Luy Lâu – Long Biên chấm dứt vai trò lịch sử

Thủy đình trong đền Đô tại quê hương Lý Công Uẩn - người đã xác lập vị trí kinh đô của Thăng Long - Ảnh: Báo ảnh Đất Mũi

Tới nửa đầu thế kỷ thứ IX, Luy Lâu - Long Biên mới chấm dứt vai trò lịch sử. Sử sách ghi chép lại việc chấm dứt này như sau: “Giáp Thìn (824) mùa đông tháng 11, Lý Nguyên Gia thấy trước cửa thành có nước chảy ngược, sợ trong Châu có nhiều người sinh lòng làm phản. Vì thế dời đóng thành ngày nay (bấy giờ Nguyên Gia dời phủ trị đến sông Tô Lịch, mới đắp thành nhỏ thôi, có người thầy xem đất bảo rằng: Sức ông không đắp nổi thành lớn, độ 50 năm nữa về sau tất có người họ Cao đến đây đóng đô dựng phủ. Đến đời Hán Trung, Cao Biền đắp thêm La Thành đúng như lời ấy)”.

La Thành của Cao Biền chính là địa điểm mà sau này Lý Công Uẩn đã quyết định dựng lập Quốc đô Đại Việt vào năm 1010, vì ông đã nhìn thấy vị trí nơi này “ở vào nơi trung tâm trời đất; được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi Nam Bắc Đông Tây; lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng; dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú, tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước; cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời”.

Kể từ đó Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội liên tục là Quốc đô của nước ta, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của Việt Nam thời độc lập tự chủ.

Như vậy, suốt hai thiên niên kỷ, hai thời kỳ lịch sử, trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của nước ta chủ yếu ở hai địa điểm: Luy Lâu - Long Biên và Thăng Long - Hà Nội.

Thiên niên kỷ Bắc thuộc (Tr-S.C.N), Luy Lâu - Long Biên giữ vai trò trung tâm. Đó là đô thành Luy Lâu (tức Long Biên) với biểu tượng “giao long lượn đi lượn lại ở hai bên Nam - Bắc” (nhân đó mà đặt là Long Biên); được dựng đặt bên bờ Đông Bắc sông Dâu.

Đây là trung tâm cai trị Giao Chỉ - Giao Châu của phong kiến Trung Quốc, đồng thời là trung tâm kinh tế, thương mại lớn, một đô thị cảng mang tính quốc tế, trung tâm tiếp xúc, giao lưu hội nhập văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo giữa nước ta với các nước trong khu vực, đặc biệt với Trung Quốc và Ấn Độ - hai trung tâm văn minh lớn của thế giới thời cổ đại.

Sang thiên niên kỷ độc lập tự chủ, Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội giữ vai trò trung tâm. Đó là kinh thành Thăng Long với biểu tượng “rồng vàng bay lên” được dựng đặt ở bờ Nam sông Hồng, với quy mô to lớn, bề thế, kiến trúc nguy nga, mỹ lệ, là quốc đô của Nhà nước Đại Việt, trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của nước ta suốt thiên niên kỷ đấu tranh bảo vệ đất nước, phát triển văn hóa và văn minh Đại Việt. Và ngày nay, Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội là thủ đô của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh quang vinh.

Luy Lâu - Long Biên và Thăng Long - Hà Nội: hai vị trí, hai trung tâm, hai thời kỳ lịch sử khác nhau và hai vai trò khác nhau, nhưng lại có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Chặt chẽ, mật thiết với nhau vì đều cùng phản ánh tập trung và tiêu biểu quá trình vận động và phát triển liên tục của lịch sử dân tộc từ mất nước, bị lệ thuộc, tiến tới giành quyền độc lập tự chủ, thể hiện sức sống mạnh mẽ và vươn lên làm chủ vận mệnh, làm chủ đất nước của dân tộc Việt Nam, của văn minh Đại Việt.

Để có kinh thành Thăng Long với biểu tượng “rồng vàng bay lên” như tư thế vùng dậy làm chủ vận mệnh của dân tộc và quốc gia Đại Việt là nhờ có Lý Công Uẩn, có nhà Lý triều đại vàng son và hiển hách, vốn quê Đình Bảng - Cổ Pháp. Nhưng để có nhà Lý, trước tiên phải có xứ Bắc, có bộ Vũ Ninh thời Hùng Vương - An Dương Vương, có Luy Lâu những thế kỷ Tr.C.N là “cái ổ để từ đó người Việt Nam tràn ra chiếm lĩnh vùng trung châu”.

Và có kinh Thành Thăng Long, có triều đại nhà Lý và nền văn minh Đại Việt, lịch sử dân tộc đã phải trải qua thiên niên kỷ của thời Bắc thuộc bi hùng. Đây không chỉ là đêm trường đấu tranh chống áp bức bóc lột và đồng hóa, giành quyền độc lập dân tộc mà chính là thời kỳ rèn luyện “cá tính Việt Nam”, thời kỳ chuẩn bị những điều kiện tiền đề cho bước phát triển huy hoàng của văn hóa - văn minh Đại Việt thế kỷ X-XV. Thiên niên kỷ bi hùng ấy của lịch sử dân tộc đã diễn ra chủ yếu ở xứ Bắc, mà trung tâm là Luy Lâu - Long Biên. Đây là “xứ sở điển hình trong hàng ngàn năm, là nơi có sự tiếp xúc và thông đạt giữa hai dân tộc Việt - Hán, là nơi chứng kiến và thi triển diễn tiến tụ hội giữa hai nền văn minh Việt - Hán… đưa tới sự biến chuyển trong toàn bộ thành một nền văn hóa mới khác biệt - văn hóa Đại Việt ngày sau”.

Từ Luy Lâu - Long Biên đến Thăng Long - Hà Nội, con đường không gian chưa đầy hai mươi cây số, từ bờ Đông Bắc sông Dâu đến bờ Nam sông Hồng, nhưng con đường thời gian phải trải qua thiên niên kỷ bi hùng của thời Bắc thuộc, để từ Luy Lâu - Long Biên - nơi giao long bơi lặn đôi bờ, tới Thăng Long - với rồng vàng bay lên khoảng trời Đại Việt độc lập, tự chủ.

Đó là quá trình phát triển của lịch sử dân tộc Việt Nam, quá trình chuyển hóa và phát triển của văn hóa Việt Nam, cũng là quá trình xác lập và chuyển dời trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của đất nước từ Luy Lâu - Long Biên đến Thăng Long - Hà Nội.

* Tiêu đề do Tòa soạn đặt

Trích Tổng tập Nghìn năm văn hiến Thăng Long