Năm Thìn nói chuyện tín ngưỡng rồng. Bài 2: Hình tượng rồng trong kiến trúc đình chùa Đồng Nai

Múa rồng tại chương trình mừng xuân Nhâm thìn. Có thể kể đến như câu đối trước cổng lớn của chùa nói về cảnh tứ linh bao quanh: “Bửu thạch long đầu, cổ cảnh linh qui tại – Phong sơn hổ cứ, vạn đại chiếu phùng tồn” (tạm dịch là “Đá quí rồng chầu, cảnh xưa rùa linh thường hiển hiện – Đỉnh non cọp ngự, muôn đời phượng múa hãy còn đây”). Cảnh tứ linh ở đây là “Tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ, tiền Châu Tước, hậu Huyền Vũ”. Nghĩa là bên tả có đá Hàm Rồng, bên hữu có đá Hàm Hổ, trước mặt tiền chùa có núi Châu Thới, sau chùa có cù lao Rùa. Đại thần Trịnh Hoài Đức đến vãn cảnh chùa, lúc ông ngồi phía sau chùa nhìn xuống dòng sông Đồng Nai uốn khúc như hình thanh long lượn giữ chân núi đã thốt lên rằng “Đây là nơi địa linh nhân kiệt”. Với những thế đất đẹp về ý nghĩa phong thủy như vậy, như một lẽ tự nhiên đây là khu vực được người xưa chọn đặt Văn miếu cùng nhiều ngôi chùa ngày đầu mở cõi. Rồng trang trí trên mặt tiền chùa Bửu Phong. Như đã nói, kiến trúc có hình tượng rồng của Đồng Nai được thể hiện rất rõ trong các ngôi chùa, đình; đặc biệt mặc dù chịu sự giao thoa và ảnh hưởng mạnh mẽ của nền văn hóa người Hoa song nó vẫn giữ nhiều nét riêng biệt, đặc sắc của người Việt. Nằm trong quần thể khu danh thắng Bửu Long, ngôi chùa già Bửu Phong hơn 400 năm tuổi nổi bật bởi kiến trúc độc đáo thuần của người Việt với hình tượng chủ đạo là con rồng. Theo Trụ trì hiện tại của chùa là Ni Trưởng thượng Huệ hạ Hương, chùa Chùa được xây dựng theo hình chữ Tam, giống kiến trúc các chùa thời nhà Trần ở miền Bắc. Chùa gồm có: chính điện, giảng đường và hậu tổ tiếp nối liền nhau. Chùa được xây dựng bằng gạch thẻ kết hợp vôi trắng, mái lợp ngói âm dương. Mặt tiền chùa Bửu Phong được những nghệ nhân đất Thần Kinh trang trí công phu bởi các bức phù điêu, ghép từ các mảnh sành tinh vi, độc đáo mang tính nghệ thuật cao theo phong cách triều Nguyễn. Những đề tài điêu khắc, đắp vẽ trong chùa là Cuốn thư, lân ngậm trái châu, rồng chầu mặt trời, tượng bằng sành sứ về ông Nhật bà Nguyệt, nhóm tứ linh (long, li, qui, phụng), tứ quí (mai, lan, cúc, trúc), chữ vạn, dây lá cách điệu… thể hiện cho ước mơ về quyền uy, sức mạnh, sự an nhàn thịnh vượng. Nhắc đến nét nổi bật trong giá trị văn hóa – lịch sử vùng đất Đồng Nai không thể không nhắc đến Văn miếu Trấn Biên – “Quốc Tử Giám” đầu tiên của Nam Bộ. Nổi bật trong kiến trúc Văn Miếu là những vòm mái cong xây dựng kiểu ba gian hai chái theo kiến trúc cổ, lợp ngói lưu ly màu xanh ngọc bằng gốm tráng men, có lầu bia uy nghi tráng lệ. Từ cổng vào là nhà bia, Khuê Văn Các, hồ Tịnh Quang, cổng Tam quan, nhà bia thứ hai và nhà thờ chính. Đặc biệt, bia Tiến sĩ được khắc bằng đá xanh với câu nói nổi tiếng của Thân Nhân Trung: "Hiền tài là nguyên khí của quốc gia". Qua hai lần trùng tu, hiện Văn miếu không chỉ là nơi thờ tự các danh nhân văn hóa đất nước và vùng đất phương Nam mà còn là diễn ra các hoạt động văn hóa, tinh thần quan trọng của nhân dân trong và ngoài tỉnh. Rồng trong đình Tân lân. Ngoài Văn miếu, chùa Bửu Phong, kiến trúc có hình tượng rồng còn được thể hiện ở một trong các ngôi chùa xây dựng sớm nhất đất Đồng Nai như chùa Long Thiền. Đây là ngôi chùa mang dáng dấp kiến trúc tiêu biểu của sự kết hợp giữa hai nền văn hóa Việt – Hoa trong kiến trúc chùa, đình ở Đồng Nai. Long Thiền cũng được xây theo lối chữ Tam: từ mặt tiền vào chánh điện phải đi qua một khoảng sân rộng, sau chùa là vườn cây ăn trái. Gian chánh điện kết cấu dạng nhà ba gian, mái lợp ngói móc, tường xây gạch thẻ, bộ khung vì kèo làm bằng gỗ. Phần tiền sảnh được trang trí nhiều mảng đề tài văn hóa đặc sắc: lưỡng long tranh châu, cá hóa rồng, bát tiên, tứ linh… Nội thất chánh điện với các hoành phi, bao lam, liễn đối được chạm khắc công phu và sơn son thiếp vàng. Còn tại các ngôi đền (đình) có kiến trúc độc đáo về hình tượng con rồng, có thể kể đến nhiều ngôi đình như: đền thờ Nguyễn Hữu Cảnh, đình Tân Lân với kiến trúc nội thất là những câu liễn, câu đối, hoành phi được chạm trỗ cầu kì, kỹ thuật khắc tinh vi các đề tài lưỡng long chầu nhật, hoa chim sơn…; phía ngoài mái lợp ngói vảy cá, phía trước mái đều gắn đôi rồng chầu. Với bản chất thông minh, cần cù, phóng khoáng luôn tiếp nhận cái mới, cái đẹp và cải biến nó để phù hợp với truyền thống dân tộc, người dân Việt Nam nói chung và người dân Đồng Nai nói riêng đã xây dựng nên một nền văn hóa tinh túy, đa dạng với bề dày giá trị. Trên đây là một vài cảm nhận cảm quan của tác giả về những giá trị đặc sắc trong văn hóa vùng đất Đồng Nai trong những ngày kết thúc năm Mão và chuẩn bị bước sang năm Thìn khi đến tham quan một số đình, chùa tại Đồng Nai. Nguyễn Lê