp cùng UBND xã Sơn Đồng triển khai nhiều nội dung cụ thể nhằm đáp ứng tiêu chí của WCC.

Xã đã xây dựng Trung tâm thiết kế sáng tạo, giới thiệu và quảng bá sản phẩm OCOP và mỹ nghệ địa phương, đồng thời thành lập phòng truyền nghề với diện tích hơn 90m², gồm phòng học lý thuyết và phòng thực hành được trang bị đầy đủ dụng cụ. Hiện có hơn 20 học viên trẻ đang theo học các kỹ thuật sơn mài, chạm khắc, thư pháp – những mầm xanh kế nghiệp cho tương lai làng nghề.

Bên cạnh đó, Sơn Đồng cũng xây dựng website để quảng bá hình ảnh, lịch sử và sản phẩm làng nghề bằng nhiều ngôn ngữ. Tại Trung tâm thiết kế sáng tạo, hàng trăm mẫu vẽ, hoa văn, sắc phong, hiện vật cổ được sưu tầm và trưng bày sinh động, tái hiện rõ nét tiến trình phát triển của nghề. Không gian này vừa là nơi lưu giữ ký ức văn hóa, vừa là địa điểm thu hút du khách, nghệ nhân, sinh viên mỹ thuật đến tham quan và học hỏi.

Phát triển làng nghề gắn với du lịch và sáng tạo

Theo bà Hoàng Thị Hòa, Trưởng phòng Phát triển nông thôn (Sở NN&MT Hà Nội), trong giai đoạn 2025–2030, Hà Nội đặt mục tiêu khôi phục ít nhất 5 làng nghề truyền thống có nguy cơ mai một, công nhận mới 10 nghề và 25 làng nghề, phát triển 10 làng nghề lên tầm làng nghề truyền thống, đồng thời đầu tư đồng bộ hạ tầng và phục dựng không gian văn hóa làng nghề gắn với du lịch. Đồng thời Hà Nội sẽ hình thành ít nhất 10 tour, tuyến du lịch làng nghề, trong đó Sơn Đồng là một trong những điểm đến trọng tâm, bởi giá trị văn hóa, nghệ thuật và tiềm năng trải nghiệm lớn.

Bà Hòa cũng nhấn mạnh, việc làng nghề Bát Tràng và làng lụa Vạn Phúc được Hội đồng Thủ công thế giới công nhận là thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới năm 2024 là tiền đề quan trọng để Hà Nội nhân rộng mô hình này. Thành phố kỳ vọng Sơn Đồng sẽ sớm hoàn thiện hồ sơ để trở thành thành viên của thành phố Thủ công sáng tạo thế giới.

Theo lãnh đạo xã Sơn Đồng, việc trở thành thành viên của Mạng lưới các thành phố Thủ công sáng tạo thế giới không chỉ là niềm vinh dự của Sơn Đồng, mà còn là cơ hội để khẳng định thương hiệu làng nghề Việt Nam trên trường quốc tế. Chúng tôi mong nhận được sự quan tâm, hướng dẫn cụ thể từ Thành phố và các sở, ngành để hoàn thiện hồ sơ, đáp ứng các tiêu chí. Khi đạt được danh hiệu này, Sơn Đồng sẽ có điều kiện thuận lợi hơn trong việc thu hút đầu tư, phát triển sản phẩm, mở rộng thị trường và hợp tác quốc tế, đồng thời tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho người dân địa phương.

Từ một làng nghề truyền thống hàng nghìn năm tuổi, Sơn Đồng hôm nay đang chuyển mình mạnh mẽ để hội nhập toàn cầu. Vừa giữ hồn cốt dân tộc, vừa ứng dụng công nghệ, sáng tạo hiện đại, người thợ Sơn Đồng đang viết tiếp câu chuyện về làng nghề Việt Nam trong kỷ nguyên mới – nơi tinh hoa truyền thống hòa cùng nhịp sống hiện đại, đưa thương hiệu "Đồ thờ Sơn Đồng" vươn tầm thế giới.

Thiện Tâm