NĂNG SUẤT LAO ĐỘNG - Kinh nghiệm các nước và khuyến nghị cho Việt Nam (Bài 2): Góc nhìn chuyên gia Nhật Bản

Theo số liệu mới được công bố, năng suất lao động bình quân đầu người của Nhật Bản trong tài khóa 2024 (kết thúc vào tháng 3/2025) tăng 0,2% so với năm trước theo giá trị thực tế đã điều chỉnh lạm phát, đánh dấu mức tăng trong năm thứ 4 liên tiếp.

Trung tâm Năng suất Nhật Bản cho biết, năng suất lao động - lượng giá trị gia tăng do lao động tạo ra - đã được cải thiện ở 3 lĩnh vực gồm vận tải và bưu chính, tài chính và bảo hiểm, thông tin và truyền thông.

Tìm hiểu về vấn đề này, phóng viên Báo Điện tử Chính phủ đã liên hệ với ông Yasuhiro KIUCHI, nhà nghiên cứu cao cấp tại Trung tâm Năng suất Nhật Bản, đồng thời là Giáo sư thỉnh giảng đặc biệt tại khoa Kinh tế, Đại học Gakushuin.

Bài 2: Góc nhìn chuyên gia Nhật Bản

Thưa ông, năng suất lao động của Nhật Bản đã tăng năm thứ tư liên tiếp. Ông có thể cho biết yếu tố nào đóng góp vào mức tăng này?

Ông Yasuhiro KIUCHI: Sự phục hồi kinh tế sau đại dịch COVID-19 đã khiến tình trạng thiếu hụt lao động tại nhiều lĩnh vực ở Nhật Bản trở nên nghiêm trọng hơn. Để ứng phó, các doanh nghiệp đã đẩy nhanh nỗ lực nâng cao hiệu quả hoạt động thông qua tự động hóa và áp dụng các công cụ dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI).

Song song với đó, chi phí lao động và chi phí đầu vào tăng cao cũng buộc doanh nghiệp phải chuyển mạnh sang các hoạt động có giá trị gia tăng lớn hơn và điều chỉnh chiến lược giá. Những sáng kiến hướng tới nâng cao đồng thời năng suất và lợi nhuận này đã góp phần quan trọng giúp năng suất lao động của Nhật Bản tiếp tục được cải thiện.

Trong bối cảnh già hóa dân số nhanh và lực lượng lao động suy giảm, Nhật Bản cần mô hình chính sách hoặc chiến lược dài hạn nào để tạo động lực tăng năng suất bền vững?

Ông Yasuhiro KIUCHI: Nhật Bản cần tăng cường đầu tư không chỉ vào nguồn nhân lực, thông qua đào tạo lại và nâng cao kỹ năng, mà còn vào các tài sản hữu hình như máy móc, thiết bị và phần mềm. Các ưu đãi chính sách, trong đó có các biện pháp về thuế, giữ vai trò then chốt trong việc khuyến khích những khoản đầu tư này.

Bên cạnh đó, Nhật Bản cần xây dựng một môi trường kinh tế năng động hơn, thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp khởi nghiệp và đẩy mạnh quá trình tái cơ cấu ngành. Đây là những trụ cột quan trọng của chiến lược tăng trưởng dài hạn, giúp duy trì bền vững đà cải thiện năng suất lao động.

Ông nhìn nhận thế nào về sự đóng góp của lao động nước ngoài vào năng suất lao động của Nhật Bản?

Ông Yasuhiro KIUCHI: Trong bối cảnh tình trạng thiếu hụt lao động ngày càng trầm trọng, lực lượng lao động nước ngoài đang giữ vai trò ngày càng quan trọng trong ổn định nền kinh tế Nhật Bản.

Đặc biệt, sự hiện diện của đội ngũ lao động nước ngoài có tay nghề cao được kỳ vọng sẽ tạo tác động tích cực đến năng suất lao động. Tôi hy vọng rằng các nỗ lực nhằm thu hút, giữ chân và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực này sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới.

Ông đánh giá thế nào về vai trò của chuyển đổi số, tự động hóa và trí tuệ nhân tạo trong việc nâng năng suất lao động của Nhật Bản trong thập kỷ tới?

Ông Yasuhiro KIUCHI: Nhật Bản được dự báo sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động mang tính cơ cấu trong nhiều năm tới. Thu hẹp khoảng trống này đòi hỏi việc ứng dụng rộng rãi và hiệu quả các công nghệ số. Chuyển đổi số có thể mang lại mức tăng năng suất đột phá, nhưng điều này chỉ xảy ra khi doanh nghiệp thực hiện những thay đổi mạnh mẽ về phương thức quản trị và quy trình vận hành.

Dư địa cho chuyển đổi số tại Nhật Bản vẫn còn rất lớn. Nếu tận dụng hiệu quả, năng suất lao động của nền kinh tế có thể tăng vượt xa mức hiện nay.

Đặc biệt, tự động hóa đang mở rộng mạnh mẽ từ lĩnh vực sản xuất sang bán lẻ, dịch vụ ăn uống, logistics và nhiều lĩnh vực khác, trở thành động lực quan trọng trong những năm tới.

Tác động của trí tuệ nhân tạo được dự báo sẽ mang tính bước ngoặt, có khả năng định hình lại bản chất công việc. Trong vòng 5 năm tới, cách các doanh nghiệp tối ưu hóa việc phân bổ công việc giữa con người và AI sẽ quyết định đáng kể đến năng suất và năng lực cạnh tranh.

Ông có thể đưa ra khuyến nghị gì cho Việt Nam dựa trên kinh nghiệm của Nhật Bản?

Ông Yasuhiro KIUCHI: Các quốc gia và doanh nghiệp có thể cải thiện năng suất đáng kể bằng cách ứng dụng hiệu quả công nghệ tiên tiến và kỹ năng từ các nước đi đầu. Việt Nam là một ví dụ tiêu biểu của mô hình "bắt kịp", khi đã đạt nhiều bước tiến trong nâng cấp công nghiệp và phát triển nguồn nhân lực song hành với quá trình tăng trưởng.

Trong thời gian tới, Việt Nam có thể tiếp tục cải thiện năng suất bằng cách thúc đẩy phát triển các cụm liên kết công nghiệp dựa trên công nghệ mới, bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI), đồng thời tiếp tục phát triển sâu rộng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Diệu Hương (thực hiện)